Concept 11: Wereldsysteem (Ethiopië)

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Concept 11: Wereldsysteem (Ethiopië)

Waarom zijn gezinnen in arme landen vaak groter dan in rijke landen?

• Kinderen werken voor hun ouders.
  
• Mensen maken minder gebruik van manieren om zwangerschappen te voorkomen => dit mag soms ook niet van sommige geloven.
  
• Veel kinderen overlijden op jonge leeftijd. Heb je veel kinderen dan is de kans dat kinderen ouder worden groter.
  
• Een groot gezin zorgt ervoor dat je veel aanzien hebt.
  

Terugblik: landen indicatoren

Lesdoel(en)

Aan het einde van de week kan ik: 

• uitleggen hoe de basis van de mondiale centrum-periferie verhouding is gelegd
• de veranderingen omschrijven in de mondiale centrum-periferie verhoudingen door de verschuivingen in de internationale arbeidsverdeling
• voor een aantal landen de positie in het centrum-periferiemodel bepalen en de effecten van globalisering herkennen en verklaren

Wereldsysteem 

De economische, politieke en culturele relaties tussen gebieden. 

Centrum-periferie model

Gebieden indelen naar mate van economische (en politieke) macht en invloed. 

Wereldsysteem: hoe ontstaan?

• Koloniale periode: kolonieën (periferie) leverde grondstoffen voor het moederland (centrum). Centrum had economische en politieke macht. 
  
  

Wereldsysteem 

• Op basis van  
• Kan je de wereld indelen in een systeem
  met centrum, periferie en semi-periferie. 

landen indicatoren

BNP / per inwoner

Indeling beroepsbevolking in sectoren - primaire, secundaire en tertiaire sector

HDI (Human Development Index) 

Wereldsysteem: hoe ontstaan?

• Koloniale periode: kolonieën (periferie) leverde grondstoffen voor het moederland (centrum). Centrum had economische en politieke macht. 
  
  
• De verhoudingen veranderen
  door de veranderingen in de 

Internationale arbeidsverdeling

De verdeling van het maken van producten over verschillende landen.

Product wordt in een land gemaakt waar dit goedkoopst is. 

Tijd-ruimtecompressie

Absolute afstand

De werkelijke afstand tussen 2 plaatsen, via de rechte lijn gemeten (hemelsbreed) gemeten in km.

Relatieve afstand

Afstand gemeten in tijd en moeite. 

- De tijd die nodig is om de afstand tussen twee plaatsen af te leggen. 

- De moeite die men moet doen en de tijd die nodig is om de werkelijk afstand tussen twee plaatsen af te leggen. 

De transporttheorie van Ullman

Goederenhandel overbrugt kloof vraag en aanbod

Voorwaarde 1	complementariteit : reden voor handel vanuit een situatie waarin twee regio's elkaar aanvullen m.b.t. een bepaalde hulpbron
Voorwaarde 2	transporteerbaarheid : mate waarin het de moeite loont om een product te vervoeren
Voorwaarde 3	tussenliggende mogelijkheden : aantrekkende factor in een gebied dat bij vervoer dichter bij het herkomstgebied ligt dan het bestemmingsgebied

Wereldsysteem 

• Op basis van  
• Kan je de wereld indelen in een systeem
  met centrum, periferie en semi-periferie. 

landen indicatoren

BNP / per inwoner

Indeling beroepsbevolking in sectoren - primaire, secundaire en tertiaire sector

HDI (Human Development Index) 

Opdracht: 
Schrijf voor jezelf een definitie van 
centrum - periferie - semi-periferie 

Centrum-periferie

           Mondiaal                           Regionaal                             Nationaal

Werkvorm: Centrum-Periferie

Economisch	Centrum	Semi-periferie	Periferie
Bruto Nationaal Product
Beroepsbevolking

BNP (Inkomen)

Landbouw (1e)

Industrie (2e)

Diensten (3e)

Kies uit:

Hoog/Laag/Gemiddeld

Kies uit:

Hoog/Laag/Gemiddeld

Kies uit:

Hoog/Laag/Gemiddeld

Kies uit:
1e, 2e of 3e sector 

Kies uit:
1e, 2e of 3e sector 

Kies uit:
1e, 2e of 3e sector 

Wereldsysteem

Centrum	Semi-periferie	Periferie
- rijker - grote dienstensector - veel vraag naar goedkope producten en voedsel	- opkomende landen (economie) - aandeel landbouw neemt af, groeiende industrie	- armere landen - leveren grondstoffen en voedsel aan semi-periferie en centrum
Nederland	India	Ethiopie

Als je de centrum-periferie model moest verdelen over 

drie landen. Hoe zou je ze dan verdelen? 

