10.1 Blokvorming in de wereld en in Europa

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Tijd van Televisie en Computers

10.1 Blokvorming in de wereld en in Europa 

Leerdoelen

Je kunt de ideologische verschillen tussen het Westblok en het Oostblok beschrijven.

Je kunt uitleggen hoe na 1945 de Oost-Europese landen satellietstaten van de SU werden. 

Je kunt met voorbeelden toelichten hoe verschillende gebeurtenissen in de periode 1947-1949 spanningen tussen West- en Oost vergrootten

Theorie

Tijd van televisie en computers (1950-heden) 

Theorie

'Dit nooit meer!' Dat is het gevoel wat overheerst in 1945. Met de oprichting van de VN (Verenigde Naties) hoopten de overwinnaars dat conflicten voortaan vreedzaam konden worden opgelost. 

VN is opgericht in 1945 met als doel het handhaven van de internationale vrede en veiligheid. De VN is een opvolger van de Volkenbond (na de Eerste Wereldoorlog opgericht). 

Theorie

Deze hoop bleek al snel geen realiteit. Ook al waren de Amerikanen, Britten en Russen tijdens de Tweede Wereldoorlog bondgenoten geweest tegen Duitsland, hun onderlinge wantrouwen was gebleven. 

Dit komt omdat al sinds de Russische Revolutie (..?) westerse leiders en de leiders van de SU politiek tegenovergestelde uitgangspunten hadden. 

Amerika en West-Europese landen (Westen): 

• Vrijheid van individu
• Democratie
• Kapitalisme
• Vrijemarkteconomie (iedereen mag maken, kopen en verkopen wat hij wil)

Sovjet-Unie en Oost-Europese landen (Oosten): 

• Collectief (iedereen samen)
• Communistische dictatuur
• Planeconomie
• Fabrieken waren staatseigendom (overheid bepaalde hoeveel er werd geproduceerd

Amerika en West-Europese landen (Westen): 

Sovjet-Unie en Oost-Europese landen (Oosten): 

Theorie

De tegenstellingen tussen deze twee ideologieën zou leiden tot politieke blokvorming in de wereld. Het ene blok bestond dus uit democratische landen. Deze landen vormen het Westblok. Het andere blok bestond uit communistische landen: het Oostblok. 

Invloedssfeer = Gebied waar een bepaald land veel invloed heeft. Westen = Amerika en Oosten = Sovjet-Unie. 

Theorie

De afloop van de Tweede Wereldoorlog speelde een belangrijke rol in het ontstaan van de twee blokken. In 1945 had de SU Oost-Europa bevrijd van de nazi's. 

Op de Conferentie van Jalta (februari 1945) spraken Stalin, Roosevelt en Churchill over de verdeling van Europa en Duitsland na de oorlog. Stalin wist hier af te dwingen dat Oost-Europese landen 'bevriend' zouden blijven met de SU. 

Theorie

Na de Tweede Oorlog maakte hij echter gelijk van deze Oos-Europese landen satellietstaten: Hier kwamen communisten in de regering die deden wat Moskou wilden. 

Het Westblok vertrouwde de SU steeds minder en al kort na de Tweede Wereldoorlog ontstond er een nieuwe term..

De Koude Oorlog: 'koud', omdat het (net) niet tot een echte 'warme' oorlog kwam. 

Theorie

Om de opmars van het communisme in te dammen bedacht de Amerikaanse president Truman (opvolger van .. ?) een nieuw uitgangspunt in het Amerikaanse beleid. 

Waar ze eerst altijd kozen om niet met andere landen te bemoeien bedacht hij nu de Trumandoctrine. Een plan om overal het communisme tegen te houden, en tegendruk te geven. 

In aansluiting hierop werd ook het Marshallplan/Marshallhulp ingevoerd. Iemand enig idee ..? 

Theorie

Trumandoctrine:

Overal het communisme proberen tegen te houden. Dit kan bijvoorbeeld met geld (Marshallplan), propaganda of militaire kracht (Vietnamoorlog). 

Marshallplan:

Economische steun aan door de oorlog getroffen landen. Dit om: 

1. Ze bij het communisme weg te houden.

2. De landen economisch sterk te maken voor handel met de VS. 

Theorie

Trumandoctrine:

Overal het communisme proberen tegen te houden. Dit kan bijvoorbeeld met geld (Marshallplan), propaganda of militaire kracht (Vietnamoorlog). 

Marshallplan:

Economische steun aan door de oorlog getroffen landen. Dit om: 

1. Ze bij het communisme weg te houden.

2. De landen economisch sterk te maken voor handel met de VS. 

Theorie

In de nu communistische landen veranderde er veel en erg snel! 

Fabrieken werden dus staatseigendom en er kwamen net als in de Sovjet-Unie, collectieve boerderijen. 

Politieke partijen werden monddood gemaakt en de pers werd gecensureerd. Burgers werden in de gaten gehouden door geheim agenten. 

Theorie

Verder zou 1949 een belangrijk jaar worden. Eerst wordt de NAVO opgericht. Dit is een militair samenwerkingsverband. 'Een aanval op één, is een aanval op allen'. 

Ook ontstaan in mei en oktober 1949 twee nieuwe landen:

De Bondsrepubliek Duitsland (BRD) en de Duitse Democratische Republiek (DDR). 

In 1955 wilde ook het Oostblok een militair samenwerkingsverband. Dit werd het Warschaupact! 

Theorie

NAVO (Noord Atlantische Verdragsorganisatie) is een militair samenwerkingsverband voor het Westblok. 'Een aanval op één, is een aanval op allen' (april, 1949)

Bondsrepubliek Duitsland (BRD/ West-Duitsland, mei 1949) 

Duitse Democratische Republiek (DDR/ Oost-Duitsland, oktober 1949) 

Warschaupact is een militair samenwerkingsverband voor de Oostblok landen (1955).

Leerdoelen 

Je kunt de Cubacrisis beschrijven en je kunt uitleggen dat de Cubacrisis een hoogtepunt in de Koude Oorlog was.

Je kunt aan de hand van concrete gebeurtenissen het proces van toenemende Europese samenwerking beschrijven.

Je kunt verklaren waarom Gorbatsjov perestrojka en glasnost noodzakelijk vond en je kunt beschrijven wat de gevolgen waren. 

Theorie

Ook in Oost-Azië namen de spanningen in 1949 toe. In China was een burgeroorlog gaande tussen de regering van president Chiang Kai-shek en de Chinese Communistische Partij (CCP) van Mao Zedong. 

Met steun van de SU riep Mao in 1949 in Beijing de Volksrepubliek China uit. De Trumandoctrine gold nu niet alleen meer in Europa, maar ook wereldwijd. Toch durfde de VS geen troepen naar China te sturen. 

Theorie

Mao en zijn partijgenoten namen eerst het economische model over van de SU. Maar in 1958 kwam daar verandering in. 

In 1958 vond Mao dat China een eigen weg naar de Communistische heilstaat moest gaan. Hij bedacht 'de Grote Sprong Voorwaarts' (alle boerderijen samengevoegd tot volkscommunes, gigantische zelfvoorzienende eenheden). 

Liep uit op een ramp: 45 miljoen mensen stierven. 

Theorie

Terwijl de 'Grote Sprong Voorwaarts' in het Oosten begon kwam de Koude Oorlog bijna tot een 'warme' oorlog. Dit gebeurde dichtbij Amerika zelf, namelijk op Cuba! 

De Cubacrisis..

Theorie

In 1959 kwam op het eiland Cuba de guerillastrijder Fidel Castro aan de macht. De Amerikanen waren niet blij. Fidel Castro zocht daarom ook bescherming bij de Sovjet-Unie. 

Stalin was destijds opgevolgd door Chroesjtsjov en was blij met deze bondgenoot (Cuba ligt vlakbij Amerika). In het geheim liet hij raketten met kernkoppen (kernwapens) op Cuba installeren. 

Toen de Amerikanen hier dmv spionagevliegtuigen achter kwamen besloten ze de Cubaanse haven te blokkeren met marine schepen.

Theorie

De Cubacrisis was een moment in de Koude Oorlog waarbij het bijna uitliep op een oorlog tussen VS en SU in 1962. 

In het geheim hadden SU kernraketten op Cuba geplaatst en hier kwam de VS achter. President Kennedy eiste ontmanteling. Chroesjtsjov negeerde deze eis. 

VS besluit tot een zeeblokkade. De SU stuurt hierop een vloot van schepen deze aan te vallen. 

Uiteindelijk wordt er niet aangevallen. SU besluit om kernraketten weg te halen en de VS doet dit met kernraketten in Turkije (waren gericht op SU). De wereld komt met de schrik vrij. 

Theorie

Terug naar Europa. Na 1945 werkten steeds meer landen samen. Voor een deel was dit het gevolg van het Marshallplan. 

Een Franse minister stelde op een gegeven moment vol om de kolen- en staalproductie van Frankrijk en West-Duitsland onder gemeenschappelijk bestuur te plaatsen. Beide landen konden niet zonder en in plaats van elkaar concurreren koos men nu voor samenwerking. Resulterend in:

Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal(EGKS) In 1951 ondertekend door Fra, WD, NL, Bel, Ita en Luxemburg. 

Theorie

Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (1951) - EGKS

Europese Economische Gemeenschap (1957) - EEG

Europese Gemeenschap (1967) - EG 

Europese Unie (1993) - EU 

Voordeel: Minder oorlog door samenwerking. Gemeenschappelijke munt. 

Nadeel: Nog wel baas in eigen land? Burgers hebben zich te houden aan veel meer (internationale) regels en wetten. 

Theorie

In de jaren tachtig veranderden de machtsverhoudingen in de wereld. De VS lieten weten dat ze de wapenwedloop wilden versnellen. De verwachting was dat de SU - kampend met een grote economische crisis - deze wapenwedloop niet kon betalen de Koude Oorlog zou gaan verliezen. 

Maar in 1985 werd Gorbatsjov partijleider. Hij kwam openlijk uit voor de problemen in de SU. Hij kondigde nieuw beleid aan. 

Theorie

Gorbatsjov (1985 aan de macht) kondigde nieuw beleid aan in de SU. 

Perestrojka: economie hervormen door burgers toe te staan kleine bedrijfjes te beginnen en te streven naar winst. 

Glasnost: letterlijk 'openheid'. Media en burgers hadden weer vrijheid van meningsuiting. 

Theorie

De perestrojka had eerst geen effect: je kan niet van de één op andere dag je economische stelsel veranderen. Dus de crisis bleef. 

Voor glasnost was dit echter niet het geval. Nu het 'moederland' van het communisme in zekere zin de vrijheid van meningsuiting weer had toegestaan had dit grote gevolgen. 

Niet alleen voor de SU maar vooral voor .. ? 

Theorie

Aangemoedigd door Gorbatsjovs glasnost kwam in veel Oostbloklanden de bevolking in beweging. De communistische regimes vielen - er kwamen 15 nieuwe soevereine staten. 

De Berlijnse Muur viel in 1989 en de SU werd in 1991 weer Rusland. De Koude Oorlog is voorbij!