3.1 Machthebbers in Europa

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

 Machthebbers in Europa

paragraaf 3.1 

leerdoelen

aan het eind van deze les:

• kun je verklaren waarom en hoe Lodewijk Frankrijk centraliseerde 
• weet je wat de Glorious Revolution was en hoe dit de macht van de Engelse koning verkleinde
• weet je wie de Republiek bestuurde
• kun je verklaren hoe het Rampjaar in 1672 heeft kunnen plaatsvinden 

17e & 18e eeuw

Ook wel tijd van de verlichting

• kennis over wetenschap
• nieuwe ideeën over de samenleving
• kunst & cultuur
• van memento mori naar carpe diem

Het Frankrijk van begin 17e eeuw

• Lodewijk XIV werd koning op zijn 6e: regentes Anna van Oostenrijk regeerde met Mazarin voor Lodewijk
• Frankrijk was in oorlog met Spanje: veel geld uitgegeven aan het leger
• belastingverhoging door oorlogen: opstanden van het volk
• Maar: Mazarin belegerde Parijs: verdeeldheid onder opstandelingen --> troon gered 

Lodewijk XIV

• Koning van Frankrijk van 1643 t/m 1715.
• vanaf 1661; zelf regeren
• Machtigste man van Europa. 
• Trok elk jaar ten strijde.
• Hij streefde naar absolute macht.
• Vervolgde protestanten (hugenoten).
• Hugenoten vluchten land uit.

Burgeroorlog

• katholieken waren vaak in oorlog met Hugenoten (calvinisten)
• Edict van Nantes 1598 > Hugenoten kregen godsdienstvrijheid 
• boze katholieken vermoordden Hendrik IV
• Nieuwe oorlogen tussen katholieken en Hugenoten >  Lodewijk moest met zijn moeder Parijs uitvluchten > sindsdien hekel aan adel

L'etat c'est moi

• 1653: Lodewijk op zijn 15e officieel tot koning gekroond
• in 1661 overleed Mazarin: geen nieuwe minister aangesteld
• Lodewijk heerste alleen: Absoluut vorst 
• ook wel de 'Zonnekoning' 

Versailles 

• Lodewijk haatte Parijs --> verhuisde in 1682 naar het Paleis van Versailles
• adel woonde aan het hof: verplichte aanwezigheid bij gelegenheden --> pas dan kreeg je gunsten van de koning
• ministers alleen als raadgevers

Glorious Revolution (GB)

• Karel I afgezet als koning (streven naar teveel macht)
  
• Jacobus II: katholiek koning in een protestants Engeland --> Engelse adel vreest godsdienstvervolgingen
  
• 1688: Glorious Revolution
  
• Stadhouder Willem III (getrouwd met de Engelse Mary Stuart, dochter van Jacobus) verdrijft Jacobus en wordt vorst van Engeland, op verzoek van het Parlement (stadhouderloos tijdperk)
  
• Bill of rights (Geldt nog steeds)

De Republiek

• 1588: Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
• staten: vergadering van gewesten afzonderlijk (binnenlands bestuur)
• Staten Generaal: vergadering van alle gewesten samen (buitenlandse zaken)
• alleen rijke burgers bestuurden = oligarchie 

Strijd

• stadhouder= aanvoerder van leger en de vloot
• raadspensionaris/landsadvocaat = voorzitter Staten Generaal 
• vaak in strijd met elkaar; wel of geen oorlog
• 1609: wapenstilstand met Spanje -> hoogverraad van Johan van Oldenbarnevelt 
•  1619: Johan van Oldenbarnevelt onthoofd door Maurits 

Stadhouderloostijdperk 

• 1648: vrede met Spanje -> stadhouder nog nodig?
•  1650: Stadhouder Willem II overleed -> geen nieuwe stadhouder
• raadspensionaris vanaf nu het machtigst
• 1672: rampjaar -> nieuwe stadhouder Willem III 

Het rampjaar

• In 1672 begon het Rampjaar.  
• De Republiek werd aan 3 kanten tegelijk aangevallen: 
• Engeland, Frankrijk en Münster & Keulen.  

Rampjaar 1672 (2)

• Gebroeders de Witt (landsadvocaten) werden gezien als de veroorzakers van het rampjaar. 
  
  
• Woedende menigte nam de gebroeders gevangen om te lynchen.  

Huiswerk

Maken: 3.1

opdracht: 2,3,4,5,8 

Stadhouder

• Opperbevelhebber van het leger en de vloot
• Invloed op benoeming van regenten
• Nakomelingen van Willem van Oranje
• Hij kon roem vergaren door oorlog te voeren!

Raadpensionaris

• Soort minister-president van de gewesten
• Vertegenwoordigde het belangrijkste gewest (Holland) in de Staten-Generaal
• Hij wilde rust en vrede om de handel veilig te stellen!
• Machtstrijd met de stadhouder (van Oldenbarnevelt en Maurits)

Het rampjaar

• In 1672 begon het Rampjaar.  
• De Republiek werd aan 3 kanten tegelijk aangevallen: 
• Engeland, Frankrijk en Münster & Keulen.  

Rampjaar 1672 (2)

• Gebroeders de Witt (landsadvocaten) werden gezien als de veroorzakers van het rampjaar. 
  
  
• Woedende menigte nam de gebroeders gevangen om te lynchen.