Nederland en Indonesië

• Geschiedenis
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 3

H1 Nederland en Indonesië

Hoe waren en zijn de verhoudingen tussen Nederland en Indonesië van 1600 tot nu?

Introductie

Mee naar de les: 

• Boeken (MeMo) Deel A en verderop in het jaar deel B
• Aantekeningenschrift
• Pen

Specerijen

• Erg interessant, meer smaak, langere houdbaarheid, medicijn.

• Groeit alleen in Zuidoost-Azië.

• Door lange route, met veel tussenhandel zijn specerijen peperduur.

Eerste Nederlanders in Azië

• Cornelis de Houtman komt in 1596 als eerste Nederlander in Oost-Indië aan
  

• Opbrengst net voldoende om de kosten eruit te krijgen, vooral door verkeerde ruilmiddelen.

• Toch is het doel bereikt: een route via Kaap de Goede Hoop is bewezen

Nieuw probleem!

• Steeds meer Nederlandse (compagnieën) bedrijven gaan naar Indië varen.

• Hierdoor ontstaat veel concurrentie tussen Nederlanders onderling

• De prijs van de specerijen daalt hierdoor snel, de winst dus ook

Verenigde Oostindische Compagnie (1602)

• Nederlandse regering (Staten-Generaal) grijpt in.

• Compagnieën moeten samengaan in één bedrijf.

• Hierdoor gaan ze concurrentie tegen en kunnen de winsten ook gebruikt worden in de oorlog tegen Spanje

Doel: monopolie op de specerijenhandel ten oosten van Kaap de Goede Hoop

Hoe?

• Uitschakelen van concurenten

• Bouwen van handelposten

• Contracten met inheemse vorsten

• Opbouwen van handelsnetwerk in Azië

• Indien nodig: veel geweld

Jan Pieterszoon Coen

• Berucht vanwege het gebruik van geweld

• Vermoorden of verbannen van de bevolking van de Banda-eilanden

• Hongitochten, speciale strafexpedities om smokkelen tegen te gaan

§1.1

Van vorstendommen tot kolonie

BASIS

A

De Indische eilanden vóór 1600

Leerdoel:

• Je kunt culturele, economische, politieke en sociale kenmerken noemen van de Indische eilanden vóór de komst van de Nederlanders 

Begrippen:

• Geen

B

De VOC in Oost-Indië

Leerdoel:

• Je kunt beschrijven hoe de VOC handeldreef in Oost-Indië

Begrippen:

• Handelsmonopolie
• Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC)

C

De kolonie Nederlands-Indië

Leerdoel:

• Je kunt uitleggen waarom en hoe Nederland zijn macht over Oost-Indië uitbreidde

Begrippen:

• Indirect bestuur
• Gouverneur-generaal
• Indirect bestuur

• Pacificatie
• Koninklijk Nederlands-Indisch leger
• Modern imperialisme

§1.1

Van vorstendommen tot kolonie

BASIS

A

De Indische eilanden vóór 1600

Leerdoel:

• Je kunt culturele, economische, politieke en sociale kenmerken noemen van de Indische eilanden vóór de komst van de Nederlanders 

Begrippen:

• Geen

• 50x zo groot als NL
• Voor 1600 geen eenheid!
• jagers-verzamelaars, maar ook grote landbouwsamenlevingen

§1.1

Van vorstendommen tot kolonie

BASIS

A

De Indische eilanden vóór 1600

Vanaf de 2e eeuw handel met Aziatische landen. Hierdoor meerdere culturele invloeden: 

• Schrift uit India
• Chinese munten bij handel
• Boeddhisme en hindoeïsme --> tempels
• Vanaf 16e eeuw Islam belangrijkste godsdienst

§1.1

Van vorstendommen tot kolonie

BASIS

A

De Indische eilanden vóór 1600

Koninkrijk Soenda (op Java):

• Handelden met andere eilanden via hun havensteden zoals Jakarta en Bantam
• 1579: veroverd door de moslims: stichting sultanaat Bantam

Atjeh:

