Natuurlijke selectie vs ingrijpen van de mens

• Wereldorientatie
• Basisschool
• Groep 5-8

Natuurlijke selectie 

vs 

ingrijpen van de mens

In deze les:

• Natuurlijke selectie
• Kunstmatige selectie
• Genetische modificatie

Jullie hebben inmiddels al veel geleerd over evolutie door natuurlijke selectie. Welke woorden horen hier allemaal bij?

Jullie weten wat 'natuurlijke selectie' is. Wat zou 'kunstmatige selectie' dan zijn?

Kunstmatige selectie

• wordt door de mens gedaan: die bepaalt welke eigenschappen wenselijk zijn en zorgt ervoor dat de dieren en planten met die eigenschappen doorontwikkelen of kruisen (door fokken of door bestuiven)
• heeft dus niks te maken met "survival of the fittest" want de gewenste eigenschappen hoeven niet de beste te zijn voor de omgeving 
• in het Engels heet het 'Artificial selection' of 'Selective breeding'.
• gebeurt al meer dan duizenden jaren

01:02

Ze laat dus 2 tomaten zien, waarvan er 1 beter uitziet. Die heeft een grotere kans om verkocht te worden dus om geld op te leveren.

Als de boer nieuwe tomaten- planten wil kweken, zal hij dit eerder doen met de zaden van de mooie tomaat.

Want de kans is groot dat er uit de zaden van die mooie tomaat een plant groeit met net zulke mooie tomaten eraan. 

Van de nieuwe planten zal hij ook weer de mooiste tomaten kiezen om mee verder te kweken.

Zo werkt kunstmatige selectie.

01:23

veel soorten tulpen door kunstmatige selectie

heel verschillende honden door kunstmatige selectie

01:45

Waarom bepalen de mensen welke dieren verder mogen fokken?

1. Omdat ze dan kunnen kiezen voor de eigenschappen die zij willen en het beste vinden
2. Omdat ze dan kunnen kiezen welke dieren ze het leukste vinden
3. Omdat ze zo kunnen laten zien dat zij de baas zijn over de dieren

02:16

Dat ging heel snel. Nog even een opsomming van de eigenschappen in dieren die gunstig kunnen zijn voor ons mensen en daardoor gebruikt worden bij kunst-matige selectie:

hogere opbrengst

bijv.

meer melk

of

meer vlees

betere opbrengst

bijv.

gezondere jongen

of

betere kwaliteit vacht

sterkere opbrengst

bijv.

harder rennen

of

meer kunnen dragen

of 

beter bestand tegen ziektes

snellere opbrengst

bijv.

sneller eieren kunnen leggen

02:32

Dat ging ook heel snel. Nog even een opsomming van de eigenschappen in planten die gunstig kunnen zijn voor ons mensen en daardoor gebruikt worden bij kunst-matige selectie:

hogere opbrengst

plant die in verhouding veel van het eetbare deel heeft

sterkere opbrengst

plant die in verhouding beter bestand is tegen ziektes

sterker exemplaar

plant die letterlijk sterker is en daardoor bijv. bestand tegen de wind, tegen kou of tegen droogte

aantrekkelijker exemplaar

plant die lekkerder ruikt of smaakt of er beter uitziet

bloemknopjes

/ bloemen

eindknoppen

zijknoppen

bladeren

stengel / steel

Nadelen kunstmatige selectie

• Minder diversiteit, daarmee ook achteruitgang van biodiversiteit
• Bij dieren: kans op inteelt omdat je minder varieert met de dieren
• Meer kans op genetische ziektes omdat je minder varieert
• Mutaties kunnen nog steeds voorkomen en de selectie verstoren
• De eigenschappen die gewenst zijn, zijn niet altijd het meest gezond voor de plant of het dier (voorbeeld: korte snuit Franse buldog)
• Als de omgeving verandert, kan het dier of de plant daar niet tegenop gewassen zijn en sterven

Inmiddels gaan mensen ook wat verder dan kunstmatige selectie. Ze houden zich bezig met genetische modificatie. Wat weet jij hier al van?

