18e en 19e eeuw in vogelvlucht

• Kunst
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4-6

18e en 19e eeuw in vogelvlucht

De moderne tijd
Wat vooraf ging: 18e / 19e eeuw

Deze week

Deze en volgende week brengen we de voorlopers van het modernisme in kaart.

Wat ging eraan vooraf?

Wat was bepalend voor de cultuur in 1900-1950 (modernisme) en massacultuur (vanaf 1950)?

30 seconds

• Bestudeer de informatie op de volgende slides en maak per persoon 4 kaartjes met 5 begrippen per kaartje. 
• Gebruik woorden/begrippen uit de 18e en 19e eeuw die te maken hebben met de maatschappij, politiek, kunst, technologie, filosofie, historische gebeurtenissen et cetera. Kunstenaars / kunstwerken mogen ook.
• Gebruik extra bronnen: je boek, je eigen hoofd, internet.
• Speel het spel! Beschrijf de begrippen op de kaartjes aan je teamgenoten. Je mag niet rijmen / woorden gebruiken die beginnen met een hoofdletter

Neo-classicisme, romantiek & realisme

Wat vooraf ging aan de moderne tijd (1900-1950)

boek: H7 en H8

DE TIJDGEEST (18e eeuw)

• VERLICHTING: het denken vanuit de rede/ratio o.a. door grotere geletterdheid onder de bevolking. Grote drang om te onderzoeken en men ging op zoek naar 'nieuwe' kennis en wetenschap, die nu ook werd ingezet om betere burgers / betere politiek-maatschappelijke systemen te creëren. 
  
• De kunstgeschiedenis wordt voor het eerst onderzocht en beschreven. 
  
• Pompeii en Herculaneum worden gevonden. Gevolg: opnieuw interesse voor klassieken: neo-classicisme wordt de cultuur van de overwinnaars (als Napoleon).
  

De Franse revolutie

• 14 juli 1789 bestorming van de Bastille
  
• motto: Liberté, Egalité en Fraternité
• Kerk en staat gescheiden
• Verklaring van de rechten van de mens en van de burger 
• Nationalisme komt op
  
  

--> (begin van het) einde van de macht van absolute monarchieën / adel, spreidt langzaam uit over Europa

De industriële revolutie

• ca. 1750: komst stoommachine -> industriële revolutie (Engeland)
• opkomst kapitalisme
• massaproductie 
• verstedelijking
• nieuwe transportmiddelen -> leidt tot globalisering
• gevolg: rijke bovenlaag van de bevolking profiteert, verder veel armoede onder fabrieksarbeiders
  

WEG MET DIT!

Rococo

Neoclassicisme

• Vanaf 1750 - 1850: Neoclassicisme
• Reactie op barok en rococo
• Verlichting: hernieuwde belangstelling voor de
  klassieken, diepgaander
  dan in de Renaissance.

Tijdens de 18e eeuw werden sensationele opgravingen gedaan in Herculaneum en Pompeï in Italië. De belangstelling voor de Griekse en Romeinse oudheid kreeg hierdoor een nieuwe stimulans. De kunstenaars van het neoclassicisme lieten zich inspireren door de klassieke oudheid, net als de kunstenaars van de renaissance een paar eeuwen eerder.  Het ging de kunstenaars van het neoclassicisme niet om het exact nabootsen van klassieke figuren. Zij wilden in de geest van de klassieken eigentijdse ideeën weergeven. Ze wilden een voorbeeld nemen aan de kwaliteiten die volgens hen in de beelden van de klassieke oudheid besloten lagen: het zuivere, het goede en het ware.

Men had genoeg van de bombastische dramatiek van de Barok en de uitbundige decoratie van de Rococo. Men vond deze stijlen nu decadent, en teveel deel van de kerk en de aristocratie waar men steeds kritischer tegenover stond. Als reactie keerde men terug naar strenge, heldere en zuivere vormen. Theorieën van de filosofen van de Verlichting over ratio, eenvoud en helderheid kwamen opzetten

 Theorieën van de filosofen van de Verlichting over ratio, eenvoud en helderheid kwamen opzetten. Grofweg waren er twee wetenschappelijke methoden dominant: het rationalisme  en het empirisme. Beide gingen uit van een andere kennisbron, respectievelijk het intellect en de zintuiglijke ervaring of waarneming. 