Nederland

Ethiopië

Brazilië

Semi-periferie

Centrum

Periferie

centrum-periferie

Rijkste landen ter wereld

Verstedelijking

• Periferie en Semi-Periferie  groeien snel --> ontstaan megasteden
  
  
• Hoe meer ontwikkeling = hoger urbanisatiegraad, lager tempo
  
  
• Dus:
  Centrumlanden = hoge urbanisatiegraad, lager tempo
  Periferie = lagere urbanisatiegraad, hoger tempo 

Waarom groeien die steden zo snel?

1. Natuurlijke bevolkingsgroei
2. Hoog vestiginsgoverschot (mensen migreren op zoek naar beter werk)

  Nakijken

1	Centrum = rijke, kapitalistische landen. Deze hebben veel vraag naar goedkope producten en voedsel. Periferie = achtergestelde arme landen. Deze leveren grodnstoffen en voedsel aan de semi-periferie en centrumlanden in ruil voor geld en goederen. Veel periferielanden zijn afhankelijk van de export van één/enkele grondstoffen/producten. Semi-periferie = opkomende landen op economisch gebied. Hier neemt aandeeel van de ladnbouw af en van de industrie toe. Ze hebben kenmerken van centrum en periferie.
2	Exploitatiekolonie = kolonie die vooral diende om grondstoffen en materialen te leveren aan het overheersende land
3	Vestigingskolonie = gebied overzee dat als doel had om als vestigingsgebied voor Europeanen te functioneren.

  Nakijken

4	Hoe beter een land is ontwikkeld, des te hoger is de urbanisatiegraad en des te lager is het urbanisatietempo
5	Voorbeelden : - Arme landen hebben een hoge natuurlijke bevolkingsgroei, daarom groeien steden. Dit komt door een geboorteoverschot. - Steden in arme landen hebben een hoog vestigingsoverschot. Migranten gaan op zoek naar beter werk en betere leefomstandigheden. Dit gebeurt vaak vanaf het platteland naar de steden toe.
6	Voorbeelden : Overvolle wegen, slechte riolering, tekort aan onderwijs, tekort aan gezondheidszorg, onvoldoende woningen

Mini SO Centrum-Periferie

R	3p	(1p) Wat wordt met het wereldsysteem bedoeld? (1p) Hoe is het wereldsysteem ontstaan? (1p) Uit welke drie soorten gebieden bestaat het wereldsysteem?
T1	3p	Gebruik de bron. Noem één centrumgebied, één semi-perifeer gebied en één perifeer gebied.
T2	2p	Binnen Seoul (Zuid-Korea) zijn grote regionale- en sociale verschillen. (1p) Benoem hiervan een oorzaak; (1p) Benoem hiervan een gevolg.
I	2p	Het voorkomen van ruimtelijke segregatie in een stad is onwenselijk. (1p) Waarom is dit onwenselijk? (1p) Hoe kan je dit probleem oplossen?

Houdt PTD aan

Vandaag

Samenvatting 

instaptoets in lessonup 

par. 2.1 

In welke twee situaties is er geen stuwingsregen, stijgingsregen of frontale regen mogelijk?

bij dalende lucht

op hoge breedte

in een hogedrukgebied

op lage breedte

in een lagedrukgebied

bij een ligging ver van zee

Noteer drie manieren waarop een land met een droog klimaat aan water kan komen.

Hoe heet een waterdragende laag in de ondergrond?

Mate van ... in de wereld.

Welk verschijnsel laat deze wereldkaart zien?

bodemerosie

landdegradatie

ontbossing

overbeweiding

verwoestijning

verzilting

Welke processen horen bij de cijfers 1 t/m 3 in het schema?

Infiltratie

Condensatie

Verdamping

Welke bewering over de watervoetafdruk is niet juist?

1. Jouw watervoetafdruk bestaat uit je watergebruik in huis en al het water dat nodig is voor het maken van de producten die je gebruikt en consumeert.
2. Je kunt beter stoppen met het eten van vlees dan dat je korter gaat douchen om je watervoetafdruk te verkleinen.
3. De watervoetafdruk van inwoners van arme landen is gemiddeld groter dan van die in rijke landen.
4. De watervoetafdruk van een gemiddelde Nederlander is 4.000 liter water per jaar

Maak de juiste combinaties van de tekeningen en de teksten.

Boeren irrigeren hun land met water waar zouten in zitten.

Een deel van het water zakt in de bodem en zorgt voor een stijging van de grondwaterspiegel.

Als het grondwater te dicht bij de oppervlakte komt, verdampt het water door de warmte van de zon.

De zouten blijven achter en vormen een korst op de bodem.

Bij welke irrigatietechniek in warme, droge gebieden verdampt het minste water?

1. beregening
2. druppelirrigatie
3. oppervlakte-irrigatie