Is het gedaan met de banaan?

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2,3

Introduction

Hebben we straks geen bananen meer omdat de bananenteelt - monocultuur - bedreigd wordt door ziektes? De les duikt even de geschiedenis in om te laten zien hoe het probleem ontstaan is. Daarna komt een oplossing in beeld. Leerlingen worden uitgedaagd om zelf na te denken over oplossingen. En weten straks alles over bananen!

Instructions

Voorkennis van leerlingen

De les sluit goed aan bij ecologie en genetica, maar kan ook prima zonder voorkennis gegeven worden.

Voorbereiding voor docent

Neem de les vooraf door. Zorg ervoor dat elke leerling een laptop heeft. 

Leerdoelen/vaardigheden

Na deze les...

...hebben de leerlingen veel geleerd over bananen.

...kunnen de leerlingen uitleggen waardoor de banaan bedreigd wordt.

...kunnen de leerlingen manieren noemen waarop geprobeerd wordt de banaan te redden van de ondergang.

Aansluiting curriculum

Deze les sluit aan bij de volgende onderwerpen:

Biologie: genetica, voedsel(voorziening)

Ondertitel

Is het gedaan met de banaan?

Kan veredeling deze kloon redden van bacteriën en schimmels?

Les 1. Wat is creativiteit?

Informatie voor de docent

Vooraf

Deze LessonUp duurt ongeveer een lesuur.

De les sluit aan bij ecologie en genetica, maar voorkennis is niet noodzakelijk.

Benodigdheden

Iconen

Zet het vinkje 'toon bij leerling' aan

Toon notities bij elke dia

Navigeren door de les

Vergroot een afbeelding

Klik hier

Hotspot met meer informatie

laptop voor elke leerling

Les 1. Wat is creativiteit?

Leerdoelen

Na deze les...

...kun je je hele familie verbazen met je kennis over bananen.

...kun je uitleggen waardoor de banaan bedreigd wordt.

...kun je manieren noemen waarop geprobeerd wordt de banaan te redden van de ondergang.

Les 1. Wat is creativiteit?

Wist je dat...

...bananen het meest gegeten fruit in Nederland zijn?

...bananen veel energie maar weinig vitaminen bevatten?

...maar wel veel kalium, nuttig voor je spieren?

...een bananenboom geen boom is?

...dat bananen door veel sporters veel gegeten worden?

...de banaan met uitsterven bedreigd wordt??

Klik om te vergroten

Hoeveel bananen eet jij gemiddeld per week?

Vraag

030

Les 1. Wat is creativiteit?

Bananen

In Nederland eten we (gemiddeld) ongeveer 1 banaan per persoon per week. 

Hoe erg is het als dat binnenkort niet meer kan?

Bron: Voedingscentrum (z.d.)

70 bananen?!

Les 1. Wat is creativiteit?

Monocultuur

Tot ongeveer 1950: alle bananen van het ras Gros Michel.

Grote plantages, veel bananenplanten bij elkaar op grote oppervlaktes → monocultuur

Bron: Voedingscentrum (z.d.)

Toelichting

Na de inleidende vragen begint hier de uitleg over hoe het komt dat 'de banaan' bedreigd wordt. 

In de volgende dia wordt leerlingen gevraagd om voor- en nadelen van de monocultuur-teelt te geven ('keuzes') dus het is niet nodig om daar bij deze dia uitleg over te geven.

voordeel

nadeel

Welke keuzes of uitdagingen denk je dat boeren tegenkomen als ze maar één type banaan kweken?

Toelichting

De antwoorden van de leerlingen komen random op het scherm. In overleg met de leerlingen kun je deze antwoorden naar het groene vlak (voordeel) of naar het rode vlak (nadeel) slepen. Misschien zijn er ook antwoorden die in beide cirkels passen: die kunnen in het middenvak komen te staan.

Antwoorden zouden bijvoorbeeld kunnen zijn:

- goedkoper (menskracht, machines)

- vatbaar voor ziektes / plagen

- maar 1 soort bestrijdingsmiddel nodig

- allemaal 1 smaak

- makkelijk met bemesten 

Les 1. Wat is creativiteit?

Schimmel

Rond 1920: de Gros Michel krijgt last van de fusariumverwelkingsziekte (Panamaziekte), veroorzaakt door een bodemschimmel.

Aangezien bijna alle bananen ter wereld klonen van elkaar zijn, zijn ze allemaal even gevoelig voor deze schimmel.

Kloon?

Een kloon is een genetisch identieke kopie van een organisme, ontstaan door een proces van ongeslachtelijke voortplanting of laboratoriumtechnieken. Klonen kan natuurlijk plaatsvinden, zoals bij eeneiige tweelingen of bij bollen (ui, narcis) of kunstmatig worden uitgevoerd. De erfelijke eigenschappen van klonen zijn gelijk, dus gevoeligheden voor ziektes ook.

Les 1. Wat is creativiteit?

