rationeel optimisme en 'verlicht denken'

• Beeldende vorming
• Voortgezet speciaal onderwijs
• Leerroute 5

Welkom in atheneum 5

let op!

Via vgn goede opdrachten over revolutionaire documenten (ideeën Locke en Rousseau, Amerikaanse onafhankelijkheids verklaring, verklaring van de rechten van de mens en de burger etc)

Geschiedenis in A5

per periode 1 tijdvak 

cummulatief; periode 1 - tijdvak 1 t/m 7

4 SE-toetsen met ED-weging

SE toets duurt 100 minuten

1 PO met rapportweging

Geschiedenis in A5, praktijk

boek of online (volgende les ingelogd!)

lessonup (klascode: DWEGB)

hoe?

Waar zijn we gebleven?

vorig schooljaar tijdvak 1 t/m 6

laatste periode tijdvak Regenten en Vorsten

De bijzondere positie in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek

Staatkundig = politiek

decentraal bestuur

bestuur in handen van regenten

gewesten met eigen bestuur; 

buitenland politiek en defensie nationaal geregeld

raadspensionaris vs stadhouder

De bijzondere positie in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek

Cultureel

door grote economische bloei ook enorme bloei in schilderkunst

grote tolerantie op religieus gebied, hoewel het katholieke geloof enkel wordt gedoogd (schuilkerken)

Economisch

moedernegotie

stapelmarkt

VOC

WIC 

Wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie

Wereldeconomie

handel met alle werelddelen;

Oostzeegebied, 

Azië, 

West-Afrika en Amerika (Driehoekshandel)

De wetenschappelijke revolutie 

Zelf wetenschappelijk onderzoek doen

In de renaissance begon de elite weer zelf na te denken (voorheen deed de kerk of de koning dat wel)

In de volgende eeuw ook zelf onderzoek doen, mogelijk want:

• overheid investeert in onderzoek
  
• ontwikkeling van apparatuur (microscopen, telescopen etc

veel nieuwe ontdekkingen: biologie, astrologie, natuurwetenschappen

er bestaan natuurwetten 

het streven van vorsten naar absolute macht 

Absolutisme

 vanaf Lodewijk XIV

koning heeft alle macht; macht van adel wordt afgenomen

le droit divin 

start tijdvak 7

Lees 'De Haïtiaanse onafhankelijkheidsverklaring'

boek blz 141

maak opdr. 1 en 2

boek blz 144

Rationeel optimisme en 'verlicht denken' dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen

tijdvak 7 - Tijd van pruiken en revoluties

1700 - 1800

vroegmoderne tijd

een korte quiz om jullie hersenen aan te zetten...

Speelregels:

Per slide een vraag. 

Weet je het antwoord, steek je hand op en roep je naam

Per vraag 1 pt te verdienen

2 vragen over 1 onderwerp

Vraag 2e goed? Dan krijg je ook de punten van vraag 1

hulplijn: boek of telefoon

Van wie is dit hek?

Lodewijk XIV

welk k.a. past het beste bij Lodewijk XIV?

Het streven van vorsten naar absolute macht.

Wat zie je hier 'verbeeld'?

Zwaartekracht

Welk kenmerkend aspect pas het beste bij de zwaartekrachtwet van Newton?

De Wetenschappelijke Revolutie

Wie is deze man? 

Omtzigt was niet de uitvinder van het begrip 'sociaal contract'. 

Zoek in je boek.

Welke Franse en Engelse filosoof gebruikten het begrip als eersten?

John Locke

Jean Jacques Rousseau

Wat is dit?

Een encyclopedie

zoek in je boek.

Welke Franse filosofen stelden die eerste encyclopedie samen?

Diderot 

D'Alembert

Leerdoelen

• Je kunt het ontstaan van verlichte ideeën beschrijven en verklaren

• Je kunt verlichte ideeën herkennen en benoemen
  

• Je kunt verklaren waarom verlichte denkers belang hechten aan onderwijs en de verspreiding van kennis
  

Rationalisme

groot vertrouwen in verstand, rede

niet voor het eerst in de geschiedenis

1. 6e eeuw v.Chr. - Griekse filosofen zoeken rationele verklaring
2. 15e eeuw - humanisten gaan weer zelfstandig nadenken
3. 16e en 17e eeuw - Wetenschappelijke Revolutie, voor het eerst een kritische denkhouding én systematisch onderzoek

Conclusie: er is in de natuur veel verklaarbaar adhv natuurwetten

Verlichting

stroming van geleerden die alles mbv verstand te verklaren.

kenmerken:

• naast empirisme ook groot vertrouwen in ratio (dus zowel onderzoek als logisch nadenken!)
• wetenschappelijke manier van onderzoek doen toegepast op  samenleving (natuurwetten?)
• dankzij Verlichting maatschappelijke vooruitgang mogelijk (=rationeel optimisme)

Leg uit wat het vooruitgangsoptimisme met het rationalisme te maken heeft.

Verlichte denkers: Kant

Kern van de Verlichting: Sapere Aude - Durf te denken

De meeste mensen doen dit niet uit luiheid en/of lafheid. Mensen moeten het weer leren om zelfstandig na te denken

Verlichte denkers: Locke

Volgens Locke heeft ieder mens bij zijn geboorte natuurlijke rechten. Dit zijn bijvoorbeeld het 

• recht op leven, 
• vrijheid en 
• eigendom. 

Om deze rechten te beschermen kunnen mensen vrijwillig samenwerken in een staat, waarbij ze hun macht afstaan aan een volksvertegenwoordiging of een vorst. Maar maakt het bestuur misbruik van de macht, dan kan het volk haar afzetten

Gebruik bron 3.
Locke gaat in tegen het absolutisme. Toon dat aan door uit te leggen dat Locke het oneens is met:
- wat absolute heersers zien als de oorsprong van hun macht
- de omvang van de macht van de absolute heersers

Bron 3

Sommige historici menen dat er een verband bestaat tussen Lockes politieke opvattingen en de toenemende rijkdom van kooplieden en ondernemers in deze tijd. Ondersteun deze mening met behulp van bron 3.

Gebruik bron 4.
Sommige mensen zijn van mening dat Rousseau voorstander was van afschaffing van de slavernij in de koloniën. Ontleen aan de bron een argument voor deze mening en een argument tegen.

Bron 4

Verlichte denkers: Rousseau

De gehele bevolking (niet alleen de bourgeoisie!) heeft dezelfde rechten en macht. Het bestuur zou moeten handelen vanuit de algemene wil, het algemeen belang (niet altijd dat wat meerderheid wil!)

Ieder mens wordt vrij geboren en niemand zal deze vrijheid vrijwillig opgeven. Rousseau is daarom tegen slavernij en het absoluut koningschap. Een land moest bestuurd worden via een sociaal contract.

Sociaal contract 

Volgens veel filosofen (o.a. Rousseau, Locke, Hobbs) ligt de macht bij het volk. Zij bedenken het sociaal contract.

Het volk kiest bestuurders, de politieke macht wordt (tijdelijk) overgedragen op die bestuurders. De bestuurders behartigen belangen van het volk en leggen verantwoording af aan het volk. Door die verantwoording ligt de soevereiniteit (de macht) bij het volk. 

Verlichte denkers zagen volkssoevereiniteit als alternatief voor
absolute vorsten. Maar wat betekent volkssoevereiniteit?

1. Een kleine groep mensen heeft de macht namens het volk .
2. Het volk heeft de hoogste macht en bepaalt wie de bestuurders zijn.
3. Het volk heeft alle macht.
4. Het volk wijst één leider aan dat namens hen gaat besturen.

Verlichte denkers: Montesquieu

Als alle macht bij 1 persoon ligt (absolutisme), leidt dat tot misbruik van de macht. De oplossing: 

scheiding van de machten (=trias politica)

• uitvoerende macht
• wetgevende macht
• rechtsprekende macht

Trias Politica

(Driemachtenleer)

Waarom?

Als de drie machten verdeeld zijn en elkaar controleren is de kans op machtsmisbruik het kleinst. 

Trias Politica is het tegenovergestelde van

1. gedeelde macht
2. absolute macht
3. democratie
4. gescheiden macht

Waarom is de Trias Politica belangrijk?

1. Voorkomt machtsmisbruik
2. Meer mensen besturen het land
3. de koning wil ondersteuning
4. Meer werkgelegenheid voor bestuurders

Verlichte denkers: Spinoza

Het rationalisme leidde ook tot discussies over plek van religie in de samenleving. In hoeverre heeft God invloed op het dagelijks leven?! Spinoza geloofde dat God de wereld heeft geschapen en hij is in alles van de Schepping aanwezig. God is dus geen buitenstaander, hij zit in alles.Maar daarom kan hij ook geen invloed hebben

 op het dagelijks leven.

De Schepping functioneert volgens natuurwetten, 

die God wel heeft bedacht/gemaakt

Verlichte denkers: Voltaire

Ook Voltaire dacht na over de rol van God.

Voltaire stelde: God was enkel de schepper van de aarde, het heelal en haar natuurwetten, maar Hij greep daarna niet meer in. 

God had het universum als een zelf draaiend horloge gemaakt en dat horloge zou zichzelf, zonder inmenging van God, in beweging houden.

Deze opvatting is de basis van het deïsme

Gebruik bron 5.
Rechenberg heeft kritiek op deïsten. Leg uit wat dat zijn.

Gebruik bron 5.
Bedenk twee redenen waarom een deïst zou ontkennen dat hij een atheïst is, zoals Rechenberg beweert.

Verlichte denkers: Adam Smith

situatie 18e eeuw - De overheid bemoeit zich actief met de economie; ze beschermt haar eigen nationale economie dmv exportsubsidies en importheffingen. 

Smith keurt dit af

Ieder mens zal hard werken voor een goed inkomen voor zichzelf. (=rationeel eigenbelang) 

Verlichte denkers: Adam Smith

Doordat iedereen hard werkt, zal de economie groeien, waardoor er welvaart komt voor iedereen

Smith is daarom voorstander van:

een vrije markt economie met zo min mogelijk overheidsbemoeienis

Verwerking 

maak een samenvatting van dit k.a.

maak opdracht 3

vaardigheden: standplaatsgebondenheid

Verspreiding Verlichte ideeën 

• boeken, zoals de Encyclopédie
• Salons
• kranten

Encyclopédie

om zelf te kunnen nadenken, moet je kennis hebben

Daarom alle beschikbare kennis samengebracht in 1 boek

samengesteld door Diderot en d'Alembert

In dit boek stonden veel verlichte ideeën en daarom kritiek op de privileges van adel en geestelijken

Salon

Welgestelde dame nodigt intellectuelen uit om te discussiëren over interessante onderwerpen. Vaak verlichte ideeën!

Vooral gasten uit adel en burgerij

Waarom past de Encyclopedie zo goed bij het vooruitgangsgeloof van de verlichte denkers?

1. In de Encyclopedie werd het begrip ‘vooruitgangsgeloof' uitgelegd.
2. De verlichters dachten dat met de verzamelde kennis veel problemen konden worden opgelost.
3. De Encyclopedie was geschreven voor mensen met een optimistisch toekomstbeeld.
4. De verlichte denkers wilden zo de wetenschappelijke kennis onder een groot publiek te verspreiden.

verlichte ideeën over politiek

A : de koning/regering krijgt zijn macht niet van God, maar van de burgers.

B: om machtsmisbruik te voorkomen moeten de uitvoerende, rechterlijke en wetgevende macht gescheiden zijn.

C: Het is de taak van de overheid om de natuurlijke rechten van de burgers te beschermen. (leven, vrijheid, bezit)

D: de burgers mogen een overheid vervangen als die niet hun instemming heeft.

E: de regering moet de 'algemene wil' uitvoeren.

Rousseau

Montesquieu

John Locke

A

B

C

D

E

Welke uitleg hoort bij welk begrip?

natuurlijke rechten

rationeel optimisme

ancien régime

sociaal contract

verlicht absolutisme

Rechten die een mens vanaf zijn geboorte bezit en losstaan van de wetten die de overheid heeft ingesteld. Ze gelden voor iedereen en overal.

Een regeerwijze waarbij de vorst op absolute wijze regeert en streeft naar het bevorderen van het welzijn van het volk.

De bestuurlijke en sociale verhoudingen in de tijd van voor de Franse Revolutie, die werden gekenmerkt door een standensamenleving en absolutisme.

Denkbeeldig verdrag tussen de mensen onderling om een politieke samenleving of staat te vormen.

Het vertrouwen dat de samenleving beter en eerlijker kan worden door het gebruik van de ratio.

Het empirisme en het rationalisme waren de wegbereiders van de Verlichting. Leg dit voor beide facetten uit.

Leerdoelen

• Je kunt het ontstaan van verlichte ideeën beschrijven en verklaren

• Je kunt verlichte ideeën herkennen en benoemen
  

• Je kunt verklaren waarom verlichte denkers belang hechten aan onderwijs en de verspreiding van kennis
  

Verwerking 

maak een samenvatting van dit k.a.

maak opdracht 6

vaardigheden: bruikbaarheid