KA15 - conflict binnen christelijke wereld en tussen geestelijke en wereldlijke macht

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Thema 2 - De strijd om de macht

KA 15 - het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijke macht het primaat behoorde te hebben

Tijd van steden en staten 1000 - 1500

tijdvak 3: tijd van monniken en ridders (500-1000) / vroege Middeleeuwen

11. de vrijwel volledige vervanging in West-Europa van de agrarisch-urbane cultuur door een

zelfvoorzienende agrarische cultuur, georganiseerd via hofstelsel en horigheid

12. het ontstaan van feodale verhoudingen in het bestuur. 

tijdvak 4: tijd van steden en staten (1000-1500) / hoge en late Middeleeuwen

13. de opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van een agrarisch-urbane

samenleving;

14. de opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden;

15. het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijke macht het

primaat behoorde te hebben;

16. de expansie van de christelijke wereld naar buiten toe, onder andere in de vorm van de kruistochten;

17. het begin van staatsvorming en centralisatie. 

KA 15 - het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijke macht het primaat behoorde te hebben

tijdvak 6: tijd van regenten en vorsten (1600-1700) / Gouden Eeuw / 17e eeuw

23. het streven van vorsten naar absolute macht; 

tijdvak 7: tijd van pruiken en revoluties (1700-1800) / eeuw van de Verlichting/ 18e eeuw

27. rationeel optimisme en ‘verlicht denken’ dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving:

godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen;

28. voortbestaan van het ancien régime met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse verlichte

wijze vorm te geven (verlicht absolutisme);

30. de democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies over grondwetten,

grondrechten en staatsburgerschap. 

KA 15 - het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijke macht het primaat behoorde te hebben

Tijd van steden en staten, 1000 - 1500

• Je kunt de strijd tussen kerk en staat om de macht in de samenleving uitleggen.

KA 15 - het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijke macht het primaat behoorde te hebben

Leerdoelen

Tijd van steden en staten, 1000 - 1500

KA 15 - het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijke macht het primaat behoorde te hebben

Wie is de leider van de christelijke kerk?

• Bisschop van Rome, Paus - belangrijkste geestelijke leider middeleeuwen
• Niet enige kerkelijke leider. In oosten 4 kerkleiders, patriarchen. Een van hen was keizer van Constantinopel (huidige Istanbul)

In het westen ook weer een keizer - koning der koningen.

Wie had de hoogste macht? Paus, keizer, of patriarchen?

Tijd van steden en staten, 1000 - 1500

KA 15 - het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijke macht het primaat behoorde te hebben

Het grote schisma (oosters schisma)

In 1054 leidden langdurige meningsverschillen tot een splitsing in de kerk (het grote schisma).

Orthodoxe kerk (oosten)

Rooms-katholieke kerk (westen)

De gang naar Canossa maken

Toen de Duitse staatsman Bismarck in 1872 een politieke nederlaag dreigde te leiden, kwam hij in verzet. Tegenover de Rijksdag, het Duitse parlement, sprak hij de bekend geworden woorden Nach Kanossa gehen wir nicht (Naar Canossa gaan we niet). Bismarck wilde daarmee aangeven dat hij zich niet onderdanig in het stof wilde wentelen en ten overstaan van de wereld wilde laten vernederen. Hij verwees met deze uitspraak naar de vernedering die de Duitse keizer Hendrik IV (1056-1106) onderging toen hij zich genoodzaakt zag om vergiffenis te smeken.

Tijd van steden en staten, 1000 - 1500

KA 15 - het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijke macht het primaat behoorde te hebben

Investituurstrijd

Zowel koningen als de Paus konden bisschoppen aanstellen. Hier kwam gezeur over, want vriendjespolitiek en gedoe om macht.

 

Paus Gregorius VII was van mening dat alleen de Paus dit mocht doen, hij was tenslotte de baas van de kerk, en niet een koning of de keizer. Hij besloot in 1075 dat koningen en de keizer dit recht op investituur (benoemen van bisschoppen) niet meer hadden.

Tijd van steden en staten, 1000 - 1500

KA 15 - het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijke macht het primaat behoorde te hebben

Hendrik en de Paus

Hendrik IV (eerst koning, daarna keizer in Duisland) beetje boos op Paus -->

Zegt dat de Paus een 'valse' paus is--> wordt uit de kerk gezet door Paus Gregorius VII) --> Hendrik verliest daardoor de steun van Duitse edelen --> Hendrik moet sorry zeggen.

Tijd van steden en staten, 1000 - 1500

KA 15 - het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijke macht het primaat behoorde te hebben

De gang naar Canossa

Hoewel Hendrik van mening is dat hij niets verkeerds heeft gedaan voelt hij zich toch gedwongen om vergeving te vragen aan paus Gregorius VII --> Hendrik trekt naar tijdelijk verblijf Paus in Canossa --> Paus laat Hendrik letterlijk in de kou staan (drie dagen!) --> Hendrik zegt sorry en is even niet het mannetje.

Tijd van steden en staten, 1000 - 1500

KA 15 - het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijke macht het primaat behoorde te hebben

Concordaat van Worms

1122 voorlopig einde investituurstrijd. Paus krijgt zijn zin.

Maar... koningen konden geestelijken zoals bisschoppen nog wel benoemen tot leenmannen. Bisschoppen verkregen zo wereldlijke macht, in dienst van de vorst.

Tijd van steden en staten, 1000 - 1500

KA 15 - het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijke macht het primaat behoorde te hebben

Tweezwaardenleer

Wereld is verdeeld in twee machtssferen

Geestelijk: Paus als plaatsvervanger van god op aarde, leider van de christenen.

Wereldlijk: De macht van vorsten over het gewone volk, gaat over bestuur en rechtspraak

Donatio Constantini: Op basis van dit (valse) document is de Paus van mening dat de twee zwaarden hem toekomen.

Tijd van steden en staten, 1000 - 1500

• Je kunt de strijd tussen kerk en staat om de macht in de samenleving uitleggen.

KA 15 - het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijke macht het primaat behoorde te hebben

Leerdoelen

Maak de opdrachten uit de volgende dia's als huiswerk voor de volgende les

Tijd van steden en staten, 1000 - 1500

KA 15 - het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijke macht het primaat behoorde te hebben

Huiswerk

Het was heel lang niet duidelijk wie nu de leiding
had in de christelijke kerk. Welke mensen konden
allemaal aanspraak maken op dit leiderschap?

Wat wordt bedoeld met het grote schisma en wanneer vond dit plaats?

Welke twee personen maakten na het grote
schisma aanspraak op het leiderschap van de
rooms-katholieke kerk (in het westen)?

Wat bedoelen we met het begrip investituurstrijd?

Welke twee redenen had paus Gregorius om het
recht van investituur weg te halen bij de keizer?

Waarom was het voor de keizer een probleem om
in de ban gedaan te zijn door de paus?

‘Naar Canossa gaan’ is een uitdrukking geworden.
Wat zou er met deze uitdrukking bedoeld worden?

‘Naar Canossa gaan’ is een uitdrukking geworden.
Wat zou er met deze uitdrukking bedoeld worden?

Bekijk bron 15.1 op blz. 45

Leg uit waarom de paus dit waarschijnlijk geen goede
weergave vond van de twee zwaardenleer.

Paus en keizer hebben elkaar nodig om het gezag in de christelijke kerk uit te kunnen oefenen. Leg dat met twee voorbeelden uit.

Extra: standenmaatschappij