§2.3 Van industrie naar diensten

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo k, g, t, mavo
• Leerjaar 3

Van industrie naar diensten

Nederland als industriële samenleving

Wat gaan we doen vandaag? 

• Welkom + dagopening
• Mentorles (30 min)
• Herhaling
• Uitleg §3 
• Aan de slag met PO 
• Afsluiting

MENTORLES

- Herkansingen

- Driehoeksgesprekken 

- Maatschappelijke stage 

- Flexlessen 

25 min. de tijd om hieraan te werken. 

§2.1 Industriële revolutie

Nederland als industriële samenleving

van kleinschalige handmatige productie...

... naar grootschalige machinale productie

§2.1

De industriële revolutie

BASIS

A

Grote economische verschillen

Leerdoel:

Je kunt uitleggen waarom België eerder industrialiseerde dan Nederland

Begrippen:

Industriële revolutie

Industriële revolutie
= Grote verandering in de 18e en 19e eeuw in West-Europa door de komst van fabrieken en machines

§2.1

De industriële revolutie

BASIS

A

Grote economische verschillen

Oorzaken uitblijven industrie NL

Ondernemers hadden geïnvesteerd in windmolens en watermolens. Overstappen op stoom was duur

Rond 1800 nog geen steenkool beschikbaar.

Pas in 1900 steenkolenmijnen in Limburg

Tot 1860 weinig spoorwegen. Aanvoer steenkool uit BE was daarom duur

Weinig vraag naar producten ivm hoge belastingen

§2.1

De industriële revolutie

BASIS

B

Industrie in Nederland

Oorzaken groei industrialisatie

Regering investeerde meer in de infrastructuur

Door winst Nederlands-Indië kon de belasting omlaag en groeide de vraag naar nieuwe producten

De kolonie was een belangrijk afzetgebied voor katoenen stoffen

§2.1

De industriële revolutie

BASIS

C

Ondernemers en arbeiders

Leerdoel:

Je kunt de arbeidsomstandigheden en woonomstandigheden van ondernemers en arbeiders in de 19e eeuw beschrijven

Begrippen:

Arbeidsomstandigheden

Arbeidsdeling

Verstedelijking

Ondernemers

Arbeiders

Fabriekseigenaar

Grote huizen

Rand van de stad

Werken in de fabriek

Grootste groep

Slechte omstandigheden

§2.1

De industriële revolutie

BASIS

C

Ondernemers en arbeiders

Arbeidsomstandigheden

Lage lonen

Vrouwen en kinderen waren goedkoopste

14 uur per dag, 6 dagen per week

Werk was slecht voor de gezondheid

Daarnaast was het ook zeer onveilig

Door arbeidsdeling was het werk eentonig

Je was afhankelijk van de fabriekseigenaar

Er waren geen wetten die je beschermde

§2.1

De industriële revolutie

BASIS

C

Ondernemers en arbeiders

Woonomstandigheden

• Op loopafstand van de fabriek
• Zo ontstonden steden: verstedelijking
• Donkere kleine woningen, dicht op elkaar
• Dag en nacht rook van de fabriek
• Geen stromend water
• Geen riolering
• Slechte hygiëne

2.2 Arbeiders eisen meer rechten

Nederland als industriële samenleving

§2.2

Arbeiders eisen meer rechten

BASIS

A

Samen sterk

1860:

Parlement bestaat voornamelijk uit liberalen: zoveel mogelijk vrijheid voor burgers en bedrijven. 

• Niet te veel wetten en regels rondom arbeidsomstandigheden

§2.2

Arbeiders eisen meer rechten

BASIS

A

Samen sterk

Arbeiders willen hun leefomstandigheden verbeteren:

• minimum loon
• 8-urige werkdag

Oprichting vakbonden: organiseren demonstraties en stakingen.

Elke beroepsgroep eigen vakbond, rond 1900 gaan deze vakbonden samenwerken

Probleem: het lukt vakbonden niet om de problemen op te lossen.

Wat lost de problemen dan wel op?
Algemeen kiesrecht!

§2.2

Arbeiders eisen meer rechten

BASIS

A

Samen sterk

Maar op wie moeten ze dan stemmen? 

• Socialisten: Overheid moet regels maken om geld en bezit eerlijker te verdelen. 

• Confessionelen: katholieken en protestanten.
  Wilden het leven van arbeiders verbeteren en voorkomen dat ze op socialisten zouden stemmen
• Liberalen: Overheid moet zich zo min mogelijk bemoeien met het leven van de mensen. Voor economische vrijheid.

§2.2

Arbeiders eisen meer rechten

BASIS

B

Nieuwe wetten

Leerdoel:

Je kunt uitleggen door welke nieuwe wetten de situatie van de arbeiders eind 19e eeuw sterk verbeterde.