Kenmerken Architectuur Neoclassicisme

• Klassieken zuilenordes
• klassieke motieven: tempelfront, koepels, rondbogen
• eenvoudige grondvormen: kubus, cilinder halve cirkel
• gladde wanden, weinig versiering (wit)
• monumentale architectuur (uitdrukking van macht)

Kenmerken schilderkunst neoclassicisme

• strenge, eenvoudige compositie
• koel, helder kleurgebruik
  
• statische (geposeerde) houding
• klassieke onderwerpen in de eigen tijd geplaatst
• moraliserende onderwerpen en
  portretten

Kenmerken beeldhouwkunst neoclassicisme

• streven naar de ideale schoonheid van het lichaam
  naar klassieke voorbeelden
  
• nadruk op technische perfectie
  
• voorkeur voor wit, gepolijst marmer
• vernieuwing: gietijzeren beelden (maakt

       heel grote beelden mogelijk d.m.v. ijzeren frame)

Kenmerken muziek neoclassicisme

• Waarom is 'neo' hierboven doorgestreept...?
• Overwegend homofoon: melodie begeleid door akkoorden
• Duidelijke structuur (vorm)
• Evenwichtige opbouw: voorzin-nazin (denk aan Kortjakje)
• Meer dynamisch verschil (er komen tekens om die te noteren)
• Muziekstukken in 3 tot 4 delen: sonate voor kleine bezetting, 

       symfonie voor orkest (standaardvormen)

Belangrijke componisten: Haydn, Mozart en Beethoven 

(Beethoven schrijft eerst in de klassieke stijl maar 

schuift in zijn loopbaan op naar de romantiek)

Antwoord

Er was geen klassieke (dus Griekse of Romeinse) muziek overgeleverd. Er is daarom geen sprake van neo-classicisme maar van classicisme. 

Klassieke muziek wordt nu vooral gebruikt als verzamelnaam voor alle muziek vanaf de Middeleeuwen, maar verwijst dus eigenlijk naar de muziek uit deze periode met als beroemdste componisten Mozart, Haydn en Beethoven.

Classicisme

Muziek kenmerken:

• 
  

Playlist classicisme

spotify playlist

Romantiek

Industriële revolutie/ maatschappelijke situatie

• uitvindingen: stoommachine, telegrafie, LP, fotografie --> aanvankelijk optimisme
  
• verstedelijking
• fabrieksarbeid (ook kinderen)
• arbeiders wonen en werken in zeer slechte omstandigheden
• veel ziekte door slechte hygiëne
• Rijke bovenlaag profiteert

Romantiek

• Tegenreactie op Verlichting & neoclassicisme: gevoel vs. verstand
• Gericht op het individu (kunstenaars: eigen creativiteit)
• Grote gevoelens staan centraal, ook in kunst
• Start in de literatuur (Goethe)

• onvrede over geïndustrialiseerde maatschappij
• kunstenaar wordt vaker autonoom
• kunstenaar krijgt cultstatus als zonderling genie

Deze ontwikkelingen riepen tegenreacties op. Een tegenreactie was bijvoorbeeld dat er een sterke tendens tot conservatisme 

opkwam. De wetenschap en techniek gingen alsmaar verder, maar 

maatschappelijk gezien kwam klasse in plaats van stand. Herstel van de orde van  voor de Franse Revolutie, was een van de ideeën van de restauratiepolitiek. Orde, rust, status-quo, traditie en zekerheid 

werden belangrijk voor degenen die tot de nieuwe heersende klasse behoorden.  Hierdoor ontstonden conflicten tussen degenen die behoudend waren en degenen die nieuwe wegen in wilden slaan.

In de kunst ontstond echter een andere ontwikkeling, die sterk gericht was op het individu: de kunstenaar sloeg de weg naar 

onafhankelijkheid in door zich te gaan richten op zijn eigen creativiteit; op de uniciteit van zijn eigen werk; op zijn verhouding tot de rest van de samenleving; over artistieke oprechtheid en integriteit; op het belang van expressiviteit en voorstelling; op de macht van de kunstenaar om verder te reiken dat logische denkprocessen enregionen te verkennen die buiten het bereik van het 

menselijk verstand liggen. 

Het verloop van de Franse Revolutie had laten zien dat een optimistisch geloof in het verstand en in de vooruitgang niet gerechtvaardigd waren. De romantiek in de kunst ontstond als gevolg van reeksen individuele reacties van kunstenaars op de situatie aanhet begin van de 19de eeuw. De belangrijkste leidraad voor kunstenaars 

werd hun eigen innerlijke kompas. De kunstenaars uit de Romantiek wilden vooral hun eigen gevoelens uitdrukken;  hun overtuigingen, hoop en vrees uitdrukken. 

