Poëzie - rijmschema

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Poëzie

Poëzie

Bij poëzie is de afspraak dat het iets wil overbrengen.

In poëzie probeert een dichter met taal iets te zeggen wat zich niet eerder in taal liet omschrijven.

In dit gedicht

is geen woord

te veel

neem je er iets af

dan is het

niet meer heel

Poëzie vs. Proza

Bij proza wordt de regel bepaald door de breedte van het blad

Bij poëzie wordt de regel (‘vers’) bepaald door de dichter --> vaak dus regels in stukken gehad.

Poëzie heeft een soort ritme (metrum).

Poëzie heeft een diepere of verbeeldende betekenis.

Even een paar termen

• strofe
• rijmschema's
• alliteratie en assonantie
  

Strofes

Een strofe is eigenlijk een soort alinea.

Dus: een stukje tekst tussen witregels in.

Rijm in gedichten

Een gedicht hoeft niet per definitie te rijmen, maar soms gebeurt dat wel.

Je kunt dan verschillende soorten 'rijm' onderscheiden.

eindrijm

alliteratie

assonantie

Eindrijm

• Benoem de regels met letters.
• Iedere regel verdient een nieuwe letter, totdat een regel rijmt op een voorgaande regel, dan krijgt deze regel dezelfde letter. 

• Hier: ABAB

Bang in het donker

Mama, papa, blijf je thuis?

Er lopen dieven door het huis.

Er lopen boeven op de gang.

In het donker ben ik bang.

Er zit een kater in de kast,

die daar met zijn nagels krast.

Moet ik ’s nachts naar de wc,

lopen spoken met me mee.

Op de zolder zit een beest.

Ik ben er weken niet geweest.

Hoor ik ’s nachts een harde klap,

dan is het oorlog op de trap.

Dan loopt een vent met een geweer

in het donker op en neer

en loert-ie naar me door een kier.

Blijf liever hier. Blijf liever hier.

Rijm

Bang in het donker

Mama, papa, blijf je thuis?

Er lopen dieven door het huis.

Er lopen boeven op de gang.

In het donker ben ik bang.

Er zit een kater in de kast,

die daar met zijn nagels krast.

Moet ik ’s nachts naar de wc,

lopen spoken met me mee.

Op de zolder zit een beest.

Ik ben er weken niet geweest.

Hoor ik ’s nachts een harde klap,

dan is het oorlog op de trap.

Dan loopt een vent met een geweer

in het donker op en neer

en loert-ie naar me door een kier.

Blijf liever hier. Blijf liever hier.

Joke van Leeuwen

Uit: O zo heppie en andere versjes

Bang in het donker

Mama, papa, blijf je thuis? A

Er lopen dieven door het huis. A

Er lopen boeven op de gang. B

In het donker ben ik bang. B

Er zit een kater in de kast, C

die daar met zijn nagels krast. C

Moet ik ’s nachts naar de wc, D

lopen spoken met me mee. D

Op de zolder zit een beest. E

Ik ben er weken niet geweest. E

Hoor ik ’s nachts een harde klap, F

dan is het oorlog op de trap. F

Dan loopt een vent met een geweer G

in het donker op en neer G

en loert-ie naar me door een kier. H

Blijf liever hier. Blijf liever hier. H

Soorten rijm benoemen

AABB - GEPAARD RIJM

ABAB - GEKRUIST RIJM

ABBA - OMARMEND RIJM

Waarom deze benamingen?

EINDRIJM

Op twee slakken

Twee slakken waren al sinds jaren

op weg van Groningen naar Haren.

Ten slotte kwam geheel ontdaan

de oudste aan het eindpunt aan.

Hij slikte en sprak diep bewogen:

'Mijn broer is uit de bocht gevlogen.'

uit: 'De peperbek', 1966.

RIJMSCHEMA

Een dichter hanteert vaak een volgorde voor zijn rijmwoorden binnen een strofe, dit wordt een rijmschema genoemd.

aabb cc

Elke rijmklank heeft een letter als symbool.

De klank in de eerste regel krijgt de letter a

als symbool, de volgende rijmklank krijgt b

als symbool. Et cetera.

Valentijn is fijn

maar elke dag

bij het zien van je glimlach

is gelukkig zijn

Valentijn is fijn

ik wil elke dag

gelukkig zijn

bij het zien van je glimlach

Valentijn is fijn

is gelukkig zijn
bij het zien van je glimlach

elke dag

abba

aabb

abab

gekruist rijm

omarmend rijm

gepaard rijm

Beginrijm: alliteratie

Alliteratie:

Wij weten wat we willen!

De kat krabt de krullen van de trap.

Berend Botje, Donald Duck, Guus Geluk, Mickey Mouse

Witte winter,

wollen wanten,

warme jas

waar gisteren nog gras was

zie ik pijltjes in de sneeuw

poes volgt de pootjes

van een spreeuw

Wanneer verschillende woorden met dezelfde letter beginnen

Assonantie (klinkerrijm)

Assonantie:

Let op de klank van de klinkers als je half wilt rijmen.

Herhaling van de klank van de klinkers in het midden van woorden, 

zonder verder te rijmen

Aan het werk

• Pak je fotogedicht van de vorige les erbij
• Voeg minimaal 2x alliteratie toe
• Voeg minimaal 2x assonantie toe
• Geef aan welke eindrijm je hebt gebruikt (als je eindrijm hebt gebruikt)

alliteratie

“Ik heb m'n handen op je heupen

Maar m'n hoofd is bij de deur”

(Harder dan ik hebben kan, Bløf)

assonantie

“Ik voel me rot ik ga kapot

Ik lijk wel zot tot over mijn oren smoorverliefd op jou”

(Smoorverliefd, Doe Maar)

https://www.youtube.com/watch?v=fp91XsnTNXQ 

1:06-1:10

Repetitio - woord herhalen

“It can happen to anyone of us

Anyone you think of

Anyone can fall

Anyone can hurt someone they love

Hearts will break

'Cos I made a stupid mistake”

(Anyone of us, Gareth Gates)

Voorrijm (rijm aan het begin van de zin, klanken komen overeen)

“Blinkende toortsen en flonkrend kristal

Klinkende kelken en jubelgeschal”

                                                  (P.A. de Génestet)

enjambement = De zin loopt gewoon door op de volgende regel.

“Gezegend zij de Heer, die t’ allen tijde

mijn toevlucht is, mijn hand leert hoe te strijden,

die voor ’t gevecht mijn vingers vaardig maakt!”

(psalm 144, berijmd)

Let op! Geen enjambement.

“Gezegend zij de Heer die mij behoedt

en die de volken brengt onder mijn voet.

"Ik kan sparen, wat bewaren, kan vergaren en naar waren-

Huizen. Geld uitgeven voor het leven, maar nu kom ik tot bedaren

Ik wil geven, leuker leven, meer beleven en ik streef ernaar

Om meer en meer te zorgen dat jij dan die dingen mee ervaart.”

(Kerstrap 2008)

Aan het werk - eindopdracht

De dromenvanger

Welke droom laat hij door en welke

houdt hij tegen? Wat is jouw droom en welke droom

zie je liever niet uitkomen?

Over één van beide kanten van de

dromenvanger schrijf je een gedicht.

Eisen 'droomgedicht'

• minimaal 10, maximaal 16 regels

• in elk geval 1 enjambement
  
• minstens 3x alliteratie en 2x assonantie
• duidelijke eindrijm (denk aan de rijmschema's)
  
• denk ook aan repetitio en voorrijm. Deze vormen zijn niet verplicht, wel leuk om te gebruiken.

=> Cijfer telt 1x mee.