Met genetische modificatie krijgen planten sneller nuttige eigenschap-pen. Zorgt er bijv voor dat planten:

• bestand zijn tegen insectenbestrijdingsmiddelen en onkruidverdelgers.
• minder kwetsbaar zijn voor plagen van insecten of knaagdieren en ziekten veroorzaakt door schimmels, bacteriën of wormpjes.

• vrij zijn van stoffen waar mensen allergisch voor kunnen zijn. 

Ook kan GM ervoor zorgen dat bacteriën, gisten of schimmels nuttige stoffen aanmaken, zoals aroma’s, vitamines en stoffen die helpen bij de productie van brood, bier en kaas. 

Wat vind jij? Mag je sleutelen aan het dna van dieren om jouw opbrengst te vergroten?

ja

misschien

nee

Wat vind jij? Mag je sleutelen aan het dna van dieren om zijn gezondheid te versterken?

ja

misschien

nee

Inmiddels wordt genetische modificatie niet alleen meer gebruikt om beter voedsel te creëren. 

Het wordt ook gebruikt in de wetenschap (om onderzoek te doen naar dna en zijn werking) en in de genees-kunde (om ziektes te voorkomen of medicijnen te maken). 

Stier Herman

In 1990 werd stier Herman geboren. Zijn dna was genetisch gemanipuleerd; er was een stukje menselijk dna ingebracht. Dit had als doel dat zijn vrouwelijke nakomelingen een ontstekingsremmend eiwit in hun melk zouden hebben. De manipulatie was een succes, de uitwerking was nog niet heel denderend; zijn kinderen maakten maar heel weinig van dat eiwit aan. Maar het heeft wel de weg vrij gemaakt voor meer experimenten!

Wat vind jij van genetische modificatie?

Dit filmpje is 6 jaar oud. Zoals je hoorde was het toen ook al schokkend en tegen de regels in wat die onderzoeker deed.

Er zijn nu strenge regels over het genetisch manipuleren van embryo's. Toch blijft de discussie hierover levend en zijn er voor- en tegenstanders en heel veel open vragen.

ethische bezwaren

Sommige mensen zien embryo's vanaf het begin als menselijk leven. Zij vinden dat je er geen veranderingen in mag aanbrengen. Het past niet bij ieder geloof of levensovertuiging om op deze manier in de natuur in te grijpen. Ook zijn sommige mensen bang dat onderzoekers ‘de perfecte mens’ zullen gaan maken.

leed voorkomen

Het aanpassen van DNA in een embryo kan mensen de kans geven op een biologisch eigen kind zonder een ernstige aandoening. Hiermee kun je leed voorkomen bij ouders en kinderen, omdat de kinderen deze ziekte niet zullen krijgen.

welke ziektes / eigenschappen?

Voor sommige erfelijke ziektes kun je DNA aanpassen met CRISPR-Cas. Maar willen we dit voor alle erfelijke aandoeningen doen? Of alleen voor ernstige of onbehandelbare aandoeningen? En hoe bepalen we welke ziektes we ernstig genoeg vinden? En willen we de techniek CRISPR-Cas ook gebruiken voor het veranderen van eigenschappen? Voor eigenschappen die een kind bijvoorbeeld slimmer of langer maken? 

rechten kind

Als DNA aanpassen wordt toegestaan, hoe zit het dan met het recht van het kind om zelf te beslissen? Want als ouders er voor kiezen om het DNA van hun embryo te veranderen, dan maken zij die keuze voor hun toekomstige kind.

IVF behandeling

Als het in de toekomst mogelijk wordt om genen te herstellen bij een embryo, is altijd een ivf-behandeling nodig (kind kan niet meer op de natuurlijke manier verwekt worden). Een ivf-behandeling is vaak zwaar en duurt meestal lang.

geen zwangerschapsafbreking

Met CRISPR-Cas zou je ervoor kunnen zorgen dat een kind de erfelijke aandoening niet heeft. Dan hoef je als ouders ook geen prenataal onderzoek te doen naar deze aandoening. En kom je dus niet voor de keus te staan een zwangerschap hierom af te breken.