Romantiek

• Kunst
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4-6

De Romantiek

Negentiende eeuw

Wat leren we?

> Wat gebeurde er in de wereld ten tijde van de Romantiek?

> Wat zijn de thema's uit de Romantiek?

> Hoe herken je de Romantiek in de verschillende kunstvormen?

Na jarenlang veel geld aan de koning en en zijn vrouw af te moeten staan, zodat zij in weelde konden leven, kwam het Franse volk in opstand. Want het volk leefde in armoede. Deze opstand zorgde ervoor dat de Koning werdt afgezet, berecht en samen met zijn vrouw onthoofd. 

Waar de Koning en de kerk het volk overheersten, ontstonden er nu nieuwe ideeën. Van vrijheid, gelijkheid en broederschap. Hierbij kwam een sterk Nationalistisch gevoel naar boven. > De Franse Revolutie! 

'De verlichting' was een stroming uit de 18e eeuw, waarbij een groep (vooral wetenschappers) kwam met het idee dat men de wereld goed kon leren kennen en begrijpen door gebruik te maken van je verstand. Er volgden grootse wetenschappelijke ontdekkingen, zoals die van de stoommachine. 

Ontstaan van de Romantiek

sociaal-maatschappelijke redenen:

> Geen geloof meer in de idealen van de verlichting, zoals geloof in vooruitgang, maakbaarheid en de rede (het verstand).

> De komst van de Industriële Revolutie. Wat zorgde voor overvolle steden, vervuiling en een groot verschil tussen de rijke fabriekseigenaren en de bezitloze arbeiders. 

De Romantiek

De tijd van industrialisatie, rationalisme en materialisme. Met de komst van

    de stoommachine kwamen de fabrieken, treinen en stoomschepen. Dit had veel gevolgen voor de maatschappij!

De romanticus had hier onvrede mee en ‘vluchtte’ het liefst weg.

     Weg van overvolle steden, vervuiling en armoede. = 'escapisme'

Kunstenaars gingen autonoom aan de slag. Werkten niet meer in opdracht, maar verkochten hun eigen, persoonlijke en dus originele werk. Werken vanuit het gevoel was van belang. Individuele expressie en emotie! De kunstenaar werd hierbij zelfs tot genie verheven.

Neoclassicisme

neoclassicisme

romantiek

zoek de verschillen

Romantiek

• 1800-1870

• 19e eeuw: Industriële Revolutie.
• Mensen verhuizen naar de stad, waar het werk in de fabrieken zwaar is en de leefomstandigheden slecht zijn. 
• Verlangen om hieraan te ontsnappen.
• Ook belangrijke stroming in de muziek en   literatuur. 

Markiezin de Pompadour - François Boucher

Gustave Doré: Over Londen per spoor, 1872

De romantiek is een stroming, geen stijl.

• De Romantische kunstenaar geeft op zijn eigen manier de algemene gevoelens van angst en hoop weer =>   van objectiviteit naar subjectiviteit.
• L'art pour l'art (kunst om de kunst): niet langer ten dienste van geloof of machthebber. De kunstenaar   maakt wat hij zelf wil maken.
• De kunstenaar is een bohémien, een eigenzinnige artistiekeling.

Wat is GEEN kenmerk van de Romantiek?

1. aandacht voor gevoelens
2. grootsheid van de natuur
3. fantasie
4. rationeel denken

Schilderkunst

• Reactie op kille, rationele Verlichting.
  
• Verzet tegen onpersoonlijke stijl van   Neoclassicisme.
  
• Verlangen naar alles wat onbereikbaar is:   ongerepte natuur, exotische oorden, verre verleden (middeleeuwen), sprookjes en volksverhalen. 
• Gevoel, fantasie en onderbewustzijn spelen een belangrijke rol. 

Caspar David Friedrich, “Wandelaar boven de nevelen”, ca. 1817-1818

Grootsheid van de natuur

Als tegenhanger van de volle, vieze steden wordt de woeste, ongerepte natuur verbeeld. 

Caspar David Friedrich, “Monnik bij de zee”, 1808-1809

 

William Turner, “Het slavenschip”, 1840

 

 

• Natuurgeweld: wilde penseelstreek, spel van   licht en kleur. 