• 1520: Islamitisch sultanaat
• Belangrijke schakel in handel tussen eilanden en vaste land
• Handel in specerijen. => Atjeh werd rijk
• Tempels, paleizen, sterke oorlogsvloot

§1.1

Van vorstendommen tot kolonie

BASIS

B

De VOC in Oost-Indië

Leerdoel:

Je kunt beschrijven hoe de VOC handeldreef in Oost-Indië

Begrippen:

• Handelsmonopolie
• Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC)

• Tot 1596: handel voeren met Portugezen, wat erg duur was
• 
  
• Nederland wilde zelf een route vinden naar Azië toe. Dit lukte in 1596

§1.1

Van vorstendommen tot kolonie

BASIS

B

De VOC in Oost-Indië

• 1602: oprichting Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC).
• Doel: concurrentie voorkomen. De VOC kreeg het handelsmonopolie. Alleen schepen van de VOC mochten handel voeren.
• Handelsposten op Java, India, China, Japan. Belangrijkste: Batavia op Java
• Fort, haven, pakhuizen, woningen VOC-bestuurders en soldaten

§1.1

Van vorstendommen tot kolonie

BASIS

B

De VOC in Oost-Indië

• VOC mocht oorlog voeren en volkeren met geweld dwingen tot samenwerking
• Massamoord op Banda eilanden (1621)
  
  
• VOC voerde oorlogen om handelsposten te stichten. Veel meer gebied in het binnenland had de VOC niet

§1.1

Van vorstendommen tot kolonie

BASIS

C

De kolonie Nederlands-Indië

Leerdoel:

Je kunt uitleggen waarom en hoe Nederland zijn macht over Oost-Indië uitbreidde

Begrippen:

• Indirect bestuur
• Gouverneur-generaal
• Pacificatie

• 1798: VOC gaat failliet. Staat neemt alle bezittingen over.
• De gebieden van Oost-Indië wordt een kolonie: Nederlands Indië

 

• Koninklijk Nederlands-Indisch leger
• Modern imperialisme

§1.1

Van vorstendommen tot kolonie

BASIS

C

De kolonie Nederlands-Indië

1800: Modern imperialisme

Drie oorzaken:

• grondstoffen voor de industrie
• Aanzien op het wereldtoneel
• Europeanen voelden zich het beste, dus vonden ze dat ze het recht hadden om andere volken te overheersen

Dit wilde Nederland ook

Kan jij deze spotprent uitleggen?

§1.1

Van vorstendommen tot kolonie

BASIS

C

De kolonie Nederlands-Indië

Nederland richt het Koninklijke Nederlands-Indisch Leger (KNIL) op. Doel: alle eilanden veroveren.

Officieren waren Nederlanders, soldaten waren inheemse bewoners.

1873: Atjeh-oorlog

Nederland noemde veroveren pacificatie: brengen van vrede

1881: Nederlands Indie volledig onderdeel van Nederland

§1.1

Van vorstendommen tot kolonie

BASIS

C

De kolonie Nederlands-Indië

Indirect bestuur

Gouverneur-generaal

Residenten

Regenten

Dorpshoofden

Maken deze les (huiswerk)

Lezen paragraaf 1 van hoofdstuk 1

opdrachten 1 t/m 12 maken van blz. 10-15

Leerdoelen van paragraaf 1 beantwoorden in je schrift

H1: Nederland en Indonesië

§1.2 een winstgevende kolonie 

§1.2

Een winstgevende kolonie

BASIS

A

De koloniale samenleving

Leerdoel:

• Je kunt de positie van verschillende groepen in de koloniale samenleving beschrijven

Begrippen:

• indo's
• racisme

B

Het cultuurstelsel

Leerdoel:

• Je kunt uitleggen waarom het cultuurstelsel werd ingevoerd en weer afgeschaft

Begrippen:

• cultuurstelsel
• liberalisme

C

Ondernemers en contractarbeiders

Leerdoel:

• Je kunt uitleggen wat de vrije economie betekende voor ondernemers en contractarbeiders

Begrippen:

• vrije arbeid
• contractarbeiders
• koelies

H1: Nederland en Indonesië

§1.2 een winstgevende kolonie 

A: de koloniale samenleving

§1.2

Een winstgevende kolonie

BASIS

A

De koloniale samenleving

Groepen in de samenleving

• Nederlanders (tot 1880 alleen mannen, daarna ook vrouwen)
• Indo's: kinderen van NL'se mannen, inheemse vrouwen. Verschil in sociale lagen: hoe lichter de huid, hoe belangrijker

§1.2

Een winstgevende kolonie

BASIS

A

De koloniale samenleving

NL'se vrouwen:
niet bezighouden met politiek of bestuur. Wel liefdadigheid

Indonesische vrouwen:
geen onderwijs, als kind uitgehuwelijkt, geen beroep

Pas in 1904 oprichting school voor inheemse meisjes

Slaven:
 50.000 slaven uit Afrika, China en NL-Indië.

Slavernij afgeschaft 1860

H1: Nederland en Indonesië

§1.2 een winstgevende kolonie 

B: het cultuurstelsel

§1.2

Een winstgevende kolonie

BASIS

B

Het cultuurstelsel

1830: invoering cultuurstelsel op Java

Boeren moeten op 1/5 van hun land cultuurproducten verbouwen.
--> koffie, suiker, tabak, thee, indigo

--> afstaan aan de NL'ers --> die verkochten dit duur in NL

§1.2

Een winstgevende kolonie

BASIS

B

Het cultuurstelsel

Cultuurstelsel, ramp voor de boeren:

• Veel cultuurproducten verbouwen > weinig voor henzelf ==> hongersnoden
• Soms gedwongen meer dan 1/5 deel te gebruiken. (Bij hogere opbrengst kreeg regent bonus)
• Boeren zonder geschikte grond moesten 66 dagen werken voor NL bestuur. 

§1.2

Een winstgevende kolonie

BASIS

B

Het cultuurstelsel

Kritiek uit NL:

• 1860: boek Max Havelaar van Multatuli. Beschrijving onderdrukking en uitbuiting boeren.
• Vanaf 1848 veel Liberalisme in het bestuur.
  Het idee dat ondernemers vrij waren zou ook in NL-Indië moeten gelden

1870: afschaffing cultuurstelsel

H1: Nederland en Indonesië

§1.2 een winstgevende kolonie 

C: Ondernemers en contractarbeiders

schooltv.nl

§1.2

Een winstgevende kolonie

BASIS

C

Ondernemers en contractarbeiders

Gevolgen afschaffing cultuurstelsel:
 

NL'se ondernemers stichtten bedrijven in NL-Indië: plantages (thee, koffie, suiker).
 

Werk werd gedaan door loonarbeiders uit de lokale bevolking.

Dit systeem is vrije arbeid

§1.2

Een winstgevende kolonie

BASIS

C

Ondernemers en contractarbeiders

Om genoeg arbeiders te hebben kwamen er contractarbeiders uit o.a. China

• Kregen voorschot op hun loon
• Verdienden te weinig
• Konden voorschot niet terug betalen
• Bleven vaak heel lang op de plantages

Leven van de koelies:

• 12 uur per dag werken
• Weinig eten
• Geen wc/ bad
• Kinderarbeid
• Geldboetes/lijfstraffen
• Koelieordonnantie (straf bij werkweigering)

Maken deze les

Lezen paragraaf 2 van hfd. 1 op blz. 16-20

Opdrachten 1 t/m 11 maken op blz. 17-21

Leerdoelen 1.2 beantwoorden in je schrift

h2 les 1

Nederland en Indonesië

1

Tijd 1600 tot heden

3 - Nationalisme

h2 les 1

Intro

Tijd 1600 tot heden

Rond 1900 kwam Nederland met een nieuw beleid om het welzijn van de inheemse inwoners van Nederlands-Indië te verbeteren. Maar dat veranderde niets aan hun ondergeschikte positie. Het verzet tegen die ongelijkheid groeide. Uiteindelijk werd Indonesië na de Tweede Wereldoorlog onafhankelijk.

h2 les 1

A De ethische politiek

Tijd 1600 tot heden

Rond 1900 ontstond bij Nederlanders het idee dat het hun taak was om vooruitgang te brengen in Nederlands-Indië en de inheemse bevolking op te voeden. Daardoor veranderde het Nederlandse beleid in Nederlands-Indië, maar dit leidde niet tot grote veranderingen.

