6.3 Europa en de wereld

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo t, mavo
• Leerjaar 1

Lesdoelen

- Je kan uitleggen hoe de handel tussen de werelddelen groeiden in de 17e eeuw.

-Je kan uitleggen hoe Europeanen hun activiteiten uitbreidden in Azië en Oost-Afrika

-Je kan uitleggen hoe Europeanen hun activiteiten uitbreidden in  Amerika en West-Afrika

Lesdoelen

- Je kan uitleggen hoe de handel tussen de werelddelen groeiden in de 17e eeuw.

-Je kan uitleggen hoe Europeanen hun activiteiten uitbreidden in Azië en Oost-Afrika

-Je kan uitleggen hoe Europeanen hun activiteiten uitbreidden in  Amerika en West-Afrika

Op de kaart zie je de wereldhandel van de Republiek Nederland. Probeer nou ook te bedenken dat landen als Portugal, Spanje, Engeland en Frankrijk over heel de wereld aan het handelen waren. Het moet druk zijn geweest op de oceanen.

Een wereldeconomie

Als landen over de hele wereld handel drijven noemen we dat een wereldeconomie.

Handelaren richten vaak een compagnie op om schepen te bouwen en zeelieden aan te nemen. Hierdoor werd het risico verspreid. Het gebeurde vaak dat een schip in een storm zonk. Als één iemand daarvoor betaald had was hij al zijn geld kwijt. Door de compagnie verloor iedereen een beetje geld en bleven ze allemaal rijk.

Welk verschijnsel ontstond er door de handel tussen de werelddelen in de 17e eeuw.

1. Een wereldeconomie
2. Een wereldfilosofie
3. Een koffiecultuur
4. Een kenniseconomie

Lesdoelen

- Je kan uitleggen hoe de handel tussen de werelddelen groeiden in de 17e eeuw.

-Je kan uitleggen hoe Europeanen hun activiteiten uitbreidden in Azië en Oost-Afrika

-Je kan uitleggen hoe Europeanen hun activiteiten uitbreidden in  Amerika en West-Afrika

Scheepsjongens

Elk VOC-schip had een paar scheepsjongens aan boord: jongens tussen de 10 en 17 oud, die allerlei ondankbare klusjes moesten opknappen. Een van de bekendste is Michiel de Ruyter, die op zijn elfde voor het eerst als scheepsjongen uitvoer, en het uiteindelijk tot admiraal van de hele Nederlandse vloot schopt

Schatrijke handelaars

De koopman zorgde voor het inkopen van de kostbare handelswaar. Voor peper en andere specerijen betaalde men in Europa minstens zes keer de kostprijs. De kooplieden werden schatrijk van de handel in goederen uit Azië. Dat geld gaven ze in Nederland uit aan mooie huizen en dure spullen. De 17e eeuw wordt daarom ook wel de Gouden Eeuw genoemd.

Nederlands Oost-Indië

Het eilandenrijk Indonesië ligt aan de andere kant van de wereld. Vanaf 1602 krijgt de VOC er steeds meer invloed. Op het eiland Java bouwen ze een nieuwe hoofdstad: Batavia. Op de Indonesische eilanden worden kostbare kruiden (zoals peper, nootmuskaat, kruidnagels en kaneel) geoogst, die in Nederland voor veel geld kunnen worden verkocht.

Tot aan de tijd van Napoleon is de VOC de baas in Indonesië. Maar in 1799 gaat de VOC failliet. Alle overgebleven bezittingen worden eigendom van de Nederlandse staat.

Vanaf 1815 (na de Franse tijd) worden de Indonesische eilanden officieel een kolonie van Nederland: Nederlands-Indië. Nog honderddertig jaar lang zijn de Nederlanders de baas in Nederlands-Indië.

Aan het eind van de Tweede Wereldoorlog, op 27 augustus 1945, roepen de Indonesiërs de onafhankelijkheid uit. Sindsdien is Indonesië een zelfstandig land.

De VOC

In 1602 werd de 'Verenigde Oost-Indische Compagnie' opgericht. De VOC kreeg, als enige in Nederland, het recht om handel te drijven in Azië. In naam van Nederland mocht de VOC verdragen sluiten en oorlogen beginnen. Ze mocht zelfs regeren over de gebieden die ze veroverde.

De Verenigde Oost-Indische Compagnie is de eerste multinational ter wereld. Een multinational is een bedrijf met vestigingen over de hele wereld. Shell en Philips zijn goede voorbeelden van Nederlandse multinationals van nu.

De Verenigde Oost-Indische Compagnie heeft bijna tweehonderd jaar bestaan. Maar aan het einde van de achttiende eeuw ging het steeds slechter met de VOC. De winsten liepen terug en er was corruptie. De bestuurders van de VOC vulden liever hun eigen zakken dan die van de compagnie.

Daarnaast was er vooral veel concurrentie van de Engelsen. In 1799 ging de VOC failliet. Het avontuur van het grootste handelsbedrijf ter wereld is voorgoed voorbij.

Er zijn veel brieven, rapporten en reisverslagen uit de VOC-tijd bewaard gebleven. Daarom weten we best veel over deze tijd.

Peperdure handelswaar

Europeanen waren dol op specerijen uit Oost-Indië. Voor kruiden als nootmuskaat, kaneel, kruidnagel en zwarte peper betaalden ze graag veel geld. Op deze 'peperdure' producten maakten de VOC-kooplieden dus veel winst! Maar de schepen brachten ook andere handelswaar mee, zoals koffie, thee en prachtig serviesgoed van kostbaar porselein.

