Leerpad 7 'Bevolking'

• Mens en wereld
• HBO
• Studiejaar 2

Leerpad 7 - Bevolking 

PV2VMW Vakoverzicht Mens en wereld

'Een koffer vol Nederland'

Pabo Hogeschool Leiden

We starten met drie vragen:

- over inwoneraantallen

- over bevolkingsdichtheid

-over bevolkingsgroei

1. Welk aantal inwoners?  

7,7 miljard

1,4 miljard

1,3 miljard

742 miljoen

123 duizend

17,8 miljoen

4,6 miljard

2. Welk land is dichter bevolkt? Nederland of China?

3. Zie de grafiek op de vorige slide. Wat zijn twee oorzaken van de langzamere bevolkingsgroei in NL in 2020 denk je?

Bevolking Nederland

Dit leerpad gaat over bevolkingsgroei, spreiding van de bevolking en bevolkingsopbouw en de factoren die hierop van invloed zijn (geweest) in Nederland

Leerdoelen

Je kunt aan het einde van dit leerpad….

• vertellen hoe de volgende  factoren van invloed zijn op bevolkingsgroei, bevolkingssamenstelling en de spreiding van de bevolking in Nederland: welvaart - klimaat - migratie 
• de volgende begrippen in relatie met Nederland uitleggen: bevolkingsdichtheid, bevolkingspiramide, bevolkingsspreiding, demografische transitie, geboorteoverschot, migratiesaldo, natuurlijke bevolkingsgroei, sociale bevolkingsgroei, sterfteoverschot en vergrijzing. 

Wat denk je?

Bij een positief migratiesaldo is er sprake van ...

1. een vertrekoverschot
2. een geboorteoverschot
3. een vestigingsoverschot
4. een sterfteverschot

Bevolkingsgroei

Bron: CBS, 2023

 

‘Voor het eerst in twintig jaar meer sterfgevallen dan geboorten in Brabant’

Het coronavirus deelt een ferme klap uit aan de snelle bevolkingsgroei van de afgelopen jaren in Brabant. Voor het eerst sinds 2000 is de provincie geconfronteerd met een sterfteoverschot van 2800 mensen in de eerste helft van dit jaar. 

Bron: Brabants Dagblad, 18-11-20

Natuurlijke bevolkingsgroei

Immigratie gedaald na uitbreken coronapandemie

Op 16 maart 2020,  sloot de Europese Unie de grenzen voor reizigers van buiten haar grenzen. Nederland deed hetzelfde op 19 maart. Ook diverse andere landen besloten diezelfde week alleen nog mensen met een geldige reden toe te laten.

Het aantal immigranten is in de weken na de invoering van de coronamaatregelen meer dan gehalveerd. Vooral migranten van buiten de EU schreven zich minder vaak in bij een Nederlandse gemeente.

Bron: CBS , 2020

Sociale bevolkingsgroei

Natuurlijke bevolkingsafname

Momenteel worden er in NL meer mensen geboren dan dat er overlijden. Maar door vergrijzing gaan we omstreeks het jaar 2030 over van een geboorteoverschot naar een sterfteoverschot. 

Neemt dan de totale bevolking af? Dat is maar de vraag; dat hangt ook af van het migratiesaldo.

Wat is vergrijzing?

2

Niet alleen de hoge levensverwachting, maar ook de keuze voor kleinere gezinnen vormt de basis voor de vergrijzing van Nederland.

1

Landen met een laag geboortecijfer hebben de vorm van een urn. De omvang van de jongste bevolkingsgroepen is kleiner dan die van de middengroepen.

We worden steeds ouder..

We hebben wereldwijd de twintigste plek in de ranglijst wat betreft hoogste levensverwachting. 

Omdat Nederland een hoog ontwikkelingspeil 

heeft, zal de levensverwachting nog altijd toenemen. De levensverwachting voor een vrouw in Nederland is nu 83 jaar, maar dat zal volgens prognoses 86 jaar zijn in 2030. Voor mannen is dit nu 79 jaar en zal oplopen naar 84 jaar.  

De mate van armoede of rijkdom in een land op een bepaald moment. Dit wordt afgemeten aan het BNP (Bruto nationaal Produkt) per inwoner in een land, maar wordt ook gemeten aan de hand van het opleidingsniveau van de bevolking, de huisvesting, de gezondheidszorg en voeding. 

Onderzoek op de volgende pagina (website) hoe de levensverwachting eruit ziet wereldwijd. 

https:

Waarom is in Nederland de levensverwachting hoger dan in veel andere landen wereldwijd?

2

Na de Tweede Wereldoorlog vond er een babyboom plaats: de geboortecijfers waren hoog. Dit is nog steeds terug te zien in de huidige urn vorm: de grote groep 'boomers' vind je anno 2020 terug als 70-80 jarigen. De huidige bevolkingssamenstelling is dus altijd een gevolg van bevolkingssamenstellingen in het verleden.

1

In 1950 had de Nederlandse bevolkingsopbouw veel meer een piramidevorm: breed onderaan en smal bovenaan. Welke oorzaak had dit?

Uitleg en opdracht

de zwarte lijn

de gele lijn

de rode lijn

het oranje gedeelte

het paarse gedeelte

totale bevolking

geboortecijfer

sterftecijfer

geboorte-

overschot

sterfte-overschot

Bevolkingsexplosie!

Nederland heeft in 1850 ca 3 miljoen inwoners, anno 2020 is dat aantal bijna verzesvoudigd naar 17,5 miljoen inwoners.

Je verdiept je via de volgende pagina's in het hoe en waarom achter deze explosieve groei van onze bevolking. 