Oorzaken:

• Ten eerste vonden steeds meer Nederlanders dat Nederland iets terug moest doen voor zijn kolonie, in ruil voor al het geld dat eraan was verdiend.
• Ten tweede voelden Nederlanders zich al de hele 19e eeuw  beter dan Aziatische volken. Dat idee werd versterkt door de grote technologische vooruitgang in Europa in de 19e eeuw en de opkomst van het nationalisme.

Een school die werd opgericht door het koloniale bestuur. (Foto uit ongeveer 1920.)

h2 les 1

A De ethische politiek

Tijd 1600 ot heden

Deze ideeën leidden in 1901 tot de ethische politiek in Nederlands-Indië. Die politiek ging ervan uit dat Nederland moest zorgen voor de ontwikkeling in de koloniën.

De Nederlandse regering wilde daarom investeren in het onderwijs, de gezondheidszorg, de economie en de infrastructuur. Zo werden er scholen gebouwd, spoorwegen aangelegd en kwam er een opleiding voor artsen.

Voor het grootste deel van de bevolking veranderde de ethische politiek weinig. De welvaart in Indonesië nam niet toe.

h2 les 1

A De ethische politiek

Tijd 1600 tot heden

Volgens de ethische politiek moest de inheemse bevolking ook op politiek gebied ontwikkeld worden. Maar Nederland wilde tegelijkertijd wel de baas blijven in zijn kolonie.

1918 richtte Nederland daarom de Volksraad op. Dat was een adviesraad waarin Nederlanders en leden uit de inheemse bevolking zaten. De Volksraad gaf advies aan het koloniale bestuur, maar mocht geen echte beslissingen nemen; dat bleven de Nederlanders doen.

De mensen in Indonesië waren daarom teleurgesteld in de Volksraad

h2 les 1

Controleren

Tijd 1600 tot heden

Noem een economische, een politieke en een culturele maatregel van de ethische politiek.

Een economische maatregel was ...

Een politieke maatregel was ...

Een culturele maatregel was ...

• Een economische maatregel was het verbeteren van infrastructuur.
  
• Een politieke maatregel was het oprichten van de Volksraad.
  
• Een culturele maatregel was het verbeteren van onderwijs.

h2 les 1

Controleren

Tijd 1600 tot heden

Gebruik bron 2.

Leg uit dat Wilhelmina voorstander is van de ethische politiek. Doe het zo:

De ethische politiek was gericht op...

Dat past bij de bron, want daarin staat dat...

• De ethische politiek was gericht op het ontwikkelen van de kolonie.
• Dat past bij de bron, want daarin staat dat Nederland een ‘beschavende taak’ heeft en de rechten van de inheemse bevolking beter moet regelen.

h2 les 1

B Nationalisme in Nederlands-Indië

Tijd 1600 tot heden

De inheemse bevolking van Nederlands-Indië was niet tevreden met de beperkte rechten die ze met de ethische politiek had gekregen. Onder de bevolking groeide het nationalisme.

Met name op Java bestond onder de inheemse bevolking een hoger opgeleide, rijkere elite. Na 1900 groeide bij deze groep het nationalisme snel. De groei van het nationalisme had een aantal oorzaken.

• Groeiend gevoel van eenheid tussen de eilanden
• Groeiend zelfvertrouwen (Europeanen konden verslagen worden)
• Inheemse jongeren gingen studeren in Europa. daar zagen ze dat  Europeanen vrijheid, gelijkheid en democratie heel belangrijk.

h2 les 1

B Nationalisme in Nederlands-Indië

Tijd 1600 tot heden

Er werden verschillende organisaties opgericht waarin nationalisten samen streden voor betere rechten. 