Bekijk ook dit filmpje:

https://www.youtube.com/watch?v=yUN3hddXzgE

De route naar 'de Oost'

In 1498 voer voor het eerst een Europeaan langs de zuidpunt van Afrika naar Indië: Vasco da Gama uit Portugal. Al snel wist iedereen dat je daar heerlijke en kostbare kruiden kon halen. Maar het duurde nog een eeuw, tot 1596, voor het ook Nederlanders lukte om via dezelfde route Indië te bereiken. Zes jaar later werd de VOC opgericht.

De route over zee langs Zuid-Afrika was lang en gevaarlijk. Je had goede zeekaarten nodig om te zien waar je was, en om gevaarlijke rotsen te vermijden. En je had navigatie-instrumenten nodig om op volle zee te kunnen bepalen waar je schip precies was. Alleen zeer ervaren zeelui hadden de kennis om die tocht goed te volbrengen.

Lange tijd hebben de Nederlanders geprobeerd om via een andere route naar Indië te varen. Ze wilden het proberen boven Rusland langs, door de poolzee. Willem Barentsz was een kapitein die dat drie keer geprobeerd heeft. Maar ze kwamen steeds weer vast te zitten in het ijs. De derde keer moesten hij en zijn bemanning de barre winter doorbrengen op het eiland Nova Zembla. Willem Barentsz overleed daar, maar een deel van de bemanning wist uiteindelijk Nederland weer te bereiken.

Doodziek...

Varen bij de VOC was gevaarlijk. Flinke kans dat je de tocht van of naar Indië (enkele reis: 8 maanden) niet overleefde. Je schip kon worden aangevallen door zeerovers of in een zware storm terecht komen. Ook lagen ongelukken op de loer. Maar de kans dat je onderweg stierf aan een ziekte was het grootst. 'Scheurbuik' was aan boord de meest gevreesde ziekte.

Zieken werden in een aparte ruimte voorin het schip gelegd: de ziekenboeg. Daar werden ze verzorgd door de scheepsdokter of chirurgijn. Maar die had lang niet altijd de juiste kennis of medicijnen om de zieke te kunnen genezen.

Scheurbuik kreeg je door tekort aan vitamine C. In groente en fruit zit veel vitamine C, maar dat bleef zonder koelkast aan boord niet lang goed. Door vitaminegebrek kreeg de bemanning eerst hevige buikpijn en ontstoken tandvlees. Daarna werden hun benen dik en kregen ze blauwe plekken (zoals op de tekening, gemaakt door een scheepsdokter in 1841). Als hun tanden eruit begonnen te vallen was de dood nabij. De meeste scheurbuikpatiënten stierven kort daarna.

Maar er konden aan boord ook andere ziekten uitbreken. De bemanning leefde dicht op elkaar en er was weinig aandacht voor hygiëne. Besmettelijke ziekten als buikloop en vlektyfus kwamen dan ook geregeld voor.

Als er iemand aan boord dood ging, werd hij van top tot teen in zeildoek gewikkeld en dat pakket werd verzwaard met een steen. De hele bemanning werd aan dek geroepen en er werd een gebed uitgesproken. Daarna sprak de kapitein "Een twee drie, in Gods naam" en de dode werd overboord gezet.

Hoe was het leven op een VOC schip?

Bekijk hierover het volgende filmpje:

https://schooltv.nl/video/vroeger-zo-varen-met-de-voc/#q=voc

De VOC- opgericht 1602

Voc of de Verenigde Oost-Indische Compagnie had het monopolie om in Oost-Indie te handelen.  Dit betekende dat alleen zij handel mochten drijven met de mensen daar. Hier werden de handelaars heel rijk van. Als de inheemse bewoners niet wilden meewerken werden ze met harde hand onderdrukt.

Het vroegere Oost-Indie. Dit is tegenwoordig Indonesië.

Handelaren werden rijk van de handel in specerijen als nootmuskaat en kruidnagel. Kijk is in de keukenkast. Welke specerijen heb jij in de kast staan die vroeger uit Azië kwamen?

De VOC had een monopoliepositie

1. waar
2. niet waar

Welke conclusie kun je trekken na het zien van deze 

afbeelding?

Gebruik de bron

1. VOC voerde niet alleen handel maar ook oorlog!
2. VOC maakte kanonnen
3. VOC hield van mode
4. VOC had weinig wapens

Lesdoelen

- Je kan uitleggen hoe de handel tussen de werelddelen groeiden in de 17e eeuw.

-Je kan uitleggen hoe Europeanen hun activiteiten uitbreidden in Azië en Oost-Afrika

-Je kan uitleggen hoe Europeanen hun activiteiten uitbreidden in  Amerika en West-Afrika

De WIC- opgericht 1621

De WIC ofwel de West-Indische Compagnie handelde voornamelijk in West-Indië en West-Afrika. De manier waarop zij handelden zou bekend worden als de driehoekshandel. Ook zou de WIC grote plantages stichten waarop slaven te werk werden gezet. De WIC was ook verplicht om mee te werken aan de oorlog tegen Spanje. Dat was de grootste concurrent.

Kolonialisme

Het stichten van kolonies zoals de VOC en de WIC dat deden noemen we kolonialisme. Deze gebieden werden met geweld bestuurd. De westerse inwoners hadden vaak belangrijke taken en slaven en inheemse bewoners werden gebruikt om de plantages te bewerken.

Welke producten verhandelde de WIC?

1. Slaven
2. Wijn
3. Specerijen
4. Graan

WIC is opgericht in

1. 1702
2. 1602
3. 1721
4. 1621

Sleep de begrippen naar de juiste Compagnie. VOC of WIC

Slavenhandel

Specerijen

1621

1602

Gebruik van geweld

Gebruik van geweld

driehoekshandel

Handels-monopolie

Dit was het weer voor deze week. Schrijf hieronder één ding dat je lastig vond in deze les.