7.1 + 7.2 + 7.4 + 7.5 LessonUp

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo g
• Leerjaar 4

7.1

Alles werkt samen

7.1 Alles werkt samen

Cel = een 'bouwsteen' van je lichaam

Weefsel = een groep cellen met ongeveer dezelfde vorm en functie

Orgaan = een aantal verschillende weefsels samen

Orgaanstelsel = meerdere organen die samenwerken aan dezelfde taak

Organisme = een levend wezen

Verbranding vindt in ALLE levende cellen plaats.
Met de energie die vrijkomt kunnen cellen hun taken uitvoeren.
De energie houdt ook je lichaam op temperatuur. 

Het schema van verbranding

glucose + zuurstof --> energie + water + koolstofdioxide

Uitscheidingsorganen halen de afvalstoffen uit het bloed en geven ze af aan de buitenwereld.

Koolstofdioxide verlaat het lichaam via de longen
Water verlaat het lichaam via de nieren als urine, via de longen bij het uitademen, via de huid als zweet. 

7.1 Alles werkt samen

Waardoor is er altijd voldoende glucose? 

Je lichaam moet altijd over voldoende glucose beschikken voor de verbranding in je lichaam.
De hoeveelheid glucose in je bloed is daarom altijd (ongeveer) gelijk.

Insuline en glucagon (hormonen) zorgen daarvoor.

Glucosegehalte stijgt
1.   Je eet een maaltijd, glucosedeeltjes komen in het bloed

2.  Je lichaam meet dat er teveel glucose in het bloed zit

3.  De alvleesklier geeft het hormoon insuline af. 

     Insuline zet glucose om in glycogeen en slaat het op in je lever en spieren.

4. Door de opslag van glucose als glycogeen, daalt het glucosegehalte in je bloed weer en is de glucose waarde

     weer normaal.

Glucosegehalte daalt
1.   Je lichaam meet dat er te weinig glucose in het bloed zit.

2.  De alvleesklier geeft het hormoon glucagon af. Glucagon zet glycogeen weer om in glucose.

3.  De voorraad glucose uit je lever en spieren gaat weer naar het bloed. het glucosegehalte in het bloed stijgt

     weer en is weer normaal.

7.1 Alles werkt samen

Wat is suikerziekte?

Suikerziekte = diabetes

Mensen met suikerziekte maken te weinig insuline aan of hun cellen zijn ongevoelig geworden voor insuline.

Gevolg?

Er wordt te weinig insuline opgeslagen in de lever en spieren en er blijft teveel glucose in het bloed.

De nieren halen het teveel aan glucose uit het bloed en de patient plast het uit.

Hierdoor verliezen zij veel glucose en hebben dus een tekort aan glucose en worden zij moe.

Om glucosetekort te voorkomen:
- regelmatig glucosegehalte van het bloed meten.
- glucosegehalte te laag? snel iets eten of drinken met suiker. 

- glucosegehalte te hoog? insuline inspuiten.

Een normaal leven is mogelijk door het volgen van een dieet met weinig koolhydraten (suikers en zetmeel).

7.2

Ademen

7.2 Ademen

Ademhalen

7.2 Ademen

7.2 Ademen

Hoe is je ademhalingsstelsel gebouwd?

• Neusholte en keelholte > hier komt de lucht binnen
• Keelholte > hierlangs gaat de lucht naar de luchtpijp
• Luchtpijp > bevat kraakbeenringen, vervoert lucht naar longen
• Bronchiën > splitsing van de luchtpijp naar de longen
• Luchtpijptakjes > kleinere vertakkingen
  van de bronchiën

• Longblaasjes > via deze blaasjes gaat zuurstof in de bloedbaan en koolstofdioxide uit de bloedbaan

Hoe is je ademhalingsstelsel gebouwd?

Neusholte en keelholte --> hier komt de lucht binnen

Keelholte --> hierlangs gaat de lucht naar de luchtpijp

Luchtpijp --> bevat kraakbeenringen, vervoert lucht naar longen

Bronchiën --> splitsing van de luchtpijp naar de longen

Luchtpijptakjes --> kleinere vertakkingen van de bronchiën

Longblaasjes --> via deze blaasjes gaat zuurstof in de
                                 bloedbaan en koolstofdioxide uit de bloedbaan.

