Het onderwerp, de hoofdgedachte en doel van een tekst bepalen

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4,5

De

grote

individuele

voorbereiding

les 1

(die je met anderen kunt doen)

In deze les leer je...

... welke intenties de schrijver kan hebben

... welke tekstdoelen er zijn

... hoe intenties en tekstdoelen zich tot elkaar verhouden

... wat het onderwerp en de hoofdgedachte van een tekst zijn

... hoe intenties en hoofdgedachte zich tot elkaar verhouden

33 slides

6 opdrachten

6 video's

Waarom moet je iets leren over tekstdoelen, intenties en de hoofdgedachte? 

Voor school?

Voor de studie?

Voor het examen?

Voor het leven?

Waarom moet je iets leren over tekstdoelen, intenties en de hoofdgedachte? 

Om teksten te begrijpen, of dat nu voor school, studie, het examen of het leven is.

Iedereen 

die begint te 

schrijven heeft een reden

om dat te doen. De auteur heeft

een doel voor ogen en dat doel 

is de aanleiding om de pen

ter hand te 

nemen

klik en luister

een intentie

Inspreken: 

Ben jij ook die lolbroek van jouw klas? Degene die altijd gevatte opmerkingen maakt rochting klasgenoten en docenten. Degene die doelbewust grappen maakt om de lachers op zijn hand te krijgen? Dan snap jij mogelijk heel goed wat een tekstdoel is. je maakt de grappan namelijk om de mensen in je omgeving te vermaken. Het doel van jouw mondelingen teksten is amuseren. 

Maar misschien ben je eerder iemand die op een andere manier oog heeft voor de mensen om je heen, bijvoorbeeld voor de kinderen die bij jou in de straat wonen. Als je merkt dat er veel te hard gereden wordt in jouw straat, dan zou je bijvoorbeeld een bord kunnen maken waarop staat 'Pas op, spelende kinderen'. Met dat bord wil je ervoor zorgen dat mensen minder hard door jullie straat rijden. Het doel dat je voor ogen hebt is mensen te activeren om langzamer te rijden. 

En zo zijn er mensen die ingezonden brieven naar de krant sturen, mensen die strips maken, mensen die websites volstouwen infromatie over hun hobby. Ze hebben allemaal hun eigen doel, hun eigen intentie als ze spreken, schrijven, presenteren of wat dan ook.

Het is goed om te doorzien dat iemand grappig probeert te zijn wanneer die een harde grap maakt; anders zou je de grap als grove belediging kunnen opvatten.

Als je opzoek gaat naar de intentie van de schrijver, 

Ken je de tekstdoelen 

nog niet? Kijk dan naar de video op de volgende slide.

ben je opzoek naar het tekstdoel van de tekst.

Op de volgende pagina's staan korte teksten. Kun jij het tekstdoel herkennen?

Je gaat kijken naar een speech van Peter Heerschop. Met welke intentie houdt hij de speech? (wat is zijn tekstdoel?)

OPDRACHT 1

Het tekstdoel van Peter Heerschop is

1. Amuseren
2. Overtuigen
3. Beschouwen
4. Informeren

Het mag duidelijk zijn: Peter Heerschop vindt werken in het onderwijs prachtig. Aan de hand van zijn argumenten en enthousiasme probeert hij de toeschouwers in de zaal ervan te overtuigen dat zij moeten kiezen voor het leraarschap.

Mogelijk vond je de speech leuk om te bekijken en heb je daarom voor 'amuseren' als tekstdoel gekozen, maar het tekstdoel is afhankelijk van de intentie van de schrijver of spreker, niet van het oordeel dat de lezer over de tekst heeft.

Wet welk doel heeft de schrijver/spreker zijn tekst geschreven?

Je gaat een fragment lezen uit een tekst die journalist /columnist Peter de Waard heeft geschreven over bitcoin. Met welk doel heeft hij de tekst geschreven?

