T1B1&2 - Zintuigenstelsel en het oog

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Thema 6 Waarneming en gedrag

B1

Het zintuigstelsel

Leerdoel B1

• je kunt de werking van zintuigen beschrijven en de relatie van het zintuigstelsel met het zenuwstelsel beschrijven

Begrippen B1

• externe prikkel
• interne prikkel
• proprioceptoren
• mechanische receptoren
• gehoorreceptoren
• evenwichtsreceptoren
• tastreceptoren
• drukreceptoren

• chemische receptoren
• temperatuurreceptoren
• pijnreceptoren
• lichtreceptoren
• prikkeldrempel
• adequate rpikkel
• adaptatie

Prikkel

= verandering in je omgeving die je kunt waarnemen 

(zowel binnen als buiten lichaam)

Interne prikkel:

-   prikkels uit het interne milieu; binnen het lichaam

-   bijvoorbeeld hoeveelheid glucose, de pH, osmotische waarde van bloed

externe prikkel

-   prikkels uit het externe milieu; buiten het lichaam

-   bijvoorbeeld licht, geluidsgolven, druk, geurmoleculen

Adequate prikkel

Opgevangen door receptoren (gespecialiseerd in één type prikkel)

vaak gelegen in een zintuig. 

Groepen receptoren en hun prikkels

• Mechanische receptoren:                    mechanische energie (aanraking, druk, beweging, geluid)

       - gehoorreceptoren                                                                          

       - evenwichtsreceptoren

• Chemische receptoren:                        binden van bepaalde moleculen uit omgeving

       - smaakreceptoren

• Temperatuurreceptoren                       warmte en kou
• Pijnreceptoren                                           extreme druk, temperaturen of chemische stof
• Lichtreceptoren                                         zichtbaar licht

De ligging van enkele zintuigen

Zintuigen in je huid

Prikkeldrempel

Afgestempt op een adequate prikkel: Voor lichtreceptoren is dat licht

Thema 6 Waarneming en gedrag

B2

Het oog

Bouw en bescherming

• Wenkbrauwen en wimpers: bescherming tegen stof en zweet
• Harde oogvlies: bescherming binnenkant
• Traanklieren: bescherming tegen uitdroging/reiniging - staat in verbinding met traanbuizen en neusholte
• Oogkassen: bescherming met vet erin

• Hoornvlies: licht kan oog binnenvallen

1. Iris: gekleurde gedeelte (pigment)
2. Pupil: groter of kleiner oiv spieren iris

De binnenkant van je ogen

1. Harde oogvlies
   
2. Vaatvlies
   
3. Netvlies

Iris en pupil

De spieren in de iris regelen de grootte van de pupil.

De pupil is dus geen fysieke structuur, maar een gat in de iris.

Glasachtig lichaam

Doorzichtig gedeelte binnen in het oog.

Functies:

- vorm van het oog

- houdt het netvlies op zijn             plaats

Harde oogvlies en hoornvlies

Het harde oogvlies

beschermt het binnenste van het oog.

Het hoornvlies is doorzichtig en beschermt de voorzijde van het oog.

Doorsnede

(Binas 87C1+2)

Binnen harde oogvlies

• Vaatvlies: bloedvaten
• Netvlies: lichtreceptoren -> gele vlek
• Blinde vlek: oogzenuw

Vaatvlies

Laag met bloedvaatjes tussen harde oogvlies en netvlies.

Het gekleurde gedeelte van het vaatvlies noemen we iris.

Functies:

- het oog van voedingsstoffen en zuurstof voorzien en afvalstoffen afvoeren

Netvlies: gele vlek en blinde vlek

Het netvlies

Binas tabel87C3

Pigmentcellen: absorbeert licht = bescherming zintuigcellen

Lichtreceptoren (Binas 27A)

• Staafjes: over hele netvlies (niet gele vlek), lage prikkeldrempel = contrasten waarnemen -> onscherper
• Kegeltjes: hogere drempelwaarde, rood/groen/blauw, vooral in gele vlek = kleuren en details waarnemen -> scherp

Onderdelen van het oog (Binas 87C2)

Accommoderen: Vormverandering van de ooglens bij het scherpstellen.

Accommoderen

Scherp beeld op het netvlies door veranderen vorm van de ooglens

Straalvormig lichaam met kringspieren (accomodatiespieren)

• Veraf: kringspieren ontspannen, lensbandjes gespannen - de ooglens is plat 
• Dichtbij: kringspieren trekken samen, lensbandjes ontspannen - de ooglens is bol

Lichtbreking door lenzen (1)

Als lichtstralen overgaan van het ene medium naar het andere medium (gas, vloeibaar, vast), wordt het licht gebroken. Dit gebeurt ook door de ooglens.

Convergeren: de lichtstralen buigen naar elkaar toe (positieve lens).

Divergeren: de lichtstralen worden gespreid (negatieve lens).

Bijziend & Verziend

Aan de slag!

Wat:	Maak van basisstof 1: opdracht 1, 3, 4, 6, 8 Maak van basisstof 2: opdracht 12, 13, 15, 17, 19, 21, 25, 27
Hulp nodig:	zoek het op in je boek/BINAS of vraag om hulp.
Uitkomst:	we bespreken de vragen met elkaar
Klaar?	leer voor de toets

Aan de slag!