Keuzelessen TWII havo 4

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Keuzelessen TWII havo 4

Deze les

Twee onderdelen

1: Genetica

2: Voortplanting

Genetica

• Wat was genetica ook alweer?
  
• Welke begrippen zijn belangrijk?
  
• Wat had genetica te maken met voortplanten?
  
• Welke manieren van overerven zijn er?
  
• Hoe lees je een stamboom af?
  

Genetica

Overerven van eigenschappen via DNA

Geslachtscellen ontstaan door meiose en bevatten van elk chromosomenpaar er 1 (Haploïd)

Een eicel en een zaadcel vormen samen de eerste lichaamscel. In deze cel komen de chromosomen voor in paren (Diploïd)

Haploid of diploid? Zaadcel, huidcel, cel in de testis, cel in de baarmoeder, eicel , pollen, stamper.

Noteer alleen de cellen die haploïd zijn.

Genotype ontstaat bij bevruchting

Inzoomen op je chromosomen

• Mens heeft 23 paar chromosomen
  
• Homologe chromosomen
  
• 1 van vader 1 van moeder
  
• Paar 1 t/m 22 noem je autosomen
  
• Paar 23 noem je geslachtschromosomen
  

Overerving

• De ene helft van je chromosomen krijg je van je vader de andere helft van je moeder.
  
• Op deze chromosomen liggen de eigenschappen vastgelegd in genen
  
• Deze genen komen voor in verschillende variaties (allelen)
  
• De allelen kunnen het volgende zijn:
  

Dominant
Recessief
Onvolledig dominant
Co-dominant
X-chromosomaal
Multipele allelen
Letale factor

Overerving

Noteer het genotype van iemand die bloedgroep AB heeft

Overerving

Bloedgroep A

I^AI^A/ I^Ai

Bloedgroep B

I^BI^B / I^Bi

Bloedgroep AB

I^AI^B

Bloedgroep O

ii

Een fruitvlieg met een zwart lichaam wordt gekruist met een fruitvlieg met een grijs lichaam. Alle individuen van de F1 zijn grijs. Deze F1-individuen worden onderling gepaard. Van de 113 individuen van de F2 zijn er 84 grijs en 29 zwart. Hoeveel van de 84 grijze individuen van de F2 zullen er, naar verwachting, heterozygoot zijn?

Joodse jongens worden vlak na de geboorte besneden. Hierbij treedt enig bloedverlies op, maar als een jongetje lijdt aan hemofilie kan dit bloedverlies zo ernstig zijn dat het kind hieraan overlijdt. De talmoed is een belangrijk religieus wetboek met veel voorschriften.
De talmoed schrijft voor dat de zonen (17 en 18) van een ouderpaar (6 en 7) waarvan al twee zonen (12 en 15) door bloedverlies na de besnijdenis overleden zijn, niet besneden mogen worden.

Leg met behulp van de stamboom uit dat het gen voor hemofilie recessief is.

Een bepaalde vorm van nachtblindheid bij de mens wordt door een recessief X-chromosomaal allel veroorzaakt. In de afbeelding zie je 4 stambomen. Welke stamboom kan de overerving van deze vorm van nachtblindheid in een familie juist weergeven?

1. A
2. B
3. C
4. D

Bij een populatie muizen veroorzaakt een dominant allel een lethaal effect wanneer het homozygoot is. Muizen met het dominante allel hebben een bruine vacht. Het recessieve allel zorgt voor een zwarte vacht.
Twee bruine muizen hebben samen meerdere jongen gekregen. Onder de jonge muizen zien we zowel de bruine als de zwarte kleur terugkomen.
Hoeveel procent van de nakomelingen heeft een bruine kleur?

1. 50%
2. 25%
3. 33%
4. 66,7%

Voortplanting

• Celcyclus, meiose en mitose
  
• geslachtelijke en ongeslachtelijke voortplanting
  
• geslachtshormonen
  
• geslachtsorganen
  
• zwangerschap en embryonale ontwikkeling
  
• geboorteregeling en soa’s
  

Celcyclus, meiose en mitose 

Celcyclus -> leven van een cel

Meiose -> er ontstaan haploïde cellen

Mitose -> er ontstaan diploïde cellen

BINAS!

Een cel met 20 chromosomen gaat zich verdubbelen (mitose)

1. De cel bestaat uit 20 chromosomen die bestaan uit 20 chromatiden
   
2. Na de S-fase bestaat de cel uit 20 chromosomen die bestaan uit 40 chromatiden
   
3. Na de deling zijn er twee cellen met 20 chromosomen die bestaan uit 2- chromatiden
   

Bij de productie van zaadcellen bij de mens verandert de hoeveelheid erfelijk materiaal per celkern.
In welke van de onderstaande diagrammen is deze verandering juist weergegeven? (m1 en m2: meiose 1 en meiose 2) (2p)

1. A
2. B
3. C
4. D

Voortplanting 

Geslachtelijk

Zaadcel + eicel

Verhoogt de genetische variatie (recombinatie)

Ongeslachtelijk

Kopie van het individu door:

• deling bij bijv. bacteriën
  
• knollen, bollen en stekken bij planten
  
• klonen van organismen
  
• Genotype blijft hetzelfde
  

Geslachtsorganen en – hormonen 

BINAS!!

De functies van al deze organen staan er niet bij. Deze zijn wel belangrijk! Leer ze dan ook.

In je Binas kan je ook afbeeldingen vinden van de productie van eicellen en zaadcellen.

1. A
2. B
3. C
4. D

In de schema’s staat de letters P voor een hormoonklier. Welke hormoonklier is dit?

Welk geslacht betreft het schema in bron 1 en waar kun je dat aan herkennen?

1. man, FSH/ LH
2. man, oestrogeen
3. vrouw, FSH /LH
4. vrouw, oestrogeen

Leer vooral hoe stoffen van moeder naar kind gaan.

Geboorteregeling en soa’s 

Dit staat niet in je Binas

Leer hoe je soa’s kan voorkomen

Leer hoe je aan geboorteplanning kan doen

• Wanneer is een vrouw vruchtbaar en wanneer niet?
  
• Welke methode zijn er om een zwangerschap te voorkomen?
  
• Wat als zwanger worden niet lukt? Welke opties heb je dan?