Schimmel

Dus op zoek naar een nieuwe variëteit, een nieuw bananenras, bestand tegen die schimmel.

Dat wordt vanaf ongeveer 1950 de Cavendish, resistent tegen de verwelkingsziekte. Tenminste, dat was hij 70 jaar lang.

Een nieuwe variant van de schimmel treft nu alle Cavendish-bananen. Niks geleerd dus?

resistent?

Een resistente soort is bestand tegen een bepaalde ziekte of plaag. Dit is erfelijk bepaald.

Les 1. Wat is creativiteit?

Wist je dat ...

...de Cavendish-bananen op meer dan 50% van alle bananenplantages wereldwijd staan?

...er van tarwerassen honderden variëteiten bestaan, maar van eetbare bananen maar een paar?

...er dus enorme genetische uniformiteit (gelijkvormigheid) is bij (eetbare) bananen?

...ze dat extra kwetsbaar maakt voor ziektes en plagen?

Les 1. Wat is creativiteit?

Wist je dat bananenplanten geen bomen zijn, maar 's werelds grootste bloeiende kruiden?

Bananenplant

Bron: Kema & Van Rijn (2022)

Kam: een groep bananen die samen aan dezelfde steel groeien. Dit is een onderdeel van de grotere tros.

Blad: het buitenste, oudste blad verdroogt en sterft af als nieuwe bladeren uit het midden groeien en de bovenkant van de plant bereiken. 

Vrouwelijke bloemen

Bloemknop met mannelijke bloemen

Bloemstengel: groeit uit het midden van de knol, en produceert bloemen en vruchten.

Uitloper: nieuwe plant die vegetatief uit de wortelstok ontspruit.

Knol: het ondergrondse deel van de plant dat fungeert als opslagorgaan en groeipunt.

Wortelstok: de wortels en de uitlopers groeien uit een wortelstok, die zorgt voor vegetatieve vermeerdering van de bananenplant.

Valse stam: een schijnstam opgebouwd uit strak opgerolde bladstelen met het jongste blad in het midden.

Toelichting

Deze dia geeft meer inzicht in de biologie van de bananenplant. Klik op de hotspots voor info over elk onderdeel.

 Vraag

De Cavendish dreigt nu dus ook uit te sterven.

Wat kan jij / de wetenschap doen om te voorkomen dat we straks geen bananen meer hebben?

Typ hier je antwoord:

Toelichting

Mogelijke antwoorden:

- op zoek gaan naar andere bananen-variëteiten in het wild

- via biotechnologie proberen om Cavendish-bananen resistent te maken tegen verwelkingsziekte

- biologische bestrijdingsmiddelen zoeken die de schimmel aanpakken

- nieuwe bananenrassen ontwikkelen

- bananen minder in monocultures verbouwen maar samen met bijvoorbeeld koffie of andere gewassen

Vraag

Een vrucht heeft doorgaans zaden (pitjes). Daarmee plant een plant zich voort. Bananen hebben geen pitjes. Dat is lekker, maar hoe komt dat?

1. De pitjes verdwijnen tijdens het rijpen van de banaan, omdat ze via een proces dat resorptie heet worden opgenomen door de vrucht.
2. Bananen hebben geen pitjes omdat ze heel vroeg, als ze nog groen zijn, worden geplukt voordat de zaden kunnen groeien.
3. Onze bananen hebben 3 setjes genen (1 van de moeder, 2 van de vader). Dat is moeilijk in tweeën te delen en daarom zijn bananen steriel (maken geen zaden)
4. Bananen hebben geen pitjes omdat ze geen zaden nodig hebben om zich voort te planten; ze groeien vanzelf uit de grond

Les 1. Wat is creativiteit?

Werken aan een oplossing...

In Wageningen, bij het bedrijf Yellowway, is een nieuwe banaan ontwikkeld: de Yelloway One. 

Yelloway One is het product van klassieke veredelingstechnieken. De plant is resistent tegen TR4, een schimmel die hele plantages kan vernietigen, en Black Sigatoka, een bladziekte die opbrengsten drastisch vermindert. Beide ziektes vormen al jaren een bedreiging voor de bananenindustrie, met name voor de populaire Cavendish-banaan die wereldwijd wordt geëxporteerd.

Bron: Bananen - Black Sigatoka en Panama disease. (z.d.)

 Vraag

De Yelloway One is bestand tegen twee beruchte bananenziektes. 

Aan welke eisen moet deze nieuwe banaan nog meer voldoen om de Cavendish te kunnen vervangen?

Typ hier je antwoord:

Mogelijke antwoorden

- moet eetbaar zijn

- moet onrijp geplukt kunnen worden en narijpen tijdens transport / moet niet te snel bruin worden

- zonder pitjes / steriel

- planten moeten kunnen groeien in gebieden waar nu ook bananen geteeld worden

- planten moeten niet duur zijn / boeren moeten voldoende inkomsten kunnen verkrijgen met dit nieuwe ras

- de Yelloway mag niet via genetische modificatie gemaakt zijn, omdat bepaalde markten (waaronder de Europese) dit (nog) niet toestaan)

- weinig bestrijdingsmiddelen nodig

- niet al te hoge eisen aan bodem / water / voedingsstoffen

Les 1. Wat is creativiteit?

