literatuurgeschiedenis 1900-1940

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Wat weet je van de periode 1900-1940?
Denk aan: de tijd, de kunst en de literatuur.

Na WO-I

Had iedereen het gevoel dat er een nieuwe tijd zou aanbreken.
Men stortte zich vol enthousiasme op het leven.

--> Roaring twenties 

1

Ondertussen in Nederland...

• Radicale partijen bleven klein (NSB)
• Sociale wetgeving werd versterkt: algemeen kiesrecht voor mannen (1917) en vrouwen (1922), Achturige werkdag (1919)
• WOI: Nederland neutraal
• 10 mei 1940: Duitsers vallen Nederland binnen
  

3

De cultuurbeweging die tijdens WO-I tot ontwikkeling kwam wordt het modernisme genoemd.

- talrijke stromingen
- radicaal nieuwe kunst
- bloeide vooral tijdens de roaring twenties

4

 Het modernisme

19e eeuwse beeldende kunst


- realistisch / impressionistisch
- Gaf de werkelijkheid zo goed mogelijk weer
- toegankelijk

vroeg 20e eeuwse beeldende kunst


- Beeldende kunst moest gevoelens uitdrukken ten koste van de werkelijkheid
- d.m.v. kleuren, vormen of afbeeldingen.
- verwijst naar zichzelf
- lastig te begrijpen (werd verboden door vele dictatoriale bewinden)

1

Opkomst nieuwe kunstvorm: film!

- Door montage heel anders dan 'verfilmd toneel'
- Eisenstein
- 1927: eerste film met kleur en geluid (The jazz singer)

- 1933: eerste kleurenfilms van Disney.

2

modernisme: avant-garde

Allerlei –ismen: dadaïsme, expressionisme, surrealisme, kubisme, constructivisme, futurisme

Verzet tegen het rationele in kunst

Vorm en inhoud worden rigoureus veranderd

Andere term voor modernisme:

Historische avant-garde
letterlijk: voorhoede

3

 Expressionisme

Schilderkunst

- Accent ligt op gevoel ten koste van de waarneming
- gedeformeerde realiteit
- abstract of non-figuratief
- band met werkelijkheid werd zwakker
- fauvisme in Frankrijk (= wild dier)

1

Literatuur

- Expressionisme staat tegenover het impressionisme
- Uitdrukken van een gevoel d.m.v. het weergeven van beelden.

Poésie pure: gedichten waarin het niet gaat om het weergeven van concrete inhoud, maar waarin een sfeer, een beeld wordt opgeroepen.
- Leidt soms tot absurdisme (Kafka)

2

Impressionisme

• Wel rijm, metrum en regelmatige strofebouw
• Normale zinnen

• Veel bnw

• Onderwerpen en beeldspraak vaak ontleend uit de natuur
• Traditionele poëzie
  

Expressionisme

• Geen of minder rijm, metrum, regelmatige strofebouw
• Onvolledige, niet grammaticale zinnen
• Emotie / gevoel wordt direct geuit d.m.v.  ongewone woordcombinaties (violette schemer)
•  Onderwerpen en beeldspraak vaak ontleend uit het stadsleven
• Vrije vers
  
  

3

Traditie en vernieuwing

In de literatuur stonden traditie en vernieuwing naast elkaar. 

• Slauerhoff & Van Schendel: traditie.
• Marsman & Van Ostaijen: vernieuwing.

Slauerhoff

• Scheepsarts
• Expressie van gevoel in gedichten.
• Verlangen & romantisch lijden.

Arthur van Schendel

• Bekendste werk: Het fregatschip Johanna Maria
• Neoromantiek: werkelijkheid is onbevredigend.
• Hoofdpersonen hebben bijna niet te vervullen verlangen.

 H. Marsman

H. Marsman (1899-1940)

• 'Groots en meeslepend wil ik leven' --> vitalisme
• Verafschuwde Hollandse bekrompenheid en verheerlijkte de hartstochtelijk levende, wilskrachtige persoonlijkheid.
  
• Vitalistische bundels: Verzen (1923), Paradise regained (1927)
• Vervolgens: traditionelere poëzie
  
• Traditionele en realistische poëzie: Verzameld werk (1938)
  

1

De eenzame zwarte boot
vaart in het holst van den nacht
door een duisternis, woest en groot
den dood, den dood tegemoet.

Ik lig diep in het kreunende ruim,
koud en beangst en alleen
en ik ween om het heldere land,
dat achter den einder verdween
en ik ween om het duistere land,
dat flauw aan der einder verscheen.

1927

Marsman stierf op zee, toen hij van Franrijk naar Engeland wilde vluchten in 1940. Het schip verging in Het Kanaal.

2

Paul van Ostaijen

• Leefde kort maar krachtig.
• Collagetechniek in gedichten.
• Gedichten zijn 'autonome taalbouwsels'.

Forum

• Tijdschrift.
• Menno ter Braak & Edgar du Perron.
• Vorm of vent-discussie (vent belangrijker dan vorm).
• Tegen nationaal-socialisme.
• Psychologische romans, vaak autobiografisch.