OPDRACHT 2

Kjeld Nuis is belazerd met de bitcoin. De topschaatser had de cryptomunt gekocht via een platform dat later werd gehackt. Maar Nuis heeft zich door de miskleun niet laten afschrikken. Hij is nu uren bezig zich in bitcoins te verdiepen en er met collega-sporters over te praten. 

Misschien moeten topsporters tegen zichzelf in bescherming worden genomen, net als de rest, voordat iedereen gek wordt gemaakt. Cryptohandel is een maatschappelijke uitwas. Voordelen zijn er niet, alleen nadelen. Ten eerste is het een enorme energieverspilling. De Volkskrant meldde onlangs dat het mijnen van bitcoins evenveel elektriciteit vergt als een land als Chili of Nederland. In de Kaukasus viel zelfs het hele energienetwerk een keer uit. 

De bitcoin is daarnaast ongeschikt als betaalmiddel. Dit heeft te maken met de extreme volatiliteit, waarbij de koers de ene dag met tientallen procenten stijgt en de volgende net zo hard daalt. Geen ondernemer kan een dergelijk valutarisico afdekken. De Amerikaanse minister van Financiën Janet Yellen omschreef de bitcoin als ‘een extreem inefficiënte manier om transacties af te wikkelen’. Het betaalmiddel is verworden tot speculatiemiddel.

Ten derde wordt de koers continu gemanipuleerd. Ten vierde kan via bitcoin makkelijk zwart geld worden witgewassen. En ten vijfde zijn op de markt talrijke ladenlichters actief, hackers die bitcoins proberen te verduisteren, zoals die van Nuis. Er is geen toezichthouder op de markt. Er zijn geen regels. Iedereen is uitgeleverd aan de heidenen.   -  PETER DE WAARD

Het tekstdoel van Peter de Waard is

1. Amuseren
2. Overtuigen
3. Beschouwen
4. Informeren

Peter de Waard probeert de lezer ervan te overtuigen dat bitcoin maatschappelijke uitwas is. Hij geeft meerdere argumenten voor zijn standpunt. Kijk nog maar eens naar de gekleurde woorden op de volgende slide.

Kjeld Nuis is belazerd met de bitcoin. De topschaatser had de cryptomunt gekocht via een platform dat later werd gehackt. Maar Nuis heeft zich door de miskleun niet laten afschrikken. Hij is nu uren bezig zich in bitcoins te verdiepen en er met collega-sporters over te praten. 

Misschien moeten topsporters tegen zichzelf in bescherming worden genomen, net als de rest, voordat iedereen gek wordt gemaakt. {STANDPUNT} Cryptohandel is een maatschappelijke uitwas. Voordelen zijn er niet, alleen nadelen. {ARGUMENT}Ten eerste is het een enorme energieverspilling. De Volkskrant meldde onlangs dat het mijnen van bitcoins evenveel elektriciteit vergt als een land als Chili of Nederland. In de Kaukasus viel zelfs het hele energienetwerk een keer uit. 

{ARGUMENT} De bitcoin is daarnaast ongeschikt als betaalmiddel. Dit heeft te maken met de extreme volatiliteit, waarbij de koers de ene dag met tientallen procenten stijgt en de volgende net zo hard daalt. Geen ondernemer kan een dergelijk valutarisico afdekken. De Amerikaanse minister van Financiën Janet Yellen omschreef de bitcoin als ‘een extreem inefficiënte manier om transacties af te wikkelen’. Het betaalmiddel is verworden tot speculatiemiddel.

{ARGUMENT} Ten derde wordt de koers continu gemanipuleerd. {ARGUMENT} Ten vierde kan via bitcoin makkelijk zwart geld worden witgewassen. {ARGUMENT} En ten vijfde zijn op de markt talrijke ladenlichters actief, hackers die bitcoins proberen te verduisteren, zoals die van Nuis. Er is geen toezichthouder op de markt. Er zijn geen regels. Iedereen is uitgeleverd aan de heidenen.   -  PETER DE WAARD

Vind je het lastig om het tekstdoel te vinden? Dan kun je misschien eens kijken naar woorden waaruit de intentie van de schrijver kan blijken.