Werken aan een oplossing...

De doorbraak werd bereikt dankzij een samenwerking tussen Chiquita, KeyGene en MusaRadix en Wageningen University & Research. De betrokken deskundigen gebruikten een combinatie van conventionele kruisingstechnieken en moderne DNA-analysetechnologie om het proces van het ontwikkelen van resistente bananen te versnellen. Dit stelt hen in staat om sneller en efficiënter nieuwe variëteiten te selecteren op basis van gewenste eigenschappen, zoals resistentie tegen ziektes.

Dat bananenproducent Chiquita een van de partners is, betekent niet dat andere bananentelers geen toegang krijgen tot dit soort nieuwe variëteiten: meerdere organisaties werken samen zodat de technologie breed beschikbaar is; de nieuwe rassen zijn geschikt voor lokale markten.

Bron: Bananen - Black Sigatoka en Panama disease. (z.d.)

 Vraag

Hoeveel tijd kost het om zo'n nieuwe bananenvariant te ontwikkelen?

1. ongeveer 2 jaar
2. ongeveer 7 jaar
3. ongeveer 16 jaar
4. ongeveer 22 jaar

Les 1. Wat is creativiteit?

Waarom duurt het zo lang?

selectie en kruising

Je moet ouderplanten selecteren met gewenste eigenschappen, zoals smaak, houdbaarheid, resistentie tegen bepaalde ziekten. Kruisingen zijn lastig, omdat de meeste bananen steriel zijn.

groeicyclus

Een bananenplant heeft een groeicyclus van ongeveer een jaar, dus elke generatie kost een jaar.

de markt op

Het nieuwe ras moet ook nog lekker zijn, houdbaar zijn en een goede textuur hebben. Zo'n nieuwe banaan moet 'in de markt gezet worden' en dat kost tijd.

testen op ziekteresistentie

Voor het ontwikkelen van een ras dat bestand is tegen ernstige bananenziektes zijn allerlei tests (in het lab en in het veld) nodig

regelgeving

Soms moet zo'n nieuw ras nog aan allerlei strenge regels voldoen voor het op de markt mag komen.

Bron: Chiquita et al. (2024)

Les 1. Wat is creativiteit?

Gefeliciteerd!

Dit kun je nu...

...uitleggen waardoor de banaan bedreigd wordt.

...manieren noemen waarop geprobeerd wordt de banaan te redden van de ondergang. 

Les 1. Wat is creativiteit?

De makers van deze les willen graag weten wat je van de les vond.

Ga daarvoor naar de (korte) vragenlijst:

https://bit.ly/LessonUpmod_Leerling

Heel veel dank!

Feedback gevraagd

Klik op de link of scan de QR-code

Les 1. Wat is creativiteit?

Geïnspireerd?

Vond je dit een leuke les? Dan is één van de volgende vervolgopleidingen misschien iets voor jou. 

Zoek eens uit welk profiel je daarvoor nodig hebt!

Biotechnologie (HBO)

https://www.hvhl.nl/opleidingen/hbo/biotechnologie/?_gl=1*1b9i6zn*_up*MQ..*_gs*MQ..&gclid=EAIaIQobChMI2IbF58LligMV9rKDBx0T5BjLEAAYASAAEgL0CfD_BwE

Biotechnologie (universiteit)

https://www.wur.nl/nl/onderwijs-opleidingen/bachelor/bsc-opleidingen/bsc-biotechnologie.htm

Plantenwetenschappen (universiteit)

https://www.wur.nl/nl/onderwijs-opleidingen/bachelor/bsc-opleidingen/bsc-plantenwetenschappen.htm

Les 1. Wat is creativiteit?

Bronnen

Bananen - Black Sigatoka en Panama disease. (z.d.). WUR. https://www.wur.nl/nl/onderzoek-resultaten/dossiers/dossier/bananenteelt.htm

Chiquita, KeyGene, MusaRadix, Wageningen University & Research, García-Bastidas, F., & Kema, G. (2024). Chiquita en Yelloway presenteren eerste resistente bananenplant Yelloway One. In Persbericht. https://www.keygene.com/wp-content/uploads/2024/09/pr-yelloway-one-nl-final.pdf

Voedingscentrum. (z.d.). Banaan. https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/banaan.aspx#blokhoeveel-bananen-eten-we?

Kema, G., & Van Rijn, F. (2022). De banaan: De onbekende wereld achter ons favoriete fruit (Stichting Biowetenschappen en Maatschappij, Red.; 1ste editie). Lias.

Les 1. Wat is creativiteit?

Check www.4tuschools.nl voor meer inspirerende lessen!