De belangrijkste was de Partai Nasional Indonesia (PNI). Dat betekent: de Indonesische nationale partij. Deze politieke partij werd in 1927 opgericht door Soekarno en Mohammed Hatta. Zij eisten volledige onafhankelijkheid voor hun land, dat zij Indonesië noemden. De PNI weigerde iedere samenwerking met Nederland.

Deze nationalisten werden erg populair. De Nederlandse regering zag hen als een gevaar en liet ze gevangen nemen. Maar hierdoor nam hun populariteit alleen maar toe.

Soekarno (in het midden, met tas) bij de rechtbank. Hij werd veroordeeld en kreeg een gevangenisstraf. (Foto uit 1930.)

h2 les 1

B De Japanse bezetting

Tijd 1600 tot heden

In 1939 brak in Europa de Tweede Wereldoorlog uit. Nederland werd in 1940 bezet door de Duitsers. Daardoor kreeg het koloniale bestuur in Indonesië geen steun meer uit Nederland en stond het er alleen voor. Tegelijkertijd was Japan in Azië bezig om een eigen wereldrijk te stichten en een einde te maken aan de Europese overheersing in Zuidoost-Azië.

h2 les 1

B De Japanse bezetting

Tijd 1600 tot heden

In januari 1942 viel Japan Nederlands-Indië binnen. Het Nederlandse bestuur en het KNIL moesten zich overgeven. De Japanners besloten alle Nederlandse burgers en militairen te interneren. Dat betekent: opsluiten in kampen om ze buiten de samenleving te houden.

Soekarno en Hatta werden door de Japanners vrijgelaten. Zij gingen samenwerken met de Japanners in de hoop dat zij Indonesië onafhankelijkheid zouden geven. Maar dat bleek niet zo te zijn. Japan was slechts een nieuwe bezetter.

h2 les 1

B De Japanse bezetting

Tijd 1600 tot heden

In het begin waren veel Indonesiërs blij met de komst van de Japanners. Maar in de loop van de tijd veranderde dit. 

De Japanners bleken vooral geïnteresseerd in de grondstoffen die ze voor hun eigen oorlogvoering konden gebruiken en beroofden Indonesië van zijn land- en mijnbouwproducten. De economie stortte in en mensen leden honger. 

Miljoenen Indonesiërs moesten als dwangarbeider werken, soms ver van huis.

h2 les 1

B De Japanse bezetting

Tijd 1600 tot heden

In het begin waren veel Indonesiërs blij met de komst van de Japanners. Maar in de loop van de tijd veranderde dit. 

De Japanners bleken vooral geïnteresseerd in de grondstoffen die ze voor hun eigen oorlogvoering konden gebruiken en beroofden Indonesië van zijn land- en mijnbouwproducten. De economie stortte in en mensen leden honger. 

Miljoenen Indonesiërs moesten als dwangarbeider werken, soms ver van huis.

h2 les 1

B De Japanse bezetting

Tijd 1600 tot heden

 Miljoenen Indonesiërs moesten als dwangarbeider werken, soms ver van huis. 

Alleen al uit Java werden ruim 300.000 mensen naar andere eilanden getransporteerd. Nog geen 80.000 van hen overleefden het werk als dwangarbeider. 

Ook duizenden Nederlandse mannen moesten als dwangarbeider werken. Zowel Indonesische als Nederlandse meisjes en vrouwen werden gedwongen zich te prostitueren voor Japanse soldaten. Zij werden ‘troostmeisjes’ genoemd.

h2 les 1

B De Japanse bezetting

Tijd 1600 tot heden

Op 15 augustus 1945 moest Japan zich overgeven. 

In Indonesië was op dat moment geen Nederlands leger of bestuur dat de macht van Japan kon overnemen. Er was even helemaal niemand de baas in het land. 

Twee dagen later, op 17 augustus 1945, riepen Soekarno en Hatta de Republiek Indonesië uit. De Nederlandse regering erkende de Republiek Indonesië niet. Zij vond dat Indonesië weer een kolonie moest worden en stuurde soldaten. 

Tussen 1945 tot 1949 voerde Nederland oorlog in Indonesië, in een poging de kolonie te behouden. In 1949 erkende Nederland uiteindelijk de onafhankelijkheid van Indonesië.