Inleiding 05 02

• Latijn
• Secundair onderwijs

Inleiding...

05/02/2025

Welk schepsel loopt ‘s ochtends op vier benen, ‘s middags op twee benen en 's avonds op drie?

Oedipus - Raadsel Sfinx

Welk schepsel loopt ‘s ochtends op vier benen,                     ‘s middags op twee benen en 's avonds op drie? = de mens

1. Raadsels vandaag

1. Raadsels vandaag

Hoe zou je het woord ‘raadsel’ definiëren?

Raadsels... een definitie

• Cryptische omschrijvingen 
• Interactief  

Functie van raadsels

Wat zijn typische stijlkenmerken van raadsels?

Stijlkenmerken van raadsels

• Stijlfiguren

     Doel = het vinden van de oplossing bemoeilijken 

Metafoor

Personificatie

Paradox

Metonymie

2. Raadsels in de oudheid

Wat is de functie van raadsels in de oudheid?

Functies van raadsels in de oudheid

1. Bron van ontspanning
2. Intelligentietest
3. Literair meesterwerk
4. Antwoordstrategie bij orakels 

1. Raadsels als bron van ontspanning

• Tijdens symposia: “raadselcompetities”

     Oplossing = juist? - Beloning (taart, kroon)

     Oplossing = fout? - "Straf" (wijn vermengd met zout) 

Fresco (480 - 470 v. Chr.)

2. Raadsels als intelligentietest

• Intellectuele uitdaging
• Kennis uit verschillende domeinen combineren = abstract denken  
• Oefeningen in scholen

3. Raadsels als literair meesterwerk

• Stijlfiguren
• Verfijnde stijl 

4. Raadsels als antwoordstrategie bij orakels

• Gebruikt door priesters en priesteressen van orakels
• Dubbelzinnige antwoorden = stimulans om over de betekenis ervan na te denken

(440 - 430 v. Chr.)

Zijn er veel Latijnse raadsels uit de klassieke oudheid overgeleverd?

1. Ja
2. Nee

Hoe ziet de Latijnse raadseltraditie in de oudheid eruit? 

Klassieke oudheid

• Weinig Latijnse raadsels overgeleverd
• Sterk geïnspireerd door Griekse voorbeelden 

Late oudheid ("overgangsperiode" tussen de klassieke oudheid en de middeleeuwen) 

• Genre herleefde o.i.v. de Aenigmata van Symphosius

3. Symphosius’ Aenigmata

Wat zou het woord 'ainigma' kunnen betekenen?

Wat zijn de Aenigmata?

• Best bewaarde collectie Latijnse raadsels uit de oudheid
• ainigma = Grieks = ‘raadsel’
• 100 Latijnse raadsels, telkens 3 verzen
• Over alledaagse onderwerpen

Raadsel 1:
Ik ben vanboven vlak, maar niet vanonder
ik word door de hand in beide richtingen gekeerd. Ik vervul een dubbele taak:
het ene deel maakt ongedaan wat het andere deel heeft gemaakt.

GRAPHIUM

graphium = stilus

Stilus (2e E n. Chr.)

Tabulae (1e E n. Chr.)

Ik ben vanboven vlak (rechterkant op afbeelding), maar niet vanonder (linkerkant op afbeelding)

ik word door de hand in beide richtingen gekeerd. Ik vervul een dubbele taak:

het ene deel (rechterkant op afbeelding) maakt ongedaan (uitwissen) wat het andere deel (linkerkant) heeft gemaakt (geschreven).

Raadsel 100:
De naam dragend van een mens, ben ik achtergebleven na zijn uiteindelijke bestemming.
Een lege naam blijft over, maar het zoete leven vlucht voort.
En toch overleeft het leven de dood eens de tijd van leven voorbij is.

MONUMENTUM

monumentum = grafmonument

2e E n. Chr.

Grafsteen van Marcus Mallius

1e E n. Chr.

De naam dragend van een mens, ben ik achtergebleven na zijn uiteindelijke bestemming (de dood).

Een lege naam blijft over (op het grafmonument), maar het zoete leven vlucht voort.

En toch overleeft het leven de dood eens de tijd van leven voorbij is. (de Aenigmata hielden de herinnering aan de auteur levend na zijn dood).

Wat zijn de Aenigmata?

• Raadsel 1 = graphium = stilus 
• Raadsel 100 = monumentum = grafmonument

      Samenhangend geheel!                                                         

Welk woord herken je in ‘Symphosius’?

1. Sympathie
2. Symposium
3. Symptoom
4. Symbool

Wie is Symphosius? 

= Auteur van de Aenigmata 

= Goed opgeleid 

Veel twijfels

  Naam: Symphosius = 'feestbeest', afgeleid van symposium?

  Datering: einde 4e - begin 5e E n. Chr. ?

  Afkomst: Noord-Afrika?

Wat zijn de Saturnalia?

Voor welke context werden de Aenigmata geschreven? 

Proloog: 

• Doel raadsels = vermaak bieden tijdens de Saturnalia

       Feest ter ere van Saturnus = god tijd + landbouw

       Gevierd in december = einde landbouwjaar

       Veel eten en drinken + raadsels oplossen

       Omkering traditionele rollen

    

Voor welke context werden de Aenigmata geschreven? 

Proloog: 

• Doel raadsels = vermaak bieden tijdens de Saturnalia

Realiteit: 

• Zeer literair 
• Antwoord werd gegeven voordat het raadsel werd voorgelezen!

       Feest ter ere van Saturnus = god tijd + landbouw

       Gevierd in december = einde landbouwjaar

       Veel eten en drinken

       Omkering traditionele rollen

    

Waarom zou de oplossing gegeven worden voordat het raadsel werd voorgelezen?

Voor welke context werden de Aenigmata geschreven? 

Proloog: 

• Doel raadsels = vermaak bieden tijdens de Saturnalia

Realiteit: 

• Zeer literair 
• Antwoord werd gegeven voordat het raadsel werd voorgelezen!

       Meer aandacht voor de literaire stijl bij het publiek

       Feest ter ere van Saturnus = god tijd + landbouw

       Gevierd in december = einde landbouwjaar

       Veel eten en drinken

       Omkering traditionele rollen

    

Waarom zijn de Aenigmata zo bijzonder?

• Grote invloed op latere raadselcollecties 

     100 Raadsels 

      Eerst oplossing, dan pas raadsel 

• Middeleeuwen 

      Verdere bloei raadseltraditie 

      Raadsels in religieuze contexten voor Bijbelse lessen

Wat ontbreekt in deze video?

Wat ontbreekt?

Volgende les

• Symphosius' Aenigmata  

• To do tegen 9/02: stuur een kort raadsel door  

     In het Nederlands

     + Oplossing