KERN blz. 144/145 - samengestelde zinnen en voegwoorden

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2,3

Welkom!

- pak je laptop, oefenboek, handboek, leesboek, pen en schrift

- ga rustig op je plek zitten

Pak je leesboek en ga lekker lezen!

Wat gaan we deze les doen?

• Wat weet je nog?
• Uitleg voegwoorden
• Aan de slag!

Doel van deze les:

• Ik weet wat een hoofdzin en een bijzin is. 
• Ik weet wat voegwoorden zijn en kan deze herkennen. 
• Ik kan voegwoorden gebruiken om samengestelde zinnen te maken. 

Hoe vind je de persoonsvorm ook alweer?

Twee soorten zinnen

Enkelvoudige zin (1 pv):

De docent roept de leerlingen.

De leerlingen stoppen met praten.

Samengestelde zin (meer dan 1 pv):

De docent roept de leerlingen en de leerlingen stoppen met praten.

Grote gezinnen worden zeldzaam, maar er bestaan nog altijd gezinnen met 6 kinderen

1. enkelvoudig
2. samengesteld

Zes studerende kinderen kunnen een behoorlijke kostenpost vormen voor hun ouders

1. enkelvoudig
2. samengesteld

Hoofd- en bijzinnen

Als een zin twee persoonsvormen heeft, is het een samengestelde zin. Deze samengestelde zin bestaat uit twee hoofdzinnen of een hoofdzin + een bijzin.

Hoofdzin

De hoofdzin kun je op de volgende manier herkennen:

• Onderwerp en persoonsvorm staan naast elkaar; er passen (bijna nooit) andere zinsdelen tussen. 
• De persoonsvorm staat voorin de zin; het is het eerste of tweede zinsdeel.

Bijzin

De bijzin kun je op de volgende manier herkennen:

• Het onderwerp en de persoonsvorm staan niet naast elkaar. Je kunt er andere zinsdelen tussen zetten. 
• De persoonsvorm staat vaak achter in de zin.

Samengevat

Hoofdzin:

Pv en ow naast elkaar

Pv staat vooraan

Bijzin:

Pv en ow niet naast elkaar

Pv staat achteraan.

Voegwoorden

Met voegwoorden verbind je zinnen aan elkaar (nevenschikkend/ onderschikkend)

Maar, ze laten ook een (tekst)verband zien

Nevenschikkend voegwoord

Als er twee hoofdzinnen worden samengesteld, staat er altijd een nevenschikkend voegwoord tussen. Dat zijn de woorden:

dus, en, want, of, maar (ezelsbruggetje: DEWOM)

De docent roept de leerlingen, dus stoppen zij met praten.

Voorbeeld nevenschikkend

De ijsberen zijn in gevaar, want de poolkappen smelten sneller dan verwacht.

HZ                                                                                                  HZ

Dit is nevenschikkend:

- Persoonsvorm en onderwerp staan naast elkaar en er kan niks tussen. De informatie is even belangrijk.

 

Onderschikkend voegwoord

Als een samengestelde zin bestaat uit hoofdzin + bijzin wordt er een onderschikkend voegwoord gebruikt. Daarvan zijn er veel meer: wanneer, als, terwijl, zodra, voordat, voor, nu, toen, nadat, zolang als, totdat, sinds, doordat, zodat, waardoor, omdat, opdat, indien, mits, tenzij, hoewel, ofschoon, ondanks dat, zoals, alsof, dat, of .....

Voorbeeld onderschikkend

De ijsberen zijn in gevaar, omdat de poolkappen sneller smelten dan verwacht.

Onderschikkend (hoofdzin + bijzin):

- Onderwerp staat in de bijzin niet naast de pv.

- Of daar kan iets tussengeplaatst worden.

Kenmerken hoofdzin:

• OW en PV staan naast elkaar.
• PV staat op plek 1 of 2 in de zin.
• Elke samengestelde zin heeft een HZ.
• Een samengestelde zin kan 2 HZ hebben.

Kenmerken bijzin:

• OW en PV staan niet naast elkaar.
• PV staat op de laatste of een na laatste plek in de zin.
• Niet elke samengestelde zin heeft een BZ.
• BZ kan vooraan of achteraan staan.

Hoofd- en bijzinnen

Er zijn dus een paar combinaties mogelijk:

1. {hoofdzin} + {hoofdzin}

Hij zwaait opa en oma uit, want die gaan een grote reis maken.

2. {hoofdzin} + (bijzin)

Hij hoopt dat hij opa en oma kan uitzwaaien.

3. (bijzin)+  {hoofdzin}

Omdat opa en oma op reis gaan, zwaait hij ze uit.

Zijn de zinnen die je achter de volgende zin kunt plaatsen hoofdzinnen of bijzinnen?

Annet is zenuwachtig, want......

Hoofdzin

Bijzin

ze heeft nog nooit eerder opgetreden.

morgen moet ze naar de tandarts.

Zijn de zinnen die je achter de volgende zin kunt plaatsen hoofdzinnen of bijzinnen?

Mijn pianoleraar vond dat ik erg goed had gespeeld,

Hoofdzin

Bijzin

hoewel ik veel foutjes maakte. 

want ik maakte geen foutjes.

Nevenschikkend

Aaneenschakeling	en, noch, zowel...als
Tegenstelling	Maar, hetzij, of
Gevolg	dus
Reden	want

Onderschikkend

Sommige zijn een beetje 'ouderwets'

Tijd	terwijl, nadat, toen, wanneer, als, voordat
Reden	omdat, aangezien, nu, daar
Toegeving	hoewel, ofschoon, ook al
Oorzaak	doordag
Gevolg	zodat
Voorwaarde	als, indien, wanneer, mits, tenzij
Doel	opdat, om te, met de bedoeling dat
Neutraal	dat

Onderschikkend

Nevenschikkend

dus

en

maar

of

als

want

dat

doordat

dan

omdat

toen

wanneer

Het meisje slaat haar zusje en zij stompt haar broertje, omdat ze stom doen.

1. hoofdzin + hoofdzin + hoofdzin
2. hoofdzin + hoofdzin + bijzin
3. hoofdzin + bijzin + bijzin

Ik zwem in de zee en daarna lig ik op het strand.

'en' is een nevenschikkend voegwoord en voegt

1. een hoofdzin en een bijzin aan elkaar
2. een hoofdzin en een hoofdzin aan elkaar

Voegwoorden die een hoofdzin en een bijzin aan elkaar voegen zijn

1. nevenschikkende voegwoorden
2. onderschikkende voegwoorden

Maken opdrachten

grammatica hoofd-en bijzinnen blz 130

opdr 1t/m 5 ,7 (+handboek blz 156-157)

toelichten nevenschikkend/onderschikkend voegwoord