H4 Spellingsregels 4.2 Tussenletters

3.4 Spellingsregels tussenletters

leerdoelen

- Je gebruikt de juiste tussenletters.

Samenstelling

de uitleg

Samenstellingen

woorden aaneen schrijven

Als je een samenstelling schrijft, zegt het 2e woord iets aanvullends over het 1e woord. Ze horen daarom bij elkaar. 

We schrijven ze daarom ook aaneen. 

samenstellingen

messenset = een set van menssen

tafelblad = een blad van een tafel

dienblad = een blad om mee te bedienen

leesboek = een boek om te lezen

het lidwoord van een samenstelling

Bij een samengesteld woord krijgt dit woord het lidwoord van het 2e woord. 

de tafel / het blad = het tafelblad

de auto / de sleutels = de autosleutels

de print / het papier = het printpapier

Let op:

Samenstellingen bepalen ook de betekenis van zinnen. 

Ik zag twee dames fietsen. (2 dames op de fiets) 

Ik zag twee damesfietsen.  (2 type fietsen)

Verkeerde spelling kan helemaal mis gaan: kijk maar eens!

Is 'heropenen' een samenstelling?

1. Ja
2. Nee

Wat is hier een samenstelling?

1. aaibaar
2. meisjesfiets
3. kapot
4. niks

Samenstelling of niet?
gevaar

1. ja
2. nee

Wat is hier een samenstelling?

1. zwaaien
2. wangen
3. springen
4. kaasschaaf

Samenstellingen met tussenletters -en-

samenstellingen met tussenletters -en-

Je schrijft de tussenletters -(e)n- als het 1e deel een zelfstandig naamwoord is met alléén een meervoud op -en of -n. 

Dus: bejaardenflat, kattenbak, eikenboom, krantenkop

Want het is 'de bejaarde' en meervoud 'bejaarden' 

De tussenletter -en- gebruik je als ..

1. het eerste woord over iets gaat waar er maar één van is.
2. het eerste woord een versterkende betekenis heeft.
3. het eerste woord een meervoud op -en én op -s heeft.
4. het eerste woord alleen een meervoud op -en heeft.

Samenstellingen met tussenletters -s-

Samenstellingen met tussenletter 's'

In de meeste gevallen kun je horen of er een –s bijkomt. 

Als je het niet kunt horen, zoals bij bijvoorbeeld stationschef, vervang je het tweede deel door een ander woord. 

Bijvoorbeeld: stationschef, stationshal. 

Je hoort nu dat er een –s tussen moet.

Tussenletter -s?
najaar...storm

1. Ja
2. Nee

Welke samenstelling schrijf je met een of meer tussenletters?

1. zang + stem
2. passagier + schip
3. toilet + bril
4. breedte + maat

Tussenletter -s?

spruitje...stamppot

1. Ja
2. Nee

Tussenletter -s?
staat...schuld

1. Ja
2. Nee

Tussenletter -s?

najaar...storm

1. Ja
2. Nee

Samenstellingen met tussenletters -e-

Naast de uitleg van de tussenletters -en-  en  -s- in het lesboek

heb je ook veel samengestelde woorden met een 

tussenletter -e-

Deze is ook belangrijk om te snappen:

Samenstellingen met tussenletter 'e'

Als het eerste deel een werkwoord: is, krijg het ook een tussenletter -e-

Vb.: huilebalk, knorrepot, spinnewiel;

(want het gaat hier om de werkwoorden huilen, knorren, spinnen)

Samenstellingen met tussenletter 'e'

Als het eerste deel een versterkend woord ter uitdrukking geeft, schrijf je ook een tussenletter -e-

Vb. beregoed, reuzeplan, beresterk

Samenstellingen met tussenletter 'e'

Als het eerste deel van de samenstelling geen samenstelling, maar een versteende uitdrukking, schrijf je ook een tussenletter -e-

Vb. bullebak, duimelot, apekool, schattebout, madelief, spillepoot, zinnebeeld, het regent pijpestelen

Samenstellingen met tussenletter 'e'

Als het eerste deel een woord is waarvan er maar 1 bestaat: krijg het ook een tussenletter -e-

Vb.: zonnebloem, zonnebank, maneschijn, zonnebril

(want er is maar 1 zon en er is maar 1 maan)

Let op

Woorden met een voorvoegsel of achtervoegsel zijn geen samengestelde woorden!

Wat is juist?

Tussenletters -e- of -en- bij samenstelling?

1. tarwebrood
2. tarwenbrood

Waarom heeft de samenstelling geen tussenletter -en?
huilebalk

1. Het eerste deel gaat over iets waarvan er echt maar één is
2. Het eerste deel heeft behalve een meervoud op -en ook een meervoud op -s
3. Het eerste deel heeft een versterkende betekenis
4. Het eerste deel is geen zelfstandig naamwoord

tussenletters:
beer + kuil

1. berenkuil
2. berekuil
3. beerkuil
4. beerkuilen

Wat is juist?

Tussenletters bij samenstellingen

1. zonnenscherm
2. zonnescherm

Even oefenen

- samenstellingen van 2 of meer woorden

- samenstellingen met tussenletters -en-

- samenstellingen met tussenletter -e-

- samenstellingen met tussenletter -s-

Je schrijft een tussenletter -e- als het 1e deel van de samenstelling geen zelfstandig naamwoord is.

Je schrijft een tussenletter -e- als het 1e deel van de samenstelling geen meervoud heeft.

Je schrijft een tussenletter -e- als het 1e deel van de samenstelling de betekenis van het tweede deel versterkt.

Je schrijft een tussenletter -e- als het woord niet (meer) herkenbaar is als een samenstelling en een uitdrukking vormt.

beresterk

platteland

pierewaaien

tarwebrood

stekeblind

karnemelk

bruidegom

melkglas

Maak kloppende samenstellingen.

Reis

Stapel

Logeer

Foto

Boeken

Laptop

koffer

bed

kamer

lijst

kast

hoes

Samenstelling

Voorvoegsel / achtervoegsel

Emotieloos

antivries

diskwalificatie

donkergroen

kennismaken

ledlamp

adembenemend

rugzak

Maak goede samenstellingen.

vet

garage

geweld

taak

straf

pleger

houder 

arm

Maak passende samenstellingen. 

academie

geheugen

zeggend

inkomen

hotel

minimum 

kortetermijn

politie

viersterren

niets

Sleep het woord / de woorden die een samenstelling zijn naar dit veld.

bewerken

bewerking

werkbaar

werkdruk

werkloos

werkster

Sleep het woord / de woorden die een samenstelling zijn naar dit veld.

beloopbaar

loopplank

loper

ontlopen

oploop

verlopen

Maken

Blz. 182-183, Opdracht 1-2-3

Rustig werktempo? Maak dan opdracht 3

Digitaal: Opdracht 1-2-3 + extra opdracht 1

Rustig werktempo? Maak dan opdracht 1 t/m 3