 

• Mens als nietig wezen tegenover de grootsheid van de natuur.
  

Oriëntalisme

Ingres, “Liggende odalisk”, 1814

Delacroix, “De dood van Sardanapalus”, 1828

Benoist, "Portret van een zwarte vrouw", 1800 

• Overgangskunstenaar Neoclassicisme en Romantiek
  

Door wereldwijde scheepvaart interesse in niet-Westerse culturen.

• Geromantiseerd beeld van de Oriënt:  agressief, sensueel, mysterieus.  

• Zwarte vrouw voor het eerst niet als 'typetje', maar als portret weergegeven. 

Nationaal bewustzijn

Belangstelling voor eigen cultuur en (recente) geschiedenis.

Eugène Delacroix, “De 28ste juli: De Vrijheid die het volk leidt”,1830

• Verbeeldt de revolutie van 1830
  
• Dubbelzinnigheid van vrijheid: mensenlevens worden ervoor opgeofferd.

Théodore Gèricault, “Het vlot van de Méduse”, 1819

 

• Kritiek op schandaal: alleen kapitein en hoge   officieren overleefden de schipbreuk van 1816.
• Groot formaat 491 x 716 cm: schokeffect.

Wat hoort NIET bij de Romantiek?

1. Nationaal bewustzijn
2. Belangstelling voor sprookjes en mythen
3. Grootsheid van de natuur
4. Idealisme

Neoclassicisme

Romantiek

Beeldhouwkunst

• Beeldhouwkunst van de Romantiek heeft geen eigen gezicht. Vaak klassieke kenmerken of overeenkomsten met Barok. 
• Dramatiek, heftige emoties, grote licht-donkercontrasten, diagonale richtingen.  
• Moed en vaderlandsliefde.

François Rude, “La Marseillaise” op de Arc de Triomphe te Parijs, 1833-1836

• Uitbeelden van geweld en kracht van de natuur.
• Voorkeur voor exotische diersoorten.
  
• Anatomische precisie (in tegenstelling tot idealisme tijdens neo-classicisme).

Antoine Louis Barye, “Een jaguar verslindt een haas”, 1820-1851

Vanaf de Romantiek worden kunstenaars steeds:

1. Bozer
2. Autonomer
3. Creatiever
4. Rijker

Architectuur

• Exotische kenmerken: minaretachtige   torens, hoefijzerbogen, oosters traliewerk,   uivormige koepels.
  
• Constructies van moderne materialen, zoals gietijzer, buitenkant traditioneel met vaak veel ornamenten.
  
• Hang naar het verleden: neostijlen
  
• Eclecticisme: meerdere stijlen in één gebouw.

John Nash, "Royal Pavilion", 1815-1822 de nevelen”, ca. 1817-1818

Verlangen naar verleden

Eduard Riedel, "Neuschwanstein", 1869-86

• Ziet er uit als een middeleeuws kasteel

Barry en Pugin: "Parlementsgebouwen", 1839-52, Londen

• Neo-Gotiek
• Vanwege symmetrie ook klassieke uitstraling. 

Neo-stijlen

Charles Garnier, “Opera gebouw” te Parijs, 1862-1875 

• Neo-Barok

Paul Abadie. “Sacre Coeur” te Parijs, 1875-1914

• Neo-Byzantijns
• Sprookjesachtig

Rijksmuseum

• Nationaal bewustzijn: Rijksmuseum maakt 

       kunst voor iedereen toegankelijk. 

• Eclecticisme: combinatie van bouwstijlen

       Decoraties: Neo-Gotiek

       Structuur: Neo-Renaissance 

• Moderne ijzer- en glasconstructies om de tentoonstellingsruimte te overspannen, maar aan de buitenkant traditionele bakstenen en pleisterwerk.
  

P. J. H. Cuypers, “Rijksmuseum” te Amsterdam, 1876-1885

Engelse landschapstuin

• Er trekken zoveel mensen naar de steden, dat stadsmuren gesloopt worden.
• Stadsparken in Engelse landschapsstijl worden aangelegd: kronkelende paden, natuurlijke beplanting, heuvels, watervallen, ruïnes en follies (= fantasiegebouw). 
• Groot contrast met strakke, symmetrische tuinen van Neoclassicisme (bijv. Versailles).

