Hoe veranderen techniek en wetenschap ons mensbeeld? - 4.1 Inleiding en Lichamelijke metaforen

• Filosofie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Hoe veranderen techniek en wetenschap ons mensbeeld?

Inleiding 'Metaforen voor de mens' & 4.1 Lichamelijke metaforen

Standpunt: metaforen en ervaringen beïnvloeden elkaar wederzijds

Argument 1: Lakoff & Johnson - onze taal drukt uit hoe we met ons lichaam in de wereld staan.

Inleiding

Onmogelijk om een universeel mensbeeld te scheppen vanuit een 3e pp: de mens heeft geen vaststaande essentie.

 (Plessner).

Toch beïnvloeden stereotype taal en beelden onze 1e pp.

 (De Beauvoir, Fanon)

Zijn de perspectieven in de praktijk te scheiden?

Taal

Uitdrukking bestaanservaring o.a. via taal.

Wisselwerking ervaring en taal:

- We drukken onze ervaring uit in taal

- Taal vormt onze ervaring en daarmee ook ons mensbeeld

Onze reflectie in taal gevat

Kunnen we ons 'naar binnen' richten?

Kan iets je aandacht 'trekken'?

Kun je je hersenen laten 'kraken'?

Heb je herinneringen 'opgehaald'?

'Grijpt' iets je aandacht?

Metaforen

Een metafoor is een beeldspraak die een vergelijking uitdrukt. Het betreft een beeldspraak die ontleend is aan iets uit de waarneembare wereld en die wordt gebruikt om iets dat abstract of niet waarneembaar is voorstelbaar te maken.

"Ik moet dit even verwerken."

"De harde schijf heeft niet genoeg geheugen."

Metaforen

Metaforen (metaphorá) over-dragen.

Een begrip vergelijken met iets anders, dat maakt een metafoor iets anders dan zuiver een vergelijking.

Verliefdheid & vlinders

Even wat voorbeelden:

lichamelijke metaforen

Metaforen geven uitdrukking aan wat wij ervaren.

Dat deed mij fronsen.

Dat streek mij tegen de haren in.

De stoom kwam uit mijn oren!

Ik ging helemaal over de rooie!

George Lakoff (1941)

Mark Johnson (1949)

Onze dagelijkse taal zit vol met metaforen die verbeelden hoe ons lichaam op de wereld is gericht.

Veel metaforen zijn gebaseerd op onze lichamelijke ervaringen.

Benadering van de vraag naar de mens vanuit de taalkunde.

Lakoff & Johnson

Oriëntatiemetaforen:

Hoe ons lichaam op de wereld is georiënteerd.

Op (naar boven) is blij, neer (naar beneden) is verdrietig.

Lakoff & Johnson

Ontologische metaforen:

Wij gebruiken onze ervaring van het omgaan met fysieke objecten zoals ons lichaam om abstracte mentale begrippen in taal uit te drukken.

'Je hoofd vol hebben'

Eindterm 9

De kandidaten kunnen de opvattingen van Lakoff & Johnson, Vroon & Draaisma, Swaab, Dreyfus, Clark & Chalmers en O’Regan, Myin & Noë (hierna; Noë)) over de vraag hoe wetenschap en techniek het mensbeeld veranderen uitleggen, vergelijken, toepassen en evalueren.

Daarbij kunnen zij de volgende standpunten betrekken:

• dat taal uitdrukt uit hoe we met ons lichaam in de wereld staan (Lakoff & Johnson);
• dat mensbeelden historisch contingent zijn (Vroon & Draaisma);
• dat mensen hun brein zijn en het brein als een computer is (functionalistisch cognitivisme, Swaab) en de evaluatie hiervan (Dreyfus, connectionisme);
• dat mensen niet alleen met hun brein denken, maar ook met hun lichaam in een omgeving (4E-cognitivisme, Clark & Chalmers en Noë).

Eindterm 10

De kandidaten kunnen uitleggen en evalueren dat volgens Lakoff & Johnson en Vroon & Draaisma metaforen en ervaringen elkaar wederzijds beïnvloeden.

Daarbij kunnen zij betrekken:
• de begrippen ‘oriënterende metaforen’, ‘ontologische metaforen’ en ‘historische contingentie’;
• een uitleg met tekstfragment 4 van Lakoff & Johnsons argument dat taal uitdrukt hoe we met ons lichaam in de wereld staan;
• een uitleg van het argument dat metaforen uit wetenschap en technologie beïnvloeden hoe we onszelf als mens ervaren.

Metaforen

Een metafoor is een beeldspraak die een vergelijking uitdrukt. Het betreft een beeldspraak die ontleend is aan iets uit de waarneembare wereld en die wordt gebruikt om iets dat abstract of niet waarneembaar is voorstelbaar te maken.

----

Ontologische metaforen

Metaforen die we gebruiken om onze ervaring van het omgaan met fysieke objecten (zoals ons lichaam) om abstracte mentale begrippen in taal uit te drukken. Je hoofd dat vol zit of stoom dat uit je oren komt.

Oriënterende metaforen

Metaforen die gebaseerd zijn op hoe ons lichaam op de wereld is georiënteerd. Op (naar boven) is blij, neer (naar beneden) is verdrietig.

Oefenvragen

Wat bedoelen Lakoff en Johnson met de uitspraak dat metaforen niet alleen in taal voorkomen, maar ook ons denken kan beïnvloeden?

Noem een metafoor uit het dagelijks leven en leg uit hoe deze onze manier van denken beïnvloedt.

Extra uitdaging:

In hoeverre kun je stellen dat de metaforen die we gebruiken onze kijk op ethische vraagstukken kunnen beïnvloeden? Illustreer je antwoord met een voorbeeld.