7.2 Ademen

Slijmvliezen in luchtwegen

• Ingeademde lucht schoner maken > trilhaarcellen met trilharen bewegen slijm met vastgeplakte stofdeeltjes en bacteriën naar boven, naar je keelholte
  
• Ingeademde lucht opwarmen > slijmvliezen bevatten veel bloedvaatjes die warmte afgeven
  
• Ingeademde lucht vochtig maken > slijmcellen maken slijm, water uit het slijm verdampt
  
  

Schone, warme en vochtig lucht beschermt de tere

luchtpijptakjes en luchtblaasjes.

Droge lucht irriteert het slijmvlies > eerder kans op infecties.

7.2 Ademen

Neusademhaling versus mondademhaling

• Je neus ‘keurt’ de lucht

     Reukzintuigcellen ‘keuren’ de lucht op schadelijke stoffen.

• Je neus houdt stof tegen
  

     Neusharen filteren de inkomende lucht, maken de lucht schoon.

• Je neus maakt de lucht vochtig en warm
   - Bloedvaatjes in het slijmvlies in de neus geven warmte af, inkomende lucht
      wordt verwarmd.

     - Het slijmvlies maakt slijm, hieruit verdampt water > ingeademde lucht wordt
        vochtig.

De mond heeft deze onderdelen niet!

7.2 Ademen

Hoe haal je adem?

2 manieren van ademhaling:

- Borstademhaling (ribademhaling)
- Buikademhaling (middenrifademhaling)

7.2 Ademen

Gaswisseling

Gaswisseling

7.2 Ademhalingsstelsel

Hoe komt zuurstof in je bloed?

Gaswisseling > uitwisselen van zuurstof en koolstofdioxide

1. Zuurstof gaat naar je bloed
   - door de wand van de longblaasjes
   en door de wand van de haarvaten
   - bloed vervoert zuurstof naar cellen
2. Koolstofdioxide gaat uit je bloed
   - door de wand van de haarvaten en 
   door de wand van de longblaasjes
   - je ademt koolstofdioxide uit

Hoe komt zuurstof in je bloed?

Gaswisseling = uitwisselen van zuurstof en koolstofdioxide

Zuurstof gaat naar je bloed

- door de wand van de longblaasjes en door de wand van de haarvaten

- bloed vervoert zuurstof naar cellen

Koolstofdioxide gaat uit je bloed

- door de wand van de haarvaten en door de wand van de longblaasjes

- je ademt koolstofdioxide uit

7.2 Ademen

Wat zijn de gevolgen van slecht werkende longen?

• Astma
  - luchtwegen zijn nauwer
  - kortademigheid
  - piepende ademhaling
  - medicijnen inhaleren, hierdoor
  worden luchtwegen wijder

Wat zijn de gevolgen van slecht werkende longen?

Astma

- luchtwegen zijn nauwer

- kortademigheid

- piepende ademhaling

- medicijnen inhaleren, hierdoor worden luchtwegen wijder

7.2 Ademen

Chronische bronchitis en Longemfyseem

• Chronische bronchitis
  - slijmvliezen ontstoken
  - slijmvliezen maken te veel slijm
  - slijmvlies is dikker
  > minder lucht door de luchtwegen

• Longemfyseem
  - longblaasjes gaan stuk > minder zuurstof naar het bloed
• Longemfyseem en chronische bronchitis samen is COPD

Chronische bronchitis en Longemfyseem

Chronische bronchitis

- slijmvliezen ontstoken

- slijmvliezen maken te veel slijm

- slijmvlies is dikker

Gevolg: minder lucht door de luchtwegen

Longemfyseem

- longblaasjes gaan stuk

Gevolg: minder zuurstof naar het bloed

Longemfyseem en chronische bronchitis samen is COPD

7.2 Ademen

COPD

COPD

7.2 Ademen

Chronische bronchitis en Longemfyseem

Chronische bronchitis

- slijmvliezen ontstoken

- slijmvliezen maken te veel slijm

- slijmvlies is dikker

> minder lucht door de luchtwegen

Longemfyseem

- longblaasjes gaan stuk > minder zuurstof naar het bloed

Longemfyseem en chronische bronchitis samen is COPD

Wat zijn de gevolgen van roken?!

