les 7 periode 3 thema erfelijkheid en evolutie: DNA-Technieken

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2,3

Overzicht Periode 3

• Thema: Voortplanting en seksualiteit (H4) 
• Thema: Erfelijkheid en Evolutie (H5)

Week 1	Week 2	Week 3	Week 4	Week 5	Week 6	Week 7
de pubertijd een vrouw	een man seks	veilig vrijen zwangerschap	genotype fenotype chromosomen	genen en allelen transcriptie de evolutietheorie	geschiedenis van het leven op aarde DNA-technieken	herhalingsweek

JdW-kijkwijzer

Lesopbouw:

1. VOORAF: Startklaar, Voorkennis activeren
2. INSTRUCTIE: Leerdoelgericht werken, Inclusieve didactiek, Concrete en herkenbare voorbeelden
3. TOEPASSING: Actieve verwerking, Formatief handelen 
4. EVALUATIE: Afsluiting

Startklaar

• Op je plek zitten 
• Telefoon in het Zakkie 
  
• Jas over de stoel, oortjes in de tas, tas op de grond
• Schoolspullen op tafel: Chromebook, JdW-map, etui 

Bij de start van iedere les verwelkomt de docent de leerlingen bij de ingang van de deur, noemt leerlingen bij naam, maakt oogcontact en besteedt aandacht aan het welbevinden van leerlingen. De docent geeft het goede voorbeeld en spreekt hoge verwachtingen uit voor het verloop van de les door succescriteria op gewenst gedrag, schooltaal en effectief leren te benoemen. De leerlingen zitten startklaar en zijn bijvoorbeeld ingelogd in LessonUp en hebben hun JdW-map op tafel.

Niet alle organismen fossiliseren even snel. Van welk van de onderstaande dieren zijn waarschijnlij de minste fossielen ontstaan?

1. Slang
2. Vis
3. Octopus
4. Kreeft

Wat is GEEN rudiment bij mensen?

1. Kippenvel
2. Verstandskiezen
3. Navel
4. Blinde darm

Wat klopt over genen en allelen?

1. een gen zit in het DNA een allel op een chromosoom
2. een gen is een eigenschap een allel is een variant van de eigenschap
3. allel en gen zijn synoniemen van elkaar
4. een allel is een eigenschap een gen is een variant van de eigenschap

Bij katten komen de vachtkleuren zwart en rood voor. Zwart is een sterker allel dan rood.
Wat geldt voor het genotype van een zwarte kat?

1. Altijd homozygoot
2. Altijd heterozygoot
3. Homozygoot of heterozygoot

Biotechnologie

      Leerdoelen

1. T1: Je kunt enkele DNA-Technieken in de biotechnologie beschrijven. 
2. T1
3. T2
4. I

3. Leerdoelgericht werken

De docent geeft het onderwerp, RTTI geformuleerde leerdoelen en de lesopbouw aan. De docent weet de leerdoelen goed te laten aansluiten bij de voorkennis en het (taal)niveau van de leerlingen. Gedurende de les wordt continu een terugkoppeling naar de leerdoelen gemaakt om de mate van beheersing te controleren.

Biotechnologie

Verzamelnaam voor technieken waarbij de mens organismen gebruikt om producten te maken.

Recombinant-DNA-technieken

Recombinant-DNA-technieken: DNA gaat van organisme één naar organisme twee.

Genetische modificatie: Het aanbrengen van het gewenste DNA in een organisme.

Genetische modificatie

Een kunstmatige verandering in het DNA van een organisme

Als het nieuwe gen van een ander organisme afkomstig is dan noem je het gemodificeerde organisme transgeen

Crispr-cas kan gerichte wijzigingen in het DNA van een organisme aanbrengen.

Gene-editing: Gen aanpassing

Je kunt de techniek vergelijken met het aanpassen (‘editing’) van tekst. Door enkele letters te veranderen of een woord weg te laten, ontstaat een woord of zin met een nieuwe betekenis.

Genomics

Genomics: Onderzoek naar al het DNA en genen van een organisme.

Bij kankeronderzoek:

genen van gezond weefsel

worden vergeleken met

tumorweefsel.

eDNA

Organismen laten unieke 

DNA sporen achter.

Door uit zeewater, sneeuw 

of lucht kun je met eDNA 

erachter komen welke soorten in het gebied 

voorkomen zonder deze soorten te hoeven zoeken of zelfs te hoeven vangen. 

Welke DNA-technieken worden toegepast in de volgende situaties?

bacteriën geschikt maken om insuline te produceren

DNA van landbouwgewassen aanpassen als bescherming tegen ziekten

onderzoeken welke invloed medicijnen hebben op het DNA

ouderschapstest

DNA-test

Genetische modificatie

genomics

crispr-cas

Hoever mag genetische modificatie gaan?

Mag je veevoer genetisch aanpassen?
Mag je voedselgewassen genetisch aanpassen?
Mag je dieren voor consumptie genetisch aanpassen?
 Mag je huisdieren genetisch aanpassen?
Mag je wilde dieren genetisch aanpassen?
Mag je mensen genetisch aanpassen?
Met welk doel mag je organismen genetisch aanpassen?

practicum

Checklist:

• Expliciete instructie voor toepassingsopdracht: wat, hoe, hoe lang, klaar?
• Afwisseling in oefentypes 
• Eerst voordoen, daarna begeleidt inoefenen, vervolgens zelfstanding en weer samen (ik, wij, jij, wij)
• Het leren zichtbaar maken
• Differentiëren waar nodig: heterogeen en flexibel

6. Actieve verwerking

De docent maakt expliciet over hoe de leerstof actief verwerkt dient te worden. Hierbij modelleert de docent eerst en laat daarna de leerlingen actief inoefenen. De ondersteuning wordt geleidelijk afgebouwd. De docent zorgt voor afwisseling in oefentypes en maakt gedurende de les het leren zichtbaar. De docent zet bijvoorbeeld in op hardop denken opdrachten en koppelt daar een geïnformeerde vervolgstap aan.

Controlevragen

1. a.
2. b.
3. c.
4. d.

7. Formatief handelen

De docent geeft de leerlingen gedurende de verschillende lesfasen gerichte feedback, feedup en feedforward op de op de inhoud van het werk, de leerstrategie, het gedrag en op zelfsturing. De docent bevraagt leerlingen willekeurig met open vragen. Hierbij stimuleert de docent het kwaliteitsbesef onder leerlingen door bijvoorbeeld leerlingen werk met elkaar te laten vergelijken of uitgewerkte voorbeelden in te zetten.

    Begrippen uit deze les

• biotechnologie
• recombinant-DNA-technieken
• genetische modificatie
• crispr-cas
• gen editing
• geomics
• DNA-test
• synthetische biologie

Afsluiting

Checklist:

• Zijn de leerdoelen behaald?
• Les in context plaatsen van de periode 
• Het leren en het gedrag samen evalueren
• Vooruitblikken adhv JdW-planner  

8. Afsluiting

De docent controleert in de slotfase van de les of de leerdoelen door alle leerlingen behaald zijn en plaatst de les in de context van de betreffende periode. De docent evalueert samen met de leerlingen het leren en het gedrag en blikt vooruit aan de hand van de JdW-planner.

Schrijf 3 dingen op die
je deze les hebt geleerd

Stel 1 vraag over iets dat je
deze les nog niet zo goed hebt begrepen