2. Van verlies naar winst (1800-1870)

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 3,4

Introduction

Aan het eind van deze presentatie kun je herkennen en uitleggen op welke manier de VOC zoveel winst kon maken in Indië.

De koloniale relatie tussen Indonesië en Nederland

2. Van verlies naar winst (1800-1870)

Leerdoel

Aan het eind van deze presentatie kun je herkennen en uitleggen op welke manier de VOC zoveel winst kon maken in Indië.

Het 'arme' Nederland

• Franse bezetting (1795-1813)

• Java in Engelse handen

• Nederlandse vloot ouderwets en kan concurrentie met andere landen niet meer aan.

• Java-oorlogen (1825-1830) kosten veel geld

Het cultuurstelsel

 (1830-1870)

• Doel: Indië moet weer winstgevend (voor Nederland) worden

• Met dat geld kan Nederland een modern land worden (wens van koning Willem I)

• Uitvoering onder leiding van Johannes van den Bosch
  

Hoe werkt het cultuurstelsel? (1)

• Javaanse boeren moeten 1/5 deel van hun land verbouwen met voor de Nederlanders interessante producten: koffie, thee en indigo (cultures)
  

• Javaanse boeren krijgen hiervoor plantloon

Hoe werkt het cultuurstelsel? (2)

• Javaanse boeren moeten 66 dagen werken voor de Nederlanders (herendiensten), bijvoorbeeld wegen, kanalen en spoorwegen aanleggen

• De Javaanse vorsten (Regenten) krijgen cultuurprocenten. Hoe meer hun boeren leveren, hoe meer cultuurprocenten.

Bestuur tijdens het cultuurstelsel

• Nederland laat het bestaande, inlandse (Javaanse) bestuur intact

• Nederland plaats boven en naast dit inlandse bestuur, een eigen, binnenlands, bestuur met Nederlandse ambtenaren van de NHM (Nederlandsche Handelsmaatschappij)

Gouverneur-Generaal

Gouverneur

Resident

Binnenlands bestuur

Assistent-resident

Regent

Inlands bestuur

Districtshoofd

Onderdistrictshoofd

Dorpshoofd

Verdeelt het werk en betaalt het plantloon uit

Hoogste ambtenaar in Nederlands-Indië

Hoofd van een provincie

Controleur

↓

↓

↓

↓

↓

↓

↓

↓

↓

↓

Javaanse vorsten

Gevolgen voor Nederland

• Indië is binnen paar jaar weer winstgeven voor Nederland: het batig slot
  

• Infrastructuur (wegen, kanalen en spoorwegen) in Nederland  zijn vrijwel geheel betaald door deze winsten

Positieve gevolgen voor Java

• Verbetering van de infrastructuur op het eiland

• Ontstaan van een geldeconomie

Negatieve gevolgen voor Java

• Uitbuiting door eigen Javaanse vorsten (regenten)

• Vaak meer dan 66 dagen herendiensten

• Plantloon is laag

Negatieve gevolgen voor Java

• Beste land moest voor het cultuurstelsel worden gebruikt
  

• Hongersnoden

Welke producten werden in
het cultuurstelsel verbouwd?

1. koffie, thee en indigo
2. specerijen, tabak en indigo
3. koffie, thee en specerijen
4. tabak, koffie en zout

Hoe groot was het percentage dat
de boeren van hun land moesten gebruiken voor het cultuurstelsel?

1. 20
2. 30
3. 40
4. 50

Welk bedrijf was verantwoordelijk voor het cultuurstelsel

1. VOC
2. HMA
3. VED
4. NHM

Met welk doel is het cultuurstelsel ingevoerd?

Goed of fout?
Het cultuurstelsel werd in heel Nederlands-Indië
ingevoerd.

1. Goed
2. Fout

Op welk eiland werd het cultuurstelsel ingevoerd?

1. Sumatra
2. Java
3. Bali
4. Molukken

Goed of fout?

In het cultuurstelsel draaide het om de levering
van cultuurproducten aan de Nederlanders.

1. Goed
2. Fout

Goed of fout?

De boeren waren erg blij met de cultuurprocenten.

1. Goed
2. Fout

Noem één positief gevolg van het
cultuurstelsel voor de Javaanse boeren

Noem twee negatieve gevolgen
van het cultuurstelsel voor de Javaanse boeren

Welke combinatie is juist?

1. Boeren - plantloon Regenten - cultuurprocenten
2. Boeren - cultuurprocenten Residenten - plantloon
3. Regenten - plantloon Residenten - cultuurprocenten
4. Boeren - plantloon Residenten - cultuurprocenten

Op welke manier gingen de Nederlanders
met het bestuur van Java om?

1. Ze ontsloegen de meeste vorsten en zetten er nieuwe Javaanse vorsten voor in de plaats.
2. Ze ontsloegen de meeste vorsten en zetten er nieuwe Nederlandse ambtenaren voor in de plaats.
3. Ze lieten het grotendeels intact en plaatsen er een Nederlandse bestuur naast en boven.
4. Ze haalden het hele inheemse bestuur weg en plaatsten er een Nederlands bestuur.

Kritiek op het cultuurstelsel

Liberalen in Nederland aan de macht (1848)

• Cultuurstelsel wordt uitvoerd door de NHM, een staatsbedrijf. 

• Liberalen willen economische vrijheid en niet dat de overheid zich bemoeit met de economie.

• Ze willen dat óók particuliere ondernemers een bedrijf op Java kunnen starten

Liberalen willen persoonlijke vrijheid: het cultuurstelsel lijkt op slavernij en dwangarbeid

Max Havelaar

• Max Havelaar, of de koffij-veilingen der Nederlandsche Handel-Maatschappij.
  

• Boek van Multatuli (Latijn voor: 'ik heb veel leed gedragen'), pseudoniem van Eduard Douwes Dekker

• Belangrijkste protest tegen het cultuurstelsel
  

Video

Het Klokhuis maakt geschiedenis: Max Havelaar

Begrippen uit deze les

• cultuurstelsel
• plantloon
• cultuurprocenten
• regenten
• Max Havelaar (boek)

Personen uit deze les

• Johannes van den Bosch
•  Eduard Douwes Dekker (Multatuli)

Jaartallen uit deze les

• 1830-1870: cultuurstelsel
• 1825-1830: Java-oorlogen 

Schrijf 3 dingen op die je
deze les hebt geleerd

Stel 1 vraag over iets dat je in
dit hoofdstuk nog niet zo goed hebt begrepen.