Liberalen zien noodzaak om omstandigheden arbeiders te veranderen:

• Arbeiders lukten het niet zelf om verandering in te zetten
• Bang voor rellen of grote opstanden
• Bang voor macht arbeiders (vakbonden, politieke partijen)

§2.2

Arbeiders eisen meer rechten

BASIS

B

Nieuwe wetten

1874: Kinderwetje van Van Houten: kinderen onder 12 jaar mogen niet in een fabriek werken

1889: Arbeidswet: verbod op lange dagen, gevaarlijk werk, nachtwerk voor vrouwen en kinderen 

1901: Leerplichtwet: Kinderen moeten van 6 tot 12 jaar naar school

1919: Nieuwe arbeidswet: maximaal 8 uur per dag, 45 uur per week

§2.2

Arbeiders eisen meer rechten

BASIS

B

Nieuwe wetten

Arbeiders wilden nog 1 ding: algemeen kiesrecht.

1917: Mannen vanaf 25 jaar mogen stemmen

1919: Vrouwen vanaf 25 jaar mogen stemmen

§2.2

Arbeiders eisen meer rechten

BASIS

C

Een modern land

Leerdoel:

Je kunt een aantal kenmerken noemen van het moderne Nederland rond 1920

Economische groei:

• Nieuwe uitvindingen op gebied van elektronica, bewerking van olie en chemische stoffen ➜ nieuwe bedrijven die auto's, gloeilampen, radio's, benzine en kunstmest maken
• Vanaf 1920: grote groei haven Rotterdam ➜ Doorvoerhaven naar Duitse Ruhrgebied

§2.2

Arbeiders eisen meer rechten

BASIS

C

Een modern land

Bevolking, transport en communicatie:

• Door betere voeding, hygiene en ziekenzorg stijgt bevolking tot 8 miljoen in 1930
• Aantal mensen in de industrie groeit door, net als verstedelijking
• 1890: groot netwerk aan spoorwegen en kanalen
• 1900: eerste auto's
• 1920: veel mensen een radio in huis
• 1924: eerste vliegtuig naar Nederlands-Indië

Crisis en oorlog

• 1929: internationale crisis
• Handel nam enorm af
• 1940: Tweede Wereldoorlog

Van industrie naar diensten

Nederland als industriële samenleving

Liberalen

Socialisten

Is de tekenaar voor of tegen het algemeen kiesrecht?

1. Voor
2. Tegen

Sociale wetten

1. Wetten die de leef- en werkomstandigheden van arbeiders verbeteren.
2. Wetten die er voor zorgen dat arbeiders beter samenwerken.
3. Wetten die zorgen dat fabriekseigenaren meer rechten krijgen.
4. Wetten die de relatie tussen overheid en arbeiders vastleggen.

§2.3

Van industrie naar diensten

BASIS

A

Nederland opbouwen

Leerdoel:

Je kunt beschrijven hoe de Nederlandse economie zich na 1945 herstelde

Begrippen:

wederopbouw

Europese Economische Gemeenschap (EEG)

B

Snelle groei

Leerdoel:

Je kunt een aantal gevolgen noemen van de economische groei in Nederland vanaf 1950

C

De economie verandert

Leerdoel:

Je kunt beschrijven hoe de Nederlandse economie vanaf de jaren 1970 veranderde

Begrippen:

welvaart

consumptiemaatschappij

gastarbeiders

 

migratie

Begrippen:

automatisering

globalisering

Europese Unie (EU)

§2.3

Van industrie naar diensten

BASIS

A

Nederland opbouwen

Leerdoel:

Je kunt beschrijven hoe de Nederlandse economie zich na 1945 herstelde

Situatie 1945:

• Fabrieken verwoest
• Spoorwegen en bruggen verwoest
• Grote schade transportsector
• Handel lag grotendeels stil
• Regering kon probleem niet oplossen: er was geen geld

Het land moet opnieuw opgebouwd worden: wederopbouw

Begrippen:

wederopbouw

Europese Economische Gemeenschap (EEG)

§2.3

Van industrie naar diensten

BASIS

A

Nederland opbouwen

Wederopbouw ging snel door 2 oorzaken:

• Regering, werkgevers en vakbonden spreken af loon laag te houden
  Hierdoor prijs van producten laag ➜ stijging export
  
  
• Vanaf 1948: Economische steun uit Amerika: Marshallplan
  - Geldleningen
  - Grondstoffen
  - Goederen
  - Levensmiddelen  

§2.3

Van industrie naar diensten

BASIS

A

Nederland opbouwen

Samenwerking moet wantrouwen voorkomen.

