GS2 Hofstelsel zelfvoorzienend

• Maatschappijwetenschappen
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 1

GS2 Hofstelsel

Lesdoel

• Ik weet wat er overbleef van het West Romeinse Rijk (continuïteit)
• Ik weet wanneer de middeleeuwen zijn
• Ik ken het hofstelsel en de begrippen: domein, horige en herendiensten
• Ik ken de middeleeuwse standensamenleving en de drie standen

In het West-Romeinse Rijk, met de hoofdstad Rome, spraken de meeste mensen Latijn. De keizers in het West Romeinse Rijk volgden elkaar snel op. Daardoor was er veel onrust. Het West-Romeinse Rijk eindigde in het jaar 476.

In het Oost-Romeinse Rijk, met de hoofdstad Constantinopel, spraken de meeste mensen Grieks. Het Oost Romeinse Rijk bleef tot 1453 bestaan.

Het West-Romeinse Rijk valt in 476

• Het Romeinse leger wordt steeds zwakker
• Volken vallen het Rijk binnen en plunderen de rijkdommen. 

In het jaar 476 wordt in Rome 

het Keizertje Romulus Augustulus afgezet, en klimt het Germaanse stamhoofd Odoaker op de troon. 

Het west Romeinse Rijk 

is ten einde, de Middeleeuwen kunnen beginnen!

Het Oost Romeinse Rijk blijft nog tot 1453 bestaan!

Wat is er gebleven?

Continuïteit (dat wat hetzelfde blijft):

• De taal (Latijn), de godsdienst (christendom), techniek, de kalender en wetgeving.
  
• Veel kennis van de grote Griekse en Romeinse geleerden blijft bewaard in boeken, vooral in de bibliotheken van het Oost-Romeinse Rijk.
  

De Amerikaanse schilder Thomas Cole maakte tussen 1833-1836 een serie schilderijen over een niet-bestaand rijk, dat erg lijkt op het Romeinse Rijk (maar het niet is!).

Dit is het vijfde schilderij uit de serie en heet Desolation (verlatenheid, eenzaamheid), en toont een rijk nadat het is ingestort.

Ook hier lijkt het weer een beetje op Rome, na de val van het West-Romeinse Rijk: de ruïnes zijn overgebleven...

Onveiligheid na de val van het Romeinse Rijk

Zonder de Romeinen is het niet langer veilig in Europa:

• Groepen rovers trekken rond
• De wegen worden steeds slechter

• Steden vervallen
• Handel en nijverheid verdwenen

                                                               gevolg

Mensen zoeken bescherming in ruil voor arbeid.

Onveilg

Boeren zoeken bescherming bij een rijke boer:

'Huis van steen met een hek er omheen.'

Het hofstelsel

Een huis van steen met een hek 

er omheen, groeit uit tot 

een burcht, een beveiligd dorp. 

Ringwalburcht

Een donjon, of mottekasteel, was een versterkte wachttoren. Hier woonde de heer als er gevaar was.

Het gebied buiten het domein bestond uit de grond van de vrije boeren en de woeste gronden, onontgonnen gebied en bossen.

De vrije boeren moesten tijdens een oorlog wél meevechten met de heer. De wapenuitrusting moesten ze zelf betalen.

De akkers van de heer werden bewerkt door horigen. Er waren akkers waarbij de volledige opbrengst naar de heer ging, en er waren akkers waarbij een deel van de opbrengst voor de horige boeren was. Overigens moesten ze hun pacht ook weer van deze opbrengst betalen.

Het vroonhof was de boerderij (hoeve) van de heer. Hier woonde de heer als er geen gevaar was. De opbrengsten van zijn akkers werd in schuren opgeslagen. In woningen naast een vroonhof woonden de horige boeren in geval van gevaar, zoals oorlog.

Bij het vroonhof waren stallen voor de dieren en boomgaarden.

Horigen woonden in vredestijd buiten het vroonhof

Met het hofstelsel bedoelen we het hele systeem (stelsel) van heren en horigen, inclusief de pacht en de herendiensten.

Het domein

• Een dorp met landbouwgrond heette een domein

• De heer, bijvoorbeeld een ridder, was de baas: alle grond was van hem.
• De heer in een grote boerderij (vroonhof), in een houten kasteel of in een donjon, een soort kasteel.

• Vrije boeren 'verkochten' zichzelf aan de heer om bescherming te krijgen, ze werden horigen.

Let op, kastelen in de vroege middeleeuwen waren van hout en een kasteel in die tijd was vaak niet meer dan een grote toren. Dat is dus iets anders dan de grote kastelen van steen die wij nu nog kennen.
Het kasteel was vaak op een heuvel gebouwd, dan had de leenman veel overzicht en was hij veiliger.

Veel plichten, weinig rechten

• Iedereen op het domein van de heer hoorde bij het domein
• De boeren waren horigen van de heer: ze moesten gehoorzaam zijn
• Om op de grond van de heer te kunnen wonen, moest je pacht betalen.
• De horigen waren ook verplicht om herendiensten, klusjes, te doen.
• Een horige moest overal toestemming voor vragen, ook om te trouwen
• Een gevluchte horige was na een jaar en een dag een vrije boer.

Hofstelsel

De manier waarop een landgoed in de middeleeuwen werd beheerd, werd het hofstelsel genoemd.

Belangrijke begrippen in dit verband zijn domein, vroonland,  horige.

De Standensamenleving

De eerste stand:

De Geestelijkheid

Alle mensen die werken bij de kerk.

VB: de paus, kardinalen, bischoppen, monniken, nonnen, priesters.

De tweede stand

De adel

De

De derde stand

De boeren

Check jezelf!

• Ik weet wat er overbleef van het West Romeinse Rijk (continuïteit)
• Ik weet wanneer de middeleeuwen zijn
• Ik ken het hofstelsel en de begrippen: domein, horige en herendiensten
• Ik ken de middeleeuwse standensamenleving en de drie standen