Werkvorm - Staatsvormen in het oude Athene

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Werkvorm - Staatsvormen in het oude Athene

We gaan werken met een levende grafiek. In de grafiek wordt het percentage van mannelijke deelnemers afgezet tegen uitspraken over regeringsvormen. Dat

geeft je zicht op het democratiseringsproces van het oude Athene. 

Opdracht 

Zet de letters van de volgende gebeurtenissen op de juiste plaats in de grafiek. Elk stuk tekst

hoort bij een jaartal uit de grafiek. Je moet kunnen uitleggen waarom je een bepaalde gebeurtenis

op een bepaalde plek in de grafiek plaatst. 

A

Omdat Athene geen nieuwe koning wilde hebben hield de monarchie op en kreeg de zoon van Codrus niet de macht en ook niet de titel van zijn vader. Hij werd archont of regeerder genoemd. De stad werd nu geregeerd door één archont, die slechts voor tien jaar de macht kreeg. Na tien jaar zou gekeken worden of hij goed had geregeerd. Als men tevreden was over hem kon hij zijn functie houden, maar anders zou men een nieuwe archont aanstellen. De archont moest een van de hoogste edelen uit Athene zijn

B

De regering had nu de steun van een groter deel van de bevolking, maar niet van de gewone bevolking. Veel boeren waren nog steeds hun land kwijt en hadden nog helemaal geen inspraak in de regering van de stad. Een nieuwe opstand dreigde en de archonten en de raad van edelen besloten om één man aan te stellen die het probleem mocht oplossen: Soloon. Hij heeft het hele regeringssysteem omgegooid. Hij verdeelde de Atheense burgers in vier klassen: Niet meer op grond van afkomst, maar  op grond van rijkdom. Zo kwamen de boeren in de derde klasse terecht. Soloon besloot dat mensen van de eerste twee klassen archont mochten worden. Zij behielden de meeste macht. De hoogste drie standen kregen toegang tot de "raad van 400". Alle Atheense burgers, dus ook de laagste klasse, hadden toegang tot de volksvergadering. De politieke invloed was dus niet meer bepaald door geboorte, maar door rijkdom. Toch was er nog geen sprake van democratie. 

C

Omdat Hippias en Hipparchus net als hun vader vooral de armen wilden helpen, kwamen ze in conflict met de edelen. Twee Atheense edelen vermoordden Hipparchus. Ze werden als helden vereerd en er werd een standbeeld voor hen opgericht, de "tirannendoders". Tegelijk grepen adellijke Atheense families, met hulp van een legertje uit Sparta, weer de macht. Hippias moest vluchten. Athene was weer

een aristocratie

D

Net als elke andere polis in Griekenland was Athene een monarchie. Een paar eeuwen werd het land door koningen geregeerd. Codrus, de laatste koning, stierf bij het verdedigen van zijn stad tegen Sparta. Na zijn dood wilden de Atheners geen koningen meer: Ze zouden toch nooit meer iemand zouden vinden zoals Codrus, de man die zijn leven had gegeven voor zijn stad.

E

De aristocratie zorgde voor grote armoede op het land. Terwijl de rijken steeds rijker werden, verloren veel boeren hun land, waardoor ze hun enige inkomstenbron verloren. Zij waren boos en wilden in opstand komen. Om te voorkomen dat de opstand uitbrak, besloten de negen archonten dat de raad van edelen voortaan advies moest uitbrengen voor er een nieuwe wet werd afgekondigd. In de raad van edelen zaten alle edelen die ooit archont waren geweest.

F

Maar al heel snel besloten de Atheense edelen dat er elk jaar negen archonten gekozen zouden worden. Dan lag de macht niet bij één man, maar was die verdeeld. Omdat archonten van hoge afkomst waren, werd deze regering een aristocratie genoemd, wat letterlijk 'regering door de besten' betekent. De macht lag dus in handen van een klein groepje edelen.

G

Uit de anarchistische chaos in Athene stond één machtige man op, Pisistratus. Hij had een groot leger en sloeg de opstand neer. Hij ging vervolgens in zijn eentje de nieuwe regering van Athene inrichten. Pisistratus was een tiran, iemand die met geweld aan de macht is gekomen. Pisistratus heeft veel gedaan om de economie op gang te helpen. Hij zorgde ervoor dat de armen het beter kregen. De adel voelde zich daar niet gemakkelijk bij. Zijn tirannie werd voortgezet door zijn twee zonen.

H

De hervormingen van Soloon veranderden de staatsinrichting wel, maar veranderden niets aan de economie. De armoede bleef dus nog steeds bestaan. Deze keer was de regering te laat en er brak een grote opstand uit tegen de regering. Anarchie brak uit en door de rellen en de onrust werd de stad een jaar lang eigenlijk door niemand geregeerd

I

De nieuwe aristocratie bracht geen rust. Er braken conflicten uit tussen de Atheense adellijke geslachten. De adellijke Clisthenes wist het volk, de demos, in zijn aanhang op te nemen. In ruil daarvoor moest hij het volk wel politieke invloed geven. Clisthenes veranderde de staatsinrichting van de stad opnieuw. Alle mannelijke burgers van de polis Athene kregen politieke invloed. Ze konden allemaal deelnemen aan de volksvergadering (ekklesia).

Daarnaast verdeelde Clisthenes Attica in tien districten (phylai). Uit elk district werden 50 man door loting aangewezen die een jaar lang in de "raad van 500" (boulè) zaten. Je mocht maar twee keer in je leven in de boulè zitten. Zo kwamen heel veel Atheense mannen een keer in die raad te zitten. De boulè kwam met wetsvoorstellen, die door de volksvergadering goedgekeurd moesten worden. Daarmee had het volk dus het laatste woord. Athene was een echte democratie geworden.

Als je de gebeurtenissen bij de jaartallen hebt geplaatst, beantwoord dan de volgende vragen

Athene heeft verschillende regeringsvormen gehad. Hier staan ze allemaal in alfabetische volgorde:
anarchie - aristocratie - democratie - monarchie - tirannie.
Zet ze in de juiste volgorde. Begin bij de staatsvorm die in 800 v.chr. bestond.

Een aristocratie is een staatsvorm waarin een kleine groep (edelen) de macht heeft. Toch kun je
niet stellen dat in Athene de aristocratie altijd hetzelfde is gebleven. Daar kun je minstens drie
fasen in herkennen.
Beschrijf hoe de aristocratie zich in Athene heeft ontwikkeld.

Soloon maakte een einde aan de aristocratie en gaf veel meer mensen politieke invloed. Je kunt
de staatsvorm die Soloon invoerde niet democratisch noemen.
Leg uit waarom de staatsvorm van Soloon niet democratisch is

Voor die tijd was het wel heel bijzonder wat Soloon gedaan heeft. Leg uit wat zo bijzonder was aan de staatsvorm van Soloon.

Toch is het enige tijd later gedaan met de politieke invloed van veel burgers. Hoe kun je dat verklaren?

Het woord tiran heeft bij ons een heel negatieve betekenis. Toch gaat dat beeld voor de tiran Pisistratus, die van 546-528 v.chr. heeft geregeerd, niet echt op. Leg dat eens uit.

Stelling: De Atheense democratie is meer democratisch dan onze democratie, want de Atheense mannen konden veel directer invloed uitoefenen op de politieke besluiten. En een democratie is beter als je direct invloed kunt uitoefenen.
Leg met een argument uit of je het eens bent met deze stelling