Hofcultuur H7 -Barok totaaltheater

• Kua
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Hofcultuur H7 -Barok totaaltheater

- Muziek + dans +toneel = totaaltheater

-  Intermezzi aan het italiaanse hof                 groeit uit tot Opera     

-Versailles: balletopera

- statussymbool

- Theaters worden in steden gebouwd

De Barok

Betekent letterlijk; 

'onregelmatig, grillig, overladen'.

Barok muziek

- Affecten (emoties)

- eenstemmige zang die uitdrukken van emoties die de tekst voorschrijft makkelijker maakt: Monodie

- Claudia Monteverdi

Monteverdi

Tijdens de Barok ontstaat en ontwikkelt zich de opera tot een volwaardige kunstvorm. In 1607 wordt l Orfeo van Claudio Monteverdi voor het eerst opgevoerd aan het hof van Mantua. De prima prattica beschouwt Monteverdi als een oude stijl en hij kiest voor de seconda prattica. 

Opera

Ontstaan van de opera: gezongen toneelstuk, muziek moet tekst ondersteunen 

Recitatief: zingend spreken, eenvoudige begeleiding met klavecimbel of luit

Basso continuo: vaste baslijn door cello (gamba) waarboven klavecimbel of luit melodieën spelen

Prima prattica > secunda prattica

Claudio Monteverdi (1567-1643)

Prima prattica = traditioneel en meerstemmig, het door elkaar heen zingen van verschillende stemmen die verschillende teksten zingen. Nadelen: individuele expressie aan tekst geven is onmogelijk en tekst is onverstaanbaar) In de kerkelijke muziek nog heel gebruikelijk. Muziek is hier belangrijker dan de tekst.

Door de meersemmigheid van de liederen is het niet mogelijk de individuele expressie aan het lied mee te geven terwijl dat vanuit de tekst eigenlijk wel zou moeten. De tekst is niet goed verstaanbaar (belangrijk bezwaar). De muziek is belangrijker dan de inhoud. 

*Nieuw is de vinding v Monteverdi: Seconda Prattica = monodie (= eenstemmig) met muzikale begeleiding. Expressie en gevoel meegeven aan tekst; tekst is nu belangrijker dan muziek. Basso Continuo (contrabas, viool, luit of klavecimbel) geeft de leidende rol waarlangs geïmproviseerd kan worden. Leidt langzaam tot akkoordenmuziek, waarbij 3 harmoniërende noten een samenklank vormen.

Peri en andere leden van de Camerata geven de eerste aanzet voor de opera. Camerata was een groep Italiaanse intelectuelen aan het einde van de Renaissance die de Griekse tragedie wilde heruitvinden. Peri schrijft er twee; “Daphne” en “Euridice”. Niet meteen een succes, maar Vincenzo I Gonzaga ziet er wel iets in en geeft zijn hofcomponist, Claudio Monteverdi, de opdracht om een opera te componeren. 

 Monteverdi beseft dat er voor een succesvolle opera een nieuwe stijl nodig is om individuele expressie aan het lied mee te geven.  Monteverdi ontwikkelt een nieuwe manier van componeren, de secunda prattica. 

De basis is de monodie, de zang wordt muzikaal begeleid. Liederen zijn eenstemmig zodat je de tekst goed kunt verstaan. De emotie wordt ondersteund door de muzikale begeleiding, de basso continuo. 

Prima en seconda prattica

 

  

Tijdens de Barok ontstaat en ontwikkelt zich de opera tot een volwaardigekunstvorm. In 1607 wordt l’Orfeo van Claudio Monteverdi voor het eerst opgevoerd aan het hof van Mantua. De ‘prima prattica’ beschouwt Monteverdi als een oude stijl en hij kiest voor de ‘seconda prattica’.

1

2

Hulp bij het leren van muziek in de hofcultuur:

Leerkaartjes

Prima Prattica:

• polyfonie/meerstemmig
• Gaat om de vorm (inhoud staat onder de vorm)
• a capella
• Individuele emotie uitdrukken is niet mogelijk
• teksten moeilijk te verstaan (door de meerstemmigheid)

Secunda Prattica:

• Monodie/eenstemmig
• Gaat om de inhoud (tekst is belangrijker dan de vorm)
• Zang met akkoordbegeleiding 
• geschikt om gevoel uit te drukken in muziek
• Toepassen van dissonanten

Onderdelen van opera - I

Ouverture: instrumentaal openingsstuk, bedoeld om 

koning te laten plaatsnemen (statig). --> 

Recitatief:  het zingspreken (geïntroduceerd door 

Monteverdi). Functie: handeling vertellen. -->

Kenmerken recitatief: geen tekstherhaling. 