Nicotine

- verslavend

Koolstofmonoxide

- neemt plaats in van zuurstof

- minder zuurstof in het bloed

- cellen krijgen minder zuurstof

Teer (bruin/zwarte laag op de slijmvliezen en wand van longblaasjes)

- minder zuurstof naar het bloed

- kans op ziekten neemt toe (longkanker, longemfyseem, chronische bronchitis)

7.4

Verteren

Verteringsstelsel

- 'Lange buis'

- Mondholte, slokdarm, maag, twaalfvingerige darm, dunne darm, dikke darm, endeldarm, anus.

                                                      Huig en strotklepje

                                                          Bij slikken: huig sluit neusholte af, strotklepje sluit luchtpijp af.

                                                          Bij ademhalen: huig en strotklepje staan 'open'.

Kringspieren en lengtespieren

Het vervoer in je verteringsstelsel gebeurt door twee soorten spieren in je darmwand:

kringspieren en lengtespieren.

- Kringspieren trekken samen - 'buis' wordt nauwer - voedsel naar beneden.

- Lengtespieren trekken samen - 'buis' korter en wijder - voedsel glijdt makkelijker naar beneden.

Deze spierbewegingen noem je peristaltische bewegingen.

§7.4 Verteren

Vertering = het kleinmaken van voedingsstoffen.

Je lichaam vervoert via het bloed de voedingsstoffen naar de cellen in al je organen.
- Water, mineralen en vitamines zijn klein genoeg en kunnen zo in je bloed worden opgenomen.
- Eiwitten, vetten en koolhydraten zijn te groot en moeten eerst klein gemaakt worden.

Verteringssappen maken deze voedingsstoffen kleiner met behulp van enzymen.

Enzymen 'knippen' de grote voedingsstoffen in stukjes.

Enzymen hebben drie eigenschappen:

1.  Een enzym past door zijn vorm precies op één soort voedingsstof.
   (een koolhydraatenzym kan alleen koolhydraten kleiner maken).
2. Enzymen zijn gevoelig voor temperatuur.
   (onder de minimumtemperatuur werkt het enzym niet, bij de optimumtemperatuur werkt het enzym het snelst of optimaal, bij een nog hogere temperatuur gaan de enzymen vervormen en passen ze minder goed op de voedingsstof en boven de maximumtemperatuur gaan de enzymen stuk).
3. Enzymen zijn gevoelig voor de zuurgraad.

Waar wordt je voedsel verteerd?

Verteringsorganen

- Mondholte
- Maag
- Twaalfvingerige darm
- Dunne darm

Organen die verteringssappen maken:
- Mondholte (speeksel)
- Maag (maagsap)
- Alvleesklier (alvleessap)
- Dunne darm (dunne darm sap)

7.5

Ademen en eten bij dieren

§7.5 Eten en ademen bij dieren

Soort dier	soort voedsel	soort kiezen	voedsel is....	lengte verteringsstelsel
Planteneter	plantaardig voedsel	plooikiezen	moeilijk verteerbaar (cellulose)	lang
Vleeseter	dierlijk voedsel	knipkiezen	makkelijk verteerbaar	kort
Alleseter	plantaardig en dierlijk voedsel	knobbelkiezen	moeilijk en makkelijk verteerbaar	middellang

Hoe haalt een vis zuurstof uit het water?

Vissen hebben geen longen.

Met kieuwen halen vissen zuurstof uit het water.

Hoe haalt een vis zuurstof uit het water?

Kieuwholte

Kieuwboog

Kieuwplaatjes

Kieuwlamellen

De ademhalingsorganen van insecten bestaan uit

sterk vertakte buizen genaamd tracheeën.

                                            Tracheeën zitten overal in het lijf.

                                                       De opening van de tracheeën zitten aan de zijkanten
                                                       van het achterlijf en die noem je een stigma.

                                                      Door het achterlijf groter (spieren ontspannen) en 

                                                      kleiner (spieren spannen aan) te maken

                                                      pompt een insect lucht met zuurstof in de tracheeën
                                                      en lucht met koolstofdioxide naar buiten.    

Hoe komen insecten aan zuurstof?

Kikkers zijn amfibieen. Ze leven in het water en op het land.

Tijdens hun ontwikkeling van kikkervisje tot volwassen kikker

ademen zij met verschillende ademhalingsorganen.

Hoe ademen kikkers tijdens hun leven?

kikkervisje net uit het ei	kikkervisje	volwassen kikker
uitwendige kieuwen	inwendige kieuwen	longen (op het land)
huid		huid (in het water)