De Romantiek ontstond als eerste in de literatuur (Duitse schrijvers als Goethe, Schiller, Heine). In de literatuur is het individuele, het eigen beleven dus het eerste te zien. Er verschijnen boeken waarin de belangrijkste inspiratiebronnen zichtbaar worden

Romantiek: de harde (stedelijke) werkelijkheid ontvluchten in...

• de ongerepte natuur

• exotische culturen

• de (eigen) geschiedenis

• onbereikbare liefde

• persoonlijke religieuze belevingen / het bovennatuurlijke

• dromen en nachtmerries

• sprookjes

• geesten / verschijningen
  

• (verlangen naar) de dood

• heldhaftigheid en emotie

-onderwerpen: vaak grootse natuur, kleine mens

Kenmerken schilderkunst Romantiek

Muziek

• Ontstaan programmamuziek: muziek die een buitenmuzikaal thema verklankt (gevolg: titels als 'Schilderijententoonstelling', 'De Moldau').
• Natuur en het bovennatuurlijke, nationalisme.
• Het symfonieorkest groeit  enorm, instrumentenfamilies breiden uit.
• Piano ontwikkelt zich tot dynamisch instrument.
• lange, lyrische melodieën.
• grote contrasten, overgangsdynamiek
  (geleidelijk van hard naar zacht of andersom).

Romantisch Ballet

Dit ballet is wat wij nu verstaan onder klassiek ballet:

1. Tutu's, spitzen 
2. Romantische sprookjesachtige verhalen (met ballet blanc)
3. Veel verticale beweging (omhoog) en 'gewichtloosheid' van de dames.
4. Pirouettes en liften.

Het volgende filmpje is van het romantische Ballet Giselle.

Realisme

• Onverhulde werkelijkheid
• Marxisme
• Arbeiders staan centraal

meer uitleg

Gewone mensen, alledaagse taferelen en de onverhulde werkelijkheid zijn belangrijke thema’s voor de realisten van de tweede helft van de negentiende eeuw.  De Realisten schilderden het harde bestaan van arbeiders in fabrieken of op het platteland in donkere kleuren en grove penseelstreken. Deze schilderstijl botst met de smaak van de heersende kunstelite, zowel wat be­treft onderwerpen als schilderstijl.

meer uitleg

De interesse hiervoor houdt verband met het marxisme, dat in zwang raakt halverwege de negentiende eeuw. Het marxisme draait voornamelijk om de gewone arbeider uit de lagere klasse. 

meer uitleg

 Het realisme in de beeldende kunst toont het harde bestaan van arbeiders in fabrieken of op het platteland in donkere kleuren en grove penseelstreken. Deze schilderstijl botst met de smaak van de heersende kunstelite, zowel wat be­ treft onderwerpen als schilderstijl.

Neo-Classicisme

Romantiek

Realisme

Neo Classicisme

Romantiek

Realisme

werd onderwezen  op de academiën

persoonlijke emotie als uitgangspunt

ideaalbeeld gebaseerd op klassieken en bijbelse verhalen

de werkelijkheid niet mooier maker

gewone burgers als onderwerp

vlucht uit het allerdaagse

verslag van het allerdaagse

Impressionisme

(2e helft 19e eeuw)

• vangen van licht en kleur van het moment
  
• willekeurig tafereel uit dagelijks leven
• vluchtig geschilderd, lijkt onaf
• intensere kleuren dan voorheen
• veel in de buitenlucht

Impressionisme

(2e helft 19e eeuw)

Ontstaat onder invloed van 2 uitvindingen:

- verf in tube: men hoeft dus niet meer in het atelier verf te mengen (is niet handig in de buitenlucht). Er kan dus makkelijker buiten worden geschilderd;

- fotografie: de noodzaak om de exacte werkelijkheid te schilderen is er niet meer. Daardoor verandert de schilderstijl.

Postimpressionisme

Sterrennacht - Van Gogh (1889)

#post-impressionisme #freud #expressionisme #beweging
De sterrennacht is door Van Gogh geschilderd in juni 1889 in de psychiatrische inrichting Saint-Paul-de-Mausole in Saint Rémy in de Provence. Hij had net voor de tweede maal een zenuwinzinking achter de rug, waarvoor hij in de inrichting werd opgenomen. Het schilderij wordt gerekend tot de beroemdste kunstwerken uit de kunstgeschiedenis aller tijden. Het behoort tot de absolute topstukken van het Museum of Modern Art in New York.

Hoewel het een landschap bij nacht laat zien, schilderde Van Gogh het overdag. Hij was geobