1.2 Het ontstaan van de Republiek (1572-1588)

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Vrienden van Karel V

Gebieden in Zuid-Amerika die zijn veroverd sinds de ontdekking van Amerika door Columbus.

Gebieden die Karel erfde na de dood van zijn vader in 1506

Gebieden die Karel erfde na de dood van zijn vader in 1506

Gebieden die Karel tijdens zijn regeerperiode veroverde.

De uitbreiding van het Ottomaanse Rijk bleef een voortdurende bedreiging voor het rijk van Karel V. Daarnaast was in de Middeleeuwen het christendom de belangrijkste godsdienst in Europa, en de Islam was een grote bedreiging. Karel voelt zich, als koning van Jeruzalem, verplicht om een kruistocht tegen de islam te voeren.

Vrienden van Karel V

Gebieden die Karel tijdens zijn regeerperiode veroverde.

Door de Spaanse veroveringen in Zuid-Amerika wordt hij heerser over een rijk waar de zon nooit ondergaat.

Hoewel Karel officieel keizer van het Rooms-Duitse Rijk was (zwart omlijnd op de kaart), waren veel van de vorsten in dit rijk niet gehoorzaam aan Karel.

Karel had zeer regelmatig oorlog met Frankrijk, tussen: 1521-1526, 1526-1529, 1535-1538, 1542-1544 en 1552-1559. Dit had vooral te maken met de ligging van beide landen, maar ook met macht en invloed in andere landen.

Filips en de Nederlanden

• Filips wilde een eenheid maken van zijn rijk: regels en wetten moesten overal hetzelfde zijn. Oude rechten van de gewesten zouden niet meer gelden.
• Het bestuur zou niet door de Nederlandse edelen worden uitgevoerd, maar door Spaanse ambtenaren. De edelen waren daardoor minder machtig.
• Iedereen moest katholiek zijn: ketters (protestanten) moesten zwaar worden gestraft. De Nederlandse edelen moesten hiervoor zorgen.

Het Escorial was het klooster-paleis van Filips II in Madrid. In tegenstelling tot zijn vader was Filips niet graag in de Nederlanden: het was er te koud en dat hielp niet bij zijn reuma.

Filips was opgevoed in Spanje door monniken. Hij was erg godsdienstig, bijna op het waanzinnige af. Zijn manier van regeren werd dan ook sterk bepaald door het katholieke geloof: de strijd tegen andere godsdiensten.

Toen er in 1559 vrede met Frankrijk kwam, kon hij eindelijk terug naar Spanje. In de Nederlanden hebben ze hem sindsdien niet meer gezien.

Welke strijdende partijen waren er in de Nederlanden rond 1572?

Juli 1572: 17 priesters uit Gorinchem werden door de Geuzen in Den Briel opgehangen

December 1572: Bloedbad van Naarden. De bevolking van Naarden werd door Spaanse soldaten na de inname uitgemoord

Terreur van beide kanten:

Juli 1572: Martelaren van Roermond

Op 23 juli 1572, niet lang na het begin van de Tachtigjarige Oorlog, veroverden troepen van Willem van Oranje de stad Roermond. Willem stond toe dat werd geplunderd, de soldaten hadden het daarbij vooral gemunt op katholieke kerken en kloosters. In het kartuizerklooster werd daarbij een bloedbad aangericht, de helft van de aanwezigen werd gedood.De Martelaren van Roermond waren in hun tijd bekender dan de Martelaren van Gorcum, die ook in juli 1572 werden vermoord. Talrijke kunstwerken werden gewijd aan hetgeen in Roermond had plaatsgevonden en vooral in kartuizerkloosters hield men de herinnering aan het gebeurde levend. De beenderen van de slachtoffers werden als relieken in de Caroluskapel te Roermond bewaard.

Willem van Oranje

voormalig stadhouder. Streefde naar gelijke rechten voor protestanten en katholieken. Oranje koos (voor meer steun) voor nationale propaganda (geen religieuze) en riep Nederlanders op om hun vaderland te steunen tegen de ‘vreemde’ Spaanse troepen. In 1584 vermoord door de  streng katholieke Balthasar
Gerards in Delft.

Willen van Oranje wilde gelijke rechten voor protestanten en katholieken. Waardoor mislukte dat?

Leg uit hoe Willem zoveel mogelijk steun voor de opstand probeerde te krijgen

Waardoor sloegen de Spaanse soldaten rond 1575 aan het muiten en plunderen?

1. Ze waren boos op Oranje
2. Ze kregen niet betaald
3. Vanwege het ontzet van Leiden
4. Ze waren het niet eens met Filips II

In 1576 zochten de zuidelijke (aan Filips II loyale) gewesten toch toenadering tot de opstandige gewesten. Waarom?

1. De zuidelijke gewesten waren boos op Filips II
2. Huurlingen sloegen aan het muiten en plunderen
3. Willem van Oranje had ze overgehaald
4. Ze waren overgegaan tot het protestantisme

Noem 3 afspraken bij de Pacificatie van Gent

Bij de alteratie van Amsterdam....

1. Sloot de stad zich aan bij de opstand
2. Werd de stad katholiek
3. Verloor Amsterdam de vrije handel
4. Werden daarna de katholieken opgehangen

Wat was de kernkritiek in het Plakkaat van Verlatinge

Door welke twee bondgenootschappen vielen de Nederlanden in 1579 uiteen?

Moord!

10 juli 1584

• Filips II had Willem van Oranje in 1580 vogelvrij verklaard: iedereen mocht hem ongestraft vermoorden en zou daarvoor goed worden beloond.
• Na een mislukte aanslag door Jean Jaureguy (1582), lukte het de Fransman Balthasar Gerards wél om Willem van Oranje te vermoorden.

Balthasar begaf zich op dinsdag 10 juli 1584 rond het middaguur naar het Prinsenhof met de mededeling dat hij Willem wilde spreken. Willems vrouw Louise van Coligny schijnt nog bezorgd te hebben gevraagd wie dat ongure type wel was, maar werd gerustgesteld. 

Willem meldde Balthasar dat hij hem na het middageten te woord zou staan. Balthasar keerde terug naar herberg De Diamant om zijn pistolen te halen.

Rond half twee verliet het gezelschap de eetzaal. Toen Willem van Oranje zijn voet op de eerste trede van de trap zette schoot Balthasar hem van dichtbij in de borst en de zij. De prins zakte in elkaar en sprak - volgens het officiële verslag - zijn beroemde laatste woorden: "Mon Dieu, ayez pitié de mon âme, et de ce pauvre peuple!", vertaald als: "Mijn God, heb medelijden met mij en mijn arme volk!". 

Volgens recente onderzoeken zou hij op slag dood moeten zijn geweest en heeft hij deze woorden niet gezegd.

Moord!

10 juli 1584

• Filips II had Willem van Oranje in 1580 vogelvrij verklaard: iedereen mocht hem ongestraft vermoorden en zou daarvoor goed worden beloond.
• Na een mislukte aanslag door Jean Jaureguy (1582), lukte het de Fransman Balthasar Gerards wél om Willem van Oranje te vermoorden.

Het verhoor van Balthasar Gerards

Balthasar werd opgesloten in de gevangenis en legde op eigen verzoek een lange schriftelijke verklaring af over zijn beweegredenen. Nog diezelfde dag werd hij verhoord, maar liet verder niet veel los. De schepenen besloten tot foltering over te gaan, een destijds niet ongebruikelijke stap. De eerste nacht in de gevangenis werd Balthasar met roeden geslagen. Zijn wonden werden met honing ingesmeerd opdat een bok met zijne scherpe tong al leckende zijn vel metten honich afschrabben soude. De bok had er echter geen zin in. 

De rest van de nacht bracht Balthasar door met zijn handen aan zijn voeten gebonden. De beulen hingen hem een half uur lang op met aan iedere grote teen een gewicht van 300 pond. Hij praatte nog steeds niet genoeg en men deed hem te kleine schoenen aan van nat ongelooid hondenleer. Ze zetten hem voor een groot vuur zodat de schoenen krompen en zijn voeten brandden. Ze hielden gloeiende fakkels onder zijn oksels en staken naalden en spijkers tussen zijn nagels, maar Balthasar gaf geen krimp. 

☠️

De terechtstelling van Balthasar Gerards

Zijn rechterhand waarmee hij het moorddadige feit heeft gepleegd zal met een gloeiende tang worden afgeknepen; vervolgens zal men met gloeiende tangen op verscheidene plaatsen op zijn lichaam het vlees afknijpen tot op het bot. 

Vervolgens vierendele men hem levend waarna het hart uit zijn borstkas gesneden en hem in het gezicht zal worden geworpen. 

Ten slotte zal men zijn hoofd afhakken waarna zijn vier uiteengetrokken delen op de Haagpoort, Oostpoort, Ketelpoort en de Waterslootsepoort tentoongesteld dienen te worden. 

Zijn hoofd moet op een staak gespietst en vervolgens bij het voormalige huis van de prins worden geplaatst. Zijn bezittingen worden geconfisqueerd en komen aan de Heer ten goede.

☠️

Hopeloze situatie rond 1585

• In 1584 werd de leider van de Opstand, Willem van Oranje, vermoord.
• In 1585 heroverde Parma Antwerpen, de grootste stad van de Opstand.
• De zoektocht naar een nieuw staatshoofd  was niet succesvol.

Oplossing:

• Engeland leverde geld en troepen
• De Engelse vloot versloeg de Spaanse Armada

1588: keerpunt op politiek en militair gebied

• Politiek: Ze besloten in 1588 niet langer te zoeken naar een vorst en vormden de Republiek der Verenigde Nederlanden.
• Militair: Van 1588 tot 1598 kon de Republiek in de aanval gaan en wist Groningen, Drenthe, Overijssel en Gelderland te heroveren.
  

Erkenning van de Republiek

• 1596: Engeland en Frankrijk sloten met de Republiek een bondgenootschap tegen Spanje. Daarmee erkenden ze als eerste landen de onafhankelijkheid van de Republiek.
• 1648: Eind van de 80-jarige oorlog. Internationale erkenning van de Republiek.

1555

Vrede van Augsburg en troonsafstand Karel V (opvolger Filips II)

1572

Inname Den Briel door watergeuzen

Willem van Oranje uitgeroepen tot leider opstandige steden

1574

Ontzet van Leiden

1567

Willem van Oranje vlucht voor Alva naar Duitsland

Alva stelt de Bloedraad in (strenge vervolging ketters)

1568

Slag bij Heiligerlee: Willem valt met huurleger de Nederlanden binnen (begin 80-jarige oorlog?)

1566

Aanbieden Smeekschrift en Beeldenstorm

1576

Pacificatie van Gent

1578

De Alteratie van

Amsterdam

1580

Willem van Oranje door Filips II vogelvrij verklaard

1581

Plakkaat van Verlatinge

1579

Nieuwe aanvoer Spaanse troepen olv Parma

Ontstaan Unie van Utrecht en Unie van Atrecht

1584

1588

Spaanse Armada verslagen

Uitroepen Republiek der Nederlanden

1585

De val van Antwerpen

1648

Vrede van Munster