1957: oprichting Europese Economische Gemeenschap (EEG)

• Nederland
• Duitsland
• Frankrijk
• België
• Italië
• Luxemburg

Afspraak:

• Geen belasting heffen op goederen

Je kunt beschrijven hoe de Nederlandse economie zich na 1945 herstelde

Ja

Nee

Een beetje

Je kunt beschrijven hoe de Nederlandse economie zich na 1945 herstelde

"Ik begrijp het al"

"Herhaling is fijn"

Wil extra uitleg

Zelfstandig maken:
Paragraaf 2

Paragraaf 3: 1 t/m 5

Verlengde instructie

Zelfstandig maken:

Paragraaf 2

Paragraaf 3: 1 t/m 5

Verlengde instructie

Samen: Paragraaf 2

Samen: Paragraaf 3: 1 t/m 5

Van industrie naar diensten

Nederland als industriële samenleving

In deze les

• Herhaling
• Instructie
• Aan de slag 

§2.3

Van industrie naar diensten

BASIS

B

Snelle groei

Leerdoel:

Je kunt een aantal gevolgen noemen van de economische groei in Nederland vanaf 1950

Vanaf 1950:

• Groei economie
• Nog geen mogelijkheid om lonen te verhogen

Reactie vakbonden

• Dit is eerst nog oke.
• Want: invoering uitkering bij arbeidsongeschiktheid, pensioen

1963:

• Lonen mogen weer omhoog, stijgen enorm
• Vijfdaagse werkweek

Begrippen:

welvaart

consumptiemaatschappij

gastarbeiders

 

migratie

§2.3

Van industrie naar diensten

BASIS

B

Snelle groei

In Nederland neemt welvaart toe: het gaat enomisch goed

Consumptiemaatschappij: vele luxeproducten kunnen gekocht worden

• koelkast
• auto
• televisie

Daarnaast meer vrije tijd om te sporten of vakantie  

§2.3

Van industrie naar diensten

BASIS

B

Snelle groei

1952: nagenoeg geen werkloosheid

Tekort aan arbeidskrachten:

• Mijnen
• Scheepsbouw
• Textielindustrie

Gevolg: gastarbeiders werven 

• Eerst Italië en Spanje, daarna Marokko en Turkije

Gunstige voorwaarden:

• Contracten onbeperkt verlengen
• Hele gezinnen zouden over moeten kunnen komen

1970:

• Regels rond migratie strenger: Eenmaal terug naar eigen land kom je moeilijk weer terug
• Gezinnen worden definitief naar Nederland gehaald

Je kunt een aantal gevolgen noemen van de economische groei in Nederland vanaf 1950

Ja

Nee

"Ik begrijp het al"

"Herhaling is fijn"

Wil extra uitleg

Zelfstandig maken:
Paragraaf 3: 1 t/m 10

Samenvatting maken

Verlengde instructie

Zelfstandig maken:

Paragraaf 3: 1 t/m 10

Samenvatting maken

Verlengde instructie

Samen: Paragraaf 3: 1 t/m 10

Samen een samenvatting maken

Van industrie naar diensten

Nederland als industriële samenleving

In deze les

• Herhaling
• Instructie
• Nakijken
• Aan de slag 

§2.3

Van industrie naar diensten

BASIS

C

De economie verandert

Leerdoel:

Je kunt beschrijven hoe de Nederlandse economie vanaf de jaren 1970 veranderde

Er komt een einde aan de groei:

• 1973: stijgende olieprijzen
• Hoge lonen ➜ hoge prijzen ➜ minder export

Jaren 1980:

• Veel mensen raken hun baan kwijt
• Om productie winstgevend te maken moet loon naar beneden 
• - lager loon
•  - investeren in automatisering: productie door machines
  - fabrieken verplaatsen naar lage-lonen-landen: voorbeeld van globalisering 

Begrippen:

automatisering

globalisering

Europese Unie (EU)

§2.3

Van industrie naar diensten

BASIS

C

De economie verandert

1990: Stijging economie en daarmee ook de welvaart.

1993: Nieuwe samenwerking in vorm van Europese Unie (EU)

Samenwerking op gebied van:

• economie
• migratie
• milieu
• criminaliteit
• etc....

Burgers mogen binnen de EU werken waar ze willen. Bedrijven werven personeel in heel EU 

Handel wordt makkelijker door de invoering van 1 munt: euro

"Ik begrijp het al"

"Herhaling is fijn"

Wil extra uitleg

Zelfstandig maken:
Paragraaf 3

Samenvatting maken

Verlengde instructie

Zelfstandig maken:

Paragraaf 3

Samenvatting maken

Verlengde instructie

Samen: Paragraaf 3

Samen een samenvatting maken