Nadruk op tekst, niet op muziek. 

Vaak begeleid door basso continuo 

(geïmproviseerde bas- en akkoordbegeleiding).

Aria: Vooral om emotie uit te drukken, tegenhanger van het verhalende recitatief

Dans 

Aan het hof was dans belangrijk, voor vermaak, sociale contacten (potentiele huwelijks partner) en ook om te kunnen laten zien hoe beschaafd je kon bewegen. 

We onderscheiden grofweg deze drie vormen van dans: 

• Hofdans, 
• Figuurdans 
• Verhalend ballet

Dans aan het hof

• Dans is de belangrijkste kunstvorm aan het hof
• Lodewijk in de hoofdrol, mee mogen dansen = statusverhogend
• Mythologische onderwerpen


• Horizontaal, statig, rustig, elegant
• 2 hoofdvormen: ballet comique (nadruk op acteren) en balletopera 

• vaak mengvorm van theater, muziek, dans, voordracht, mime


• Lodewijk start eerste dansacademie (gevolgen?)

Twee van die politiek-strategische functies van het hof ballet zijn:

• Ze zijn propaganda voor het bewind van Lodewijk doordat ze de grandeur en rijkdom van de paleiscultuur tonen met Lodewijk als stralend middelpunt.
  
• De balletten zijn (vaak) allegorisch van karakter en laten de militaire en politieke situatie/overwinningen zien.
  
• De (min of meer) verplichte deelname van de adel bindt ze aan het hof van Versailles en brengt ze daarmee onder de politieke controle van Lodewijk.
  

Moliere

Belangrijke komedieschrijver aan het Franse hof ten tijde van de zonnekoning.

Inspiratie zijn de wereld en de mensen om hem heen (maakt het eigentijds en herkenbaar)

Beinvloed door commedia dell’arte (komische verwikkelingen en fysieke speelstijl)

Bekendste stukken: “De Vrek” en “De Ingebeelde Ziekte)

Komedieballet: Ballet de la Nuit

Ballet royal de la nuit:

- 1653. Betekenis: 'Koninklijk ballet van de nacht'. 

- Lodewijk XIV als Apollo.

- 13 uur durend, van zonsopgang tot zonsondergang. 

- Apollo: God van de zon en de kunsten. Hij bracht licht in de duisternis. 

- Controle door dans en muziek. 

Vragen bij fragmenten 'Ballet de la Nuit'. 

In groepjes

Bespreek zoveel mogelijk vormkenmerken waaraan je kan zien dat Lodewijk XIV als de Apollo danst. 
- Groepje kleding & attributen

- Muziek
- Dans  (danspassen, gebruik vd ruimte, interactie, choreografie)

- Decor (licht, toneelmachines, etc.)

Bonusvraag voor als je klaar bent:
Wat is het verband tussen vorm, inhoud en functie van het dansen van Lodewijk als Apollo?

Antwoorden (strekking)
Kleding (en gebruik attributen)

Lodewijk gekleed als Apollo: draagt goudkleurige kleding: draagt zonnestralen om het hoofd: op tenue en schoenen van Lodewijk zijn emblemen van de zon: draagt een attribuut met embleem van de zon. Gouden grime.
Muziek 

De muziek is ondergeschikt aan de dans. 

Dans (danspassen, gebruik van de ruimte, interactie, choreografie) 

Lodewijk danst in eigen persoon: vormt het middelpunt in ballet: manier van dansen is waardig en streng: bewegingen zijn gecontroleerd: gewichtig: krachtig: niet met grootse sprongen: volgens vaste geometrische patronen. 
Decor (licht, toneelmachines) 

Er wordt gebruik gemaakt van toneelmachine: Lodewijk XIV stijgt op: opkomende zon: lichtbundel valt op de dansende Lodewijk: een krans van vuurwerk om Lodewijk.

Verband vorm, inhoud & functie.
Functie: representatie van absolute macht van Lodewijk XIV: klassieke mythologie aan het hof van Lodewijk XIV als representatie van macht: Lodewijk XIV liet zichzelf vergelijken met de zonnegod Apollo (en andere goden en voormalige machtige keizers en koningen)(= inhoud): hij benadrukte en bevestigde zijn absolute machtspositie: hier: de zon = de bron van al het leven. Hoe? (=vorm): zie antwoorden vorige vragen (dans/kostuum/muziek/etc.)
Lodewijk is steeds weer het absolute middelpunt.