19e eeuw

vanaf 1870

vanaf 1890

vanaf 1975

vanaf 2030?

1

Dit model is ontworpen om de bevolkingsgroei van de afgelopen 200 jaar te laten zien in rijke (Europese)landen. Nederland zit momenteel (als welvarend land) in fase 4; het geboortecijfer wordt stabiel, mensen worden gemiddeld steeds ouder en de bevolking vergrijst. 

In veel landen in Afrika, Azie en Latijns-Amerika begon deze ontwikkeling pas in de 20e eeuw; veel landen in deze werelddelen bevinden zich inmiddels in fase 3 of 4; de ontwikkeling is daar veel sneller verlopen dan in Europa. 

In dit demografisch transitiemodel zijn de jaartallen voor Nederland per fase ingevuld

De hygiëne en en medische omstandigheden zijn niet goed. Vaak zorgen epidemieën voor veel dodelijke slachtoffers (cholera, griep) Het geboortecijfer is hoog en door sterfte van baby's en kraamvrouwen is ook het sterftecijfer hoog. Gezinnen met 6 tot 8 kinderen zijn geen uitzondering. Grote gezinnen zijn belangrijk, want de kinderen kunnen meehelpen om geld te verdienen en zijn nodig als oudedagvoorziening. 

Jaar:           Bevolking:

1500           900.000 - 1.000.000

1550            1.200.000 - 1.300.000

1600            1.400.000 - 1.600.000

1650            1.850.000 - 1.900.000

1700.           1.850.000 - 1.950.000

1750.            1.850.000 - 1.950.000

1795                               - 2.087.000

Bron:E.H.Kossmann

De Lage Landen 1780 - 1890

Bevolking 1500 - 1800

Bevolking vanaf 1870 

ca 3,5 miljoen

Het wordt bekend dat hygiëne belangrijk is om ziektes te voorkomen en er komen meer medicijnen. 

Hierdoor groeit de bevolking in Nederland snel, want het geboortecijfer blijft hoog en de sterftecijfers dalen rap. 

Bevolking vanaf 1890 - 1975

Van 3,5 miljoen naar 13,6 miljoen

Bevolking vanaf 1975 - heden

van 13,6 naar 17,5 miljoen

 

Het geboortecijfer wordt stabiel. Door steeds betere omstandigheden worden mensen gemiddeld steeds ouder, dat leidt uiteindelijk tot vergrijzing. 

Het bevolkingscijfer stijgt bovendien, omdat er na de Tweede Wereldoorlog ook steeds grotere groepen immigranten zich vestigen in Nederland (meer daarover in het leerpad Migratie).

En de toekomst? 

De bevolking van Nederland blijft de komende vijftig jaar groeien. Na de relatief lage groei in 2020, door hoge sterfte en lagere migratie na de corona-uitbraak, trekt naar verwachting de bevolkingsgroei de komende jaren weer aan. In 2063 zal Nederland dan 20 miljoen inwoners hebben. 

De bevolking groeit de komende decennia vooral doordat er meer mensen naar Nederland komen (immigratie) dan er vertrekken, maar ook door de stijgende levensduur. Vanaf 2023 worden er ook weer meer kinderen geboren, maar dat is op den duur niet voldoende om het oplopende aantal sterfgevallen te compenseren. Volgens de huidige inzichten zullen tussen 2040 en 2060 jaarlijks meer inwoners overlijden dan er kinderen worden geboren.

Bron: CBS, 2020

De 7,7 miljard mensen die op aarde leven zijn niet gelijk over het aardoppervlak verdeeld. Er zijn grote verschillen tussen dichtbevolkte en dunbevolkte gebieden

De ongelijke spreiding van de bevolking heeft o.a. te maken met klimaat. In een pool-, woestijn- en tropisch regenwoudklimaat wonen weinig mensen. Welke factoren zijn nog meer van invloed op bevolkingsspreiding denk je?

Bestudeer de kaart: waar vind je de meeste bevolking en waar de minste in Nederland? 

Met welke factoren heeft dat te maken?

Je kan inzoomen op de kaart.

Bestudeer de kaart: waar vind je de meeste bevolking en waar de minste in Nederland?

Met welke factoren heeft dat te maken?

Waar?

• De meeste stedelijke gebieden zijn in het westen van ons land. Daar is de bevolkings-dichtheid het grootst. Dunbevolkte gebieden zijn Friesland, Drenthe en Zeeland en delen van Groningen. De twaalf gemeenten met de hoogste bevolkingsdichtheid liggen allemaal in de Randstad.

• Ranking dichtstbevolkte gemeenten:

       - Den Haag (ca 6400 p/p km2)

       - Leiden (ca 5000 p/p km2)

       - Haarlem (ca 5000 p/p km2)

       - Amsterdam (ca 5000 p/p km2)

Waarom daar?

• De bevolkingsspreiding kan worden verklaard met behulp van natuurlijke en sociaal-economische factoren.
• Natuurlijke factoren zijn klimaat, landschap, bodemvruchtbaarheid en ligging ten opzichte van de zee. 
• De aanwezigheid van werk, van winkels, van scholen/universiteiten en van culturele voorzieningen zijn voorbeelden van sociaal-economische factoren.
• Door het verschil in leefomgeving zijn sommige gebieden heel aantrekkelijk, terwijl andere gebieden dreigen leeg te lopen.

• Zie ook de LessonUp over stedelijke ontwikkeling
  

Slotopdracht: de wereldbevolking zal alsmaar toenemen. Rekenmodellen gaan uit van een groei naar 11,2 miljard in 2100.

Wat vind jij van deze ontwikkeling? Ben je optimistisch of pessimistisch? Licht je antwoord toe.