Les 7/8 - Wat is een rechtsstaat?

• maatschappijleer
• Voortgezet speciaal onderwijs
• Leerroute 1

WELKOM!

1. Zoek een plek.

2. Pak je boek, werkboek, schrift en pen.

3. Open de LessonUp app.

4. Klets met je buurman/-vrouw.

Zakaria A.

app.nos.nl

https://app.nos.nl/onderwereld 

Wat ik doe: Ik kijk met de leerlingen naar het web van zaken en mensen van de NOS. Dit maakt duidelijk dat het Marengo-proces op zichzelf al een hele ingewikkelde zaak is, maar dat Taghi met veel meer zaken en verdachten is verbonden. Zie volgende dia.

Wat ik doe: Daarom heeft de advocaat van Taghi ook het verzoek gedaan om zijn zaak los te koppelen van het Marengo-proces. Net als Koper, is Marengo een willekeurig gekozen woord door de computer, zodat de zaak een neutrale naam heeft. 

Wat is een rechtsstaat?

Rechtsstaat 

"Een rechtssysteem waarin burgers door grondrechten worden beschermd tegen machtsmisbruik en willekeur"

1. De grondrechten zijn vastgelegd in de grondwet.
2. Er is een verdeling van macht.
3. Er geldt het legaliteitsbeginsel. 

Wanneer spreken we dan wel van een rechtsstaat? Een rechtsstaat is een rechtssysteem waarin burgers door grondrechten worden beschermd tegen machtsmisbruik en willekeur. De overheid kan dus niet zomaar mensen oppakken en vastzetten. Daarbij hoort dus ook dat de politiek geen tegenstanders kan wegsturen, zoals gebeurt door de mediawet in Polen. We spreken van een rechtsstaat als er voldaan is aan drie voorwaarden. Met name de tweede voorwaarde wordt geschonden in Polen doordat de overheid ook de rechtspraak probeert te besturen. Naar de drie voorwaardes gaan we verder kijken in de volgende les. 

Kerntaken van de overheid

Rechtshandhaving

De staat moet ervoor zorgen dat we ons aan de wet houden.

Geweldsmonopolie!

Rechtsbescherming

Wetten beschermen ons tegen machtsmisbruik van de overheid. 

Paradoxaal!

In een rechtsstaat heeft een overheid twee hele belangrijke kerntaken: rechtshandhaving en rechtsbescherming. Rechtshandhaving betekent dat de staat de taak heeft om er voor te zorgen dat wij ons, als burgers aan de wet houden. Daarom heeft de staat een geweldsmonopolie: zij zijn de enige die geweld mogen gebruiken. Dat is bij ons de politie. Met rechtshandhaving worden wij als burgers beschermd, zoals dat hoort in een rechtsstaat. Echter mag de overheid of politie niet alles doen. Ook zij moeten zich aan wetten en regels houden. Zo verdienen ook verdachten bescherming in een rechtsstaat. Mag de politie niet mensen martelen. Dat valt onder de rechtsbescherming: de overheid moet ons met wetten beschermen tegen machtsmisbruik van de overheid. Dat is natuurlijk heel paradoxaal: de overheid moet met wetten burgers beschermen tegen diezelfde overheid. Wij hebben zelfs een speciale minister daarvoor: Sander Dekker is minister voor rechtsbescherming. 

Wat is een norm?

1. Uitgangspunt dat mensen belangrijk vinden.
2. Regels over hoe je je hoort te gedragen.
3. Een voordeel dat iemand ergens bij heeft.
4. Hoe sterk mensen zich verbonden voelen met elkaar.

Rechtsnormen

• "gedragsregels die door de overheid wettelijk zijn vastgelegd."

1. Geordend maatschappelijk leven.
2. Aansluiten bij normen en waarden. 

Ik leg uit dat de regels die gelden voor ons gedrag en die zijn vastgelegd in wetten, ook wel rechtsnormen worden genoemd. Die rechtsnormen zijn door de overheid opgesteld om ervoor te zorgen dat het maatschappelijk leven geordend verloopt: we rijden aan dezelfde kant, we rijden niet door rood. Daarnaast sluiten de rechtsnormen aan bij onze normen en waarden, waardoor je wordt gedwongen om je aan die normen en waarden te houden. We kennen bijvoorbeeld de waarde respect, met als norm dat je tijdens een ruzie niet iemand in elkaar slaat. De rechtsnorm die daarbij past is het verbod op mishandeling. 

Verzin een rechtsnorm die aansluit bij een waarde en/of norm in de samenleving.

Waarde: eerlijkheid

Norm: Als iemand iets op straat verliest, geef je dat terug aan die persoon

Rechtsnorm: je mag niet stelen. 

Waarde: Vrijheid/Respect

Norm: In een discussie luister je naar elkaar, ook naar degene met wie je het niet eens bent.

Rechtsnorm: Iedereen heeft vrijheid van meningsuiting. 

Ik spreek mijn ouders altijd aan met u.

Dat doe ik

Dat doe ik niet

Leraren zouden leerlingen met een liniaal op de hand mogen slaan.

