4 Tijd van steden en staten - 4 Kerk en staat

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

h2 les 1

Steden en staten

4

Tijd van steden en staten 1000-1500

4 - kerk en staat

h2 les 1

Leerdoelen

Tijd van steden en staten 1000-1500

In deze presentatie leer je:

• hoe het conflict tussen pausen en Duitse keizers zich ontwikkelde

• hoe de verhouding was tussen pausen en Franse koningen

• hoe de kerk haar geestelijke macht in de samenleving vergrootte

h2 les 1

Lezen

Tijd van steden en staten 1000-1500

Lees blz. 50 en 51

h2 les 1

Pausen en Duitse keizers

Tijd van steden en staten 1000-1500

Wie had het primaat: vorsten of de paus? Volgens de tweezwaardenleer heeft de vorst de wereldlijke macht en de paus de geestelijke. Toch hadden leken veel invloed in de kerk:

• edelen en keizers bepaalden de pauskeuze
• investituur van bisschoppen door keizers

Hervormingsbeweging:

• 1059: pauskeuze door kardinalen
• 1075: paus moet hoogste macht hebben

Het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijke macht het primaat behoorde te hebben is een kenmerkend aspect van de tijd van vorsten en staten.

h2 les 1

Pausen en Duitse keizers

Tijd van steden en staten 1000-1500

Gevolg: Investituurstrijd – wie mocht de Duitse bisschoppen benoemen?

Conflict tussen Duitse keizer Hendrik IV en paus Gregorius over pausbenoeming:

• paus deed de keizer in de ban: excommunicatie, kerkelijke straf waarbij iemand uit de kerk wordt gezet
• adel in opstand, Hendrik geeft toe

Later laaide de Investituurstrijd weer op met tegenbenoemingen van keizers en pausen.

In 1122 doet keizer afstand van de investituur:

bisschoppen bleven wereldlijke leiders, keizer mocht ze niet meer benoemen, daardoor geen goede staatsvorming

h2 les 1

Het Primaat

Tijd van steden en staten 1000-1500

• Bisschop van Rome, Paus - belangrijkste geestelijke leider middeleeuwen
  
• Niet enige kerkelijke leider. In oosten 4 kerkleiders, patriarchen. Een van hen was keizer van Constantinopel (huidige Istanbul)
  

In het westen ook weer een keizer - koning der koningen.

Wie had de hoogste macht? Paus, keizer, of patriarchen?

h2 les 1

Het grote schisma (oosters schisma)

Tijd van steden en staten 1000-1500

In 1054 leidden langdurige meningsverschillen tot een splitsing in de kerk (het grote schisma).

Orthodoxe kerk (oosten)

Rooms-katholieke kerk (westen)

De gang naar Canossa maken

Toen de Duitse staatsman Bismarck in 1872 een politieke nederlaag dreigde te leiden, kwam hij in verzet. Tegenover de Rijksdag, het Duitse parlement, sprak hij de bekend geworden woorden Nach Kanossa gehen wir nicht (Naar Canossa gaan we niet). Bismarck wilde daarmee aangeven dat hij zich niet onderdanig in het stof wilde wentelen en ten overstaan van de wereld wilde laten vernederen. Hij verwees met deze uitspraak naar de vernedering die de Duitse keizer Hendrik IV (1056-1106) onderging toen hij zich genoodzaakt zag om vergiffenis te smeken.

h2 les 1

Investituurstrijd

Tijd van steden en staten 1000-1500

Zowel koningen als de Paus konden bisschoppen aanstellen. Hier kwam gezeur over, want vriendjespolitiek en gedoe om macht.

Paus Gregorius VII was van mening dat alleen de Paus dit mocht doen, hij was tenslotte de baas van de kerk, en niet een koning of de keizer. Hij besloot in 1075 dat koningen en de keizer dit recht op investituur (benoemen van bisschoppen) niet meer hadden.

h2 les 1

Hendrik en de Paus

Tijd van steden en staten 1000-1500

Hendrik IV (eerst koning, daarna keizer in Duisland) beetje boos op Paus --> Benoemt Bisschop van Milaan en zegt dat de Paus een 'valse' paus is--> wordt uit de kerk gezet door Paus Gregorius VII) --> Hendrik verliest daardoor de steun van Duitse edelen --> Hendrik moet sorry zeggen.

h2 les 1

De gang naar Canossa

Tijd van steden en staten 1000-1500

Hoewel Hendrik van mening is dat hij niets verkeerds heeft gedaan voelt hij zich toch gedwongen om vergeving te vragen aan paus Gregorius VII --> Hendrik trekt naar tijdelijk verblijf Paus in Canossa --> Paus laat Hendrik letterlijk in de kou staan (drie dagen!) --> Hendrik zegt sorry en is even niet het mannetje.

h2 les 1

Concordaat van Worms (1122)

Tijd van steden en staten 1000-1500

1122 voorlopig einde investituurstrijd. Paus krijgt zijn zin.

Maar... koningen konden geestelijken zoals bisschoppen nog wel benoemen tot leenmannen. Bisschoppen verkregen zo wereldlijke macht, in dienst van de vorst.

h2 les 1

Tweezwaardenleer

Tijd van steden en staten 1000-1500

Wereld is verdeeld in twee machtssferen

Geestelijk: Paus als plaatsvervanger van god op aarde, leider van de christenen.

Wereldlijk: De macht van vorsten over het gewone volk, gaat over bestuur en rechtspraak

Donatio Constantini: Op basis van dit (valse) document is de Paus van mening dat de twee zwaarden hem toekomen.

h2 les 1

Pausen en Franse koningen

Tijd van steden en staten 1000-1500

De Franse koning kon de steun van de paus goed gebruiken in de strijd tegen zijn leenheren.

Toch voerden paus Bonifatius VIII en Filips de Schone een harde strijd :

• de paus eiste de hoogste macht in de wereld, de koning is het daarmee oneens
• de steenrijke kerk hief belastingen, maar weigerde belasting aan de staat te betalen

Filips wilde Bonifatius gevangen nemen met de dood van de paus als gevolg. Hierna was de Franse koning te machtig: geen paus probeerde nog de koning aan zich te onderwerpen.

h2 les 1

Pausen en Franse koningen

Tijd van steden en staten 1000-1500

In de 4e eeuw hadden bisschoppen onder leiding van keizers tijdens concilies de christelijke geloofsleer vastgelegd.

Vanaf de 11e eeuw werden die zonder keizers opnieuw gehouden. De paus bepaalde wat besloten werd. Hij erkende sommige nieuwe geloofsgemeenschappen, maar vervolgde andere. Hij richtte daarvoor de inquisitie op.

Monniken spoorden ketters op, maar de macht van de inquisitie was beperkt omdat de wereldlijke macht de straffen uitvoerde.

Later vervolgde de inquisitie ook heksen.

h2 les 1

Leerdoelen

Tijd van steden en staten 1000-1500

In deze presentatie leer je:

• hoe het conflict tussen pausen en Duitse keizers zich ontwikkelde

• hoe de verhouding was tussen pausen en Franse koningen

• hoe de kerk haar geestelijke macht in de samenleving vergrootte