Lieven Rosseels: "Kronenburgerpark", 1880 Nijmegen

Welke thema's van de Romantiek zagen

we in het verhaal van Giselle terugkomen?

Thema's uit de Romantiek

Escapisme = vluchten uit de harde (industriële) dagelijkse wereld in:

De Natuur – het sublieme landschap

Exotische bestemmingen

De (onmogelijke) liefde

Sprookjes, mythen, sagen

Het verleden, de eigen geschiedenis – nationalisme (volksverhalen)

De dood en het bovennatuurlijke

Dromen - hallucinaties

Dans en Romantiek

Nationalisme: Op zoek naar een nationale of regionale identiteit. 

Inspiratie uit het verleden: oude sprookjes, sagen en historische griezelverhalen. Excapisme: ontsnappen aan de werkelijkheid! 

Romantische dans gaat de hoogte in! Nieuw = 1 Dansen op spitzen.

2 Het 'Ballet Blanc': een akte waarin het bovennatuurlijke wordt uitgebeeld. Vrouwelijke witte geestverschijningen zweven in witte tutu's over het toneel. 3 Soms ondersteund door vliegmachines of liftmechanismen. 

Melodrama: theatraal in dans, kostuums en decors. Expressie en gevoel uitdrukken!

Menselijke emoties en dramatiek: onbereikbare liefde, heroiek. 

Theater en Romantiek

'Gesamptkunstwerk': een ideaal samenspel van alle kunsten.  

Richard Wagner beschouwd in zijn 'Der Ring des Nibelungen' poëzie, decor, mise-en-scène, handeling en muziek als een eenheid, of 'gesamptkunstwerk'. 

Een vernieuwing is de orkestbak, verscholen onder het toneel.

Zo kan het publiek de aandacht nog beter richten op het toneel.

Ook komt het publiek in het donker te zitten.

Muziek en Romantiek

Programmamuziek: een verhaal uitbeelden of een gevoel tot uitdrukking brengen. Vaak zit er een nabootsing van de natuur in. De machtige natuur.

De luisteraar moet overdonderd worden met kolossale klankeffecten!

Modernisering van de muziekinstrumenten en grotere orkesten, zorgen voor een krachtiger effect, voor dramatiek! 

 

Vrijheid en autonomie van de kunstenaar.

Individualisme:

eigen stijl/expressie! 

De originele, geniale

kunstenaar. 

Meer dan nabootsing van de natuur,

overweldigend en grenzeloos. 

Ideaalbeeld: de geniale kunstenaar

Is volkomen vrij in zijn kunstzinnige uittingen. Geen regels!

VOORSTELLING

Op welke manier zie je aan deze voorstelling, dat dit een werk uit de romantiek is?

VORMGEVING

Op welke  manier zie je aan de vormgeving dat dit een werk uit de romantiek is?

De romantische kunstenaar, als Caspar David Friedrich, legt in zijn werk de nadruk op:

1. zo realistisch mogelijk verbeelden
2. de romantiek tussen mensen verbeelden
3. zijn ervaring verbeelden van de natuur
4. het maken van portretten

Natuurgeweld!

De natuur is het onderwerp geworden, ipv de mens in een historisch onderwerp. Zoals voorgeschreven door de academische tradities.

Met een grove schilderstoets ipv gedetailleerd.  

Nationalisme:

Door de komst van de trein, de stoomschepen en het kolonialisme, kwamen verre exotische werelden ineens dichtbij. 

De romantiek maakte nationalistische gevoelens los, 

waarin het eigen land, de eigen taal

en geschiedenis en de

traditionele normen en waarden werden verheerlijkt.

Nieuw: het museum!

Zoals het Rijksmuseum.

Gothic revival: verlangen naar het collectieve vakmanschap uit de Gotiek (middeleeuwen): neo-gotiek (nieuwe gotiek) 

Kritiek op de industrialisatie, waar een arbeider anoniem en vervangbaar is. Escapisme: terug in de tijd, toen het leven nog goed was. Romantiseren! 

Arts and Crafts

Kritiek op de kwaliteit van industriële producten. 

Vraag naar ambacht. 

Industrialisatie=

te anoniem, geen gevoel, niet persoonlijk. 

Handwerk heeft dat wel!