Eens

Oneens

Verschuiving van normen en waarden

Ik laat zien dat de normen en waarden zijn veranderd. Veel mensen spreken hun ouders niet meer aan met u, terwijl dat vroeger veel gebruikelijker was, net zoals het slaan met een liniaal door de docent. 

In 2009 gold al dat in minder dan 10% van de gezinnen dat kinderen hun ouders met u aanspreken, in 1975 was dat nog 1 op de 3 gezinnen (bron). 

De normen veranderen dus!

Rechtvaardigheid

"De opvattingen die wij als burgers hebben over goed en kwaad."

• Waarom is het belangrijk dat de rechtsnormen aansluiten bij ons gevoel van rechtsvaardigheid?

Ik leg uit we niet meer de liniaal slaan, omdat we dat als burgers niet meer rechtvaardig vinden. Rechtvaardigheid gaat over de opvattingen die wij als burgers hebben over goed en kwaad. Ik vraag de leerlingen waarom het belangrijk is dat de rechtsnormen aansluiten bij ons gevoel voor rechtvaardigheid? Ik geef ze de tijd om daar over na te denken en vraag vervolgens random iemand. Antwoord: dan houden we ons beter aan de regels. 

"Recht is in beweging"

Rechtsnormen worden dus soms aangepast, omdat ze niet meer aansluiten bij ons rechtvaardigheidsgevoel. We noemen dit ook wel: het recht is in beweging. 

Zo is vorig jaar de maximumstraf op doodslag verhoogd, omdat de maximumstraf geen recht meer deed aan de ernst van het vergrijp. 

Soorten recht

Publiekrecht

Relatie tussen burgers en overheid

Strafrecht: welk gedrag is strafbaar

Privaatrecht

Relatie tussen burgers onderling (rechtspersonen).

Ook wel burgerlijk recht/civiel recht genoemd.

Rechtspersonen

Verenigingen of bedrijven

De straffen op doodslag of moord vallen onder het strafrecht. Dit is onderdeel van het publiekrecht. Dat recht regelt de relatie tussen burgers en overheid. Het privaatrecht gaat over de relatie tussen burgers onderling, maar kan ook gaan over een conflict tussen een bedrijf en een individu of tussen twee bedrijven. Een bedrijf wordt ook wel een rechtspersoon dan genoemd. 

Soorten recht

• Personen- en familierecht: huwelijk, samenwonen, echtscheiding en ouderschap.
• Strafrecht
• Rechtspersonenrecht: de juridische structuren en aansprakelijkheid van de verschillende rechtspersonen.

De straffen op doodslag of moord vallen onder het strafrecht. Dit is onderdeel van het publiekrecht. Dat recht regelt de relatie tussen burgers en overheid. Het privaatrecht gaat over de relatie tussen burgers onderling, maar kan ook gaan over een conflict tussen een bedrijf en een individu of tussen twee bedrijven. Een bedrijf wordt ook wel een rechtspersoon dan genoemd. 

Rechtsstaat 

"Een rechtssysteem waarin burgers door grondrechten worden beschermd tegen machtsmisbruik en willekeur"

1. De grondrechten zijn vastgelegd in de grondwet.
2. Er is een verdeling van macht.
3. Er geldt het legaliteitsbeginsel. 

Wanneer spreken we dan wel van een rechtsstaat? Een rechtsstaat is een rechtssysteem waarin burgers door grondrechten worden beschermd tegen machtsmisbruik en willekeur. De overheid kan dus niet zomaar mensen oppakken en vastzetten. Daarbij hoort dus ook dat de politiek geen tegenstanders kan wegsturen, zoals gebeurt door de mediawet in Polen. We spreken van een rechtsstaat als er voldaan is aan drie voorwaarden. Met name de tweede voorwaarde wordt geschonden in Polen doordat de overheid ook de rechtspraak probeert te besturen. Naar de drie voorwaardes gaan we verder kijken in de volgende les. 

Autoritaite staten

• Eén machthebber
• Politieke tegenstanders zonder vorm van proces uit schakelen 
• Bevolking van rechten en vrijheden onthouden 

Ik leg uit dat in een land als Polen de rechtsstaat dus onder druk staat, wat enorm gevaarlijk is. Er zijn meer landen in de wereld waar de rechtstaat onder druk staat of deze er niet eens is. Landen zonder rechtsstaat noemen we ook wel autoritaire staten of dictaturen. Daar bepaalt één machthebber of een kleine groep wat de regels zijn. Politieke tegenstanders worden zonder proces uitgeschakeld. Denk aan de Tuchtkamer in Polen of de mediawet. Ook worden burgers rechten en vrijheden onthouden, denk aan de LHBTI-vrije zones in Polen. Ook in Polen zou je bijna kunnen spreken van een dictatuur. 

Schrijf 2 landen op die gezien kunnen worden als dictatuur.

Opdrachten

10 minuten

Alleen (Duo's) 

Uitkomst: 

Bespreken (met het rad)

Klaar?:

Lees 'ontstaan van de rechtsstaat'  en maak opdracht 10.

Opdracht:

Ga aan de slag met de opdrachten op blz. 26 van je boek. 

Maak daarna opdracht 11.

(   )