Woorden met intenties

Hiernaast staan vijf citaten uit teksten. Bij welk tekstdoel verwacht je dat deze zinnen vooral gebruikt zullen worden?

OPDRACHT 3

Beschouwen

Overtuigen

'Een oorzaak van het verschijnsel dat jongeren steeds vroeger beginnen met alcohol drinken is ....'

'Allemaal leuk en aardig die nietszeggende BN'ers die mogen opdraven in dergelijke showprogramma's, maar de trieste uitkomst is toch wel dat die gierende en blatende tv-persoonlijkheden zichzelf erg belangrijk gaan vinden.'

'Dergelijke incidenten roepen de vraag op in hoeverre het gebruiken van lachgas schadelijk is voor de samenleving als geheel.'

'Ongezonde voedingspatronen kunnen op lange termijn allerlei lichamelijke klachten als groeistoornissen veroorzaken, zo blijkt uit een studie van de Rijksuniversiteit Groningen.'

'Waarom schaffen we de middelbare school niet gewoon af? Als iets duidelijk is geworden in de afgelopen jaren dan toch wel dat jongeren niet willen leren in een muf gebouw vol stoffige docenten.'

Woorden met intenties

'Allemaal leuk en aardig die nietszeggende BN'ers die mogen opdraven in dergelijke showprogramma's, maar de trieste uitkomst is toch wel dat die gierende en blatende tv-persoonlijkheden zichzelf erg belangrijk gaan vinden.'

'Waarom schaffen we de middelbare school niet gewoon af? Als iets duidelijk is geworden in de afgelopen jaren dan toch wel dat jongeren niet willen leren in een muf gebouw vol stoffige docenten.'

De schrijvers van bovenstaande citaten gebruiken woorden waaruit duidelijk een mening blijkt. Bij het bepalen van het tekstdoel kun je dus ook kijken naar objectief of subjectief taalgebruik.

De schrijvers van bovenstaande citaten formuleren expliciet hun opvatting. Jij kunt er heel anders over denken.

Objectief en subjectief? 

tell me more.

Reeds duidelijk. Volgende slide  graag. 

Als je het tekstdoel weet te achterhalen heb je een essentieel stukje van de betekenispuzzel gevonden; het tekstdoel is namelijk vaak leidend voor het vinden de hoofdgedachte (dat wat de schrijver probeert duidelijk te maken}.

Het onderwerp van de tekst van Peter de Waard is 'de waarde van bitcoin' en de tekst lijkt betogend. De schrijver geeft een mening en argumenten. De hoofdgedachte van de tekst is waarschijnlijk het standpunt van Peter de Waard, aangezien het zijn intentie is om mensen te overtuigen van iets.

Kijk naar de video over onderwerp en hoofdgedachte op de volgende slide.

Je gaat kijken naar een pleidooi van Taylor Mali over een leraar en een advocaat. Wat is de hoofdgedachte van zijn pleidooi?

OPDRACHT 4

Hoofdgedachte

Een leraar maakt het verschil in de ontwikkeling van jongeren en die waarde is niet in geld uit te drukken

Op de volgende pagina's staan korte teksten. Formuleer van iedere tekst de hoofdgedachte.

Gevoelens van schuld of spijt veroorzaken continue negatieve stressgevoelens en dat is slecht voor lichaam en geest. Het is daarom altijd de moeite waard om excuses aan te bieden of het op een andere manier goed te maken als je iemand onrecht hebt aangedaan of onheus hebt bejegend.

Maar doe het wel oprecht, want ongemeende excuses kunnen een averechts effect sorteren. Mensen hebben valse motieven achter verontschuldigingen altijd feilloos door en worden dan zo mogelijk nog bozer dan ze al waren.

Goede, effectieve verontschuldigingen moeten aan een aantal voorwaarden voldoen. Doe het nooit tussen neus en lippen door, maar kies zorgvuldig een goed moment en een geschikte plaats uit om te praten. Vertel de ander duidelijk wat je verkeerd hebt gedaan en neem er de verantwoordelijkheid voor. Betuig oprechte spijt en laat merken dat je beseft wat je wangedrag bij de ander heeft aangericht. Vertel waarom je je zo misdragen hebt, maar zonder de schuld af te schuiven. Bied vervolgens aan het op passende wijze met de ander goed te maken.

Formuleer een hoofdgedachte van de tekst en controleer je antwoord aan de hand van de volgende slide.

SPIJT

OPDRACHT 5

Als je iemand onrecht hebt aangedaan of onheus hebt behandeld, dan moet je je excuses aanbieden of het op een andere manier goed maken, maar doe het wel oprecht, want ongemeende excuses kunnen een averechts effect hebben.

Hoofdgedachte

SPIJT

Gevoelens van schuld of spijt veroorzaken continue negatieve stressgevoelens en dat is slecht voor lichaam en geest. Het is daarom altijd de moeite waard om excuses aan te bieden of het op een andere manier goed te maken als je iemand onrecht hebt aangedaan of onheus hebt bejegend.

Maar doe het wel oprecht, want ongemeende excuses kunnen een averechts effect sorteren. Mensen hebben valse motieven achter verontschuldigingen altijd feilloos door en worden dan zo mogelijk nog bozer dan ze al waren.

Goede, effectieve verontschuldigingen moeten aan een aantal voorwaarden voldoen. Doe het nooit tussen neus en lippen door, maar kies zorgvuldig een goed moment en een geschikte plaats uit om te praten. Vertel de ander duidelijk wat je verkeerd hebt gedaan en neem er de verantwoordelijkheid voor. Betuig oprechte spijt en laat merken dat je beseft wat je wangedrag bij de ander heeft aangericht. Vertel waarom je je zo misdragen hebt, maar zonder de schuld af te schuiven. Bied vervolgens aan het op passende wijze met de ander goed te maken.

Het onderwerp had  je kunnen achterhalen aan de hand van de gele woorden. Voor de hoofdgedachte kun je de rode zinnen gebruiken.

Al twee decennia maakt China een enorme economische groei door. Inmiddels is het land de op drie na grootste economische macht ter wereld. Dat merkt Nederland ook.

Steeds meer Nederlandse bedrijven verkassen naar China en een groeiend aantal Chinese bedrijven kiest voor Nederland als vestigingsplaats. Na Duitsland is Nederland de belangrijkste Europese exportbestemming voor China en inmiddels werken drieduizend mensen voor Chinese bedrijven in Nederland.

Ga dus Chinees leren. Of liever gezegd: leer Mandarijn-Chinees, de officiële en grootste taal van China. Maar is dat niet vreselijk moeilijk? Jawel, een beetje Chinees kent 4000 van de in totaal 12000 karakters, die ook nog eens, afhankelijk van de uitspraak, meerdere betekenissen hebben. Maar bekijk het van de vrolijke kant: als iedereen het in een handomdraai zou kunnen leren, spring je er niet meer uit.

Formuleer een hoofdgedachte van de tekst en controleer je antwoord aan de hand van de volgende slide.

CHINA

OPDRACHT 6

Het is een goed idee om Chinees te leren, omdat Nederland veel economische banden heeft met China en je kunt je ermee onderscheiden.

De hoofdgedachte

CHINA

In deze les leerde je...

... welke intenties de schrijver kan hebben

... welke tekstdoelen er zijn

... hoe intenties en tekstdoelen zich tot elkaar verhouden

... wat het onderwerp en de hoofdgedachte van een tekst zijn

... hoe intenties en hoofdgedachte zich tot elkaar verhouden

33 slides

6 opdrachten

6 video's