KL2P3 taalverschijnselen, les 1

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

KL2P3 taalverschijnselen les 1

Ga zitten en luister en huiver...

De vraag in de titel zal meteen

reacties oproepen bij leerlingen. Een

deel van de leerlingen zal ‘ja’ als

antwoord geven, maar een deel zal

erover twijfelen. Dat verschil wekt de

nieuwsgierigheid op en vormt zo het

begin van de les.

Dia 2 t/m 4 zijn bedoeld om het

taalgevoel van de leerlingen nog

verder aan te spreken. De dia’s tonen

diverse afbeeldingen van

respectievelijk bomen, de kleur rood,

de kleur blauw. De afbeeldingen

moeten leiden tot een korte discussie

met de leerlingen over de vraag welke

afbeelding nou het meest aan hun

beeld van een boom/rood/blauw

voldoet.

Dia 2 t/m 4 zijn bedoeld om het

taalgevoel van de leerlingen nog

verder aan te spreken. De dia’s tonen

diverse afbeeldingen van

respectievelijk bomen, de kleur rood,

de kleur blauw. De afbeeldingen

moeten leiden tot een korte discussie

met de leerlingen over de vraag welke

afbeelding nou het meest aan hun

beeld van een boom/rood/blauw

voldoet.

Dia 2 t/m 4 zijn bedoeld om het

taalgevoel van de leerlingen nog

verder aan te spreken. De dia’s tonen

diverse afbeeldingen van

respectievelijk bomen, de kleur rood,

de kleur blauw. De afbeeldingen

moeten leiden tot een korte discussie

met de leerlingen over de vraag welke

afbeelding nou het meest aan hun

beeld van een boom/rood/blauw

voldoet.

Je krijgt een blanco vel papier.

Noteer daarop het antwoord op de volgende vragen.

De leerlingen gaan nu zelf aan de slag

om een betekenisomschrijving op te

stellen van het begrip ‘vogel’. Eerst

werken de leerlingen twee minuten in

tweetallen, daarna volgt een korte

klassikale vergelijking. Er zullen

overeenkomsten tussen de

verschillende beschrijvingen zijn,

maar ook verschillen. Bediscussier

kort wat er nou wel en niet bij een

vogel hoort.

Voorbeelden van gevallen die aan de

rand van de categorie ‘vogel’ zitten of

die er buiten vallen. Bespreek met

leerlingen waarom pinguïn en

struisvogel er nog wel bij horen (ze

vliegen weliswaar niet, maar leggen

wel eieren en hebben een snavel en

vleugels), maar het vogelbekdier niet

(het vogelbekdier legt wel eieren en

heeft een soort snavel, maar geen

vleugels). Hoe zit dat met de

vleermuis (wel vleugels, maar geen

eieren en geen snavel)?

Een korte samenvatting van de

discussie n.a.v. dia 6. Het citaat laat

de moeilijkheid zien van het komen

tot een beschrijving van betekenis.

Na de discussies a.d.h.v. de eerste

zeven dia’s kan nu de definitie van het

begrip ‘prototype(theorie)’ worden

besproken. Docent kan aanvullende

informatie geven.

Instructie voor een korte opdracht.

Deze opdracht illustreert het begrip

prototype nogmaals, maar nu visueel.

Iedere leerling tekent een huis.

Vergelijken vervolgens de tekeningen

van de leerlingen met elkaar. Wat zal

blijken: veel huizen lijken op elkaar:

het prototype.

In het midden staat een prototypisch

huis. Daaromheen staan afbeeldingen

van huizen die zich aan de randen van

de categorie ‘huis’ bevinden.

Bespreek met leerlingen welk

exemplaar nog wel en welke

(eventueel) niet meer tot de

categorie ‘huis’ behoren. Deze

bespreking zal de interne organisatie

van een prototypecategorie helpen

blootleggen.

Hierna volgen drie opdrachten voor

de tweetallen, de leerlingen werken

nu weer samen. Daarna volgt nog een

korte klassikale bespreking.

Het is belangrijk om deze korte

tijdspanne te hanteren. Hoe meer tijd

de leerlingen krijgen, hoe minder

prototypisch de resultaten zullen zijn.

Bij opdracht 1 zullen veel dezelfde

fruitsoorten genoemd zijn (appel,

banaan, peer: de prototypen).

Bij de nabespreking van opdracht 2

kunt u een leerling vragen zijn kopje

op het bord te komen tekenen, veel

andere leerlingen zullen hetzelfde

(prototypische) kopje hebben

getekend.

Bij opdracht 3 gaan leerlingen aan de

slag met de tien soorten meubels.

Door de instructie zullen ze steeds

minder prototypische meubels

noemen.

Vervolg op opdracht 3: leerlingen

gaan nu aan de slag met de tien

soorten meubels. De tweetallen

wisselen hun lijstjes uit. Tweetal A

gaat de meubels van tweetal B

ordenen: de cijfers 1 tot en met 5

mogen twee keer uitgedeeld worden.

Het cijfer 1 voor de meubels die in

het centrum van de categorie

thuishoren, het nummer 5 voor de

meubels die zich aan de rand van de

categorie bevinden. Daarna kort

klassikaal bespreken. Welke meubels

zijn prototypisch en welke zitten aan

de rand? Zijn er ook meubels die

eigenlijk buiten de categorie vallen?

Een afronding van opdracht 3 a.d.h.v.

afbeeldingen.

Deze dia vormt een reflectie op de

nieuwe opgedane kennis (waar is dit

goed voor?). Laat de leerlingen het

antwoord op deze vraag formuleren.

Richting om in te denken:

prototypecategorieën maken het

makkelijk om de wereld om ons heen

te categoriseren. Wanneer we een

nieuw object tegenkomen dan

kunnen we snel vaststellen in

hoeverre het lijkt op of verschilt van

leden van een categorie. Op basis

hiervan maken we een categorisatie.

taalverschijnsel

Je gaat deze periode onderzoek doen naar een taalkundig verschijnsel. 

Wat is dat nou weer? Nou, een taalkundig verschijnsel (of korter gezegd: taalverschijnsel) kun je omschrijven als een ‘eigenaardigheid die zich voordoet in het taalgebruik’. 

taalverschijnsel

Taalverschijnselen zijn dus eigenaardigheden in de taal, zaken die je opvallen als je erop let en waarbij je je bijvoorbeeld kunt afvragen: 

- waar komt dat vandaan;

- hoe is dat zo gekomen;

- waarmee kun je dat vergelijken;

- enz.

Kortom: je kunt er onderzoek naar doen. 

taalverschijsel

Voorbeelden van vragen die je kunt stellen zijn: waar komt taal vandaan? hoe sprak de oermens? hoe leren kinderen taal? hoe oud is het woordenboek? wanneer zijn talen familie van elkaar? kan taalkunde misdaden oplossen? en kun je een nieuwe taal maken?  

Over die laatste twee onderwerpen krijg je klassikaal les. Over één van de andere onderwerpen ga je zelf met je groepje onderzoek doen. 

periode 3

Je leest een boek en maakt een soundtrack.

Je verdiept je in wat taalkunde is en doet een klein onderzoek.

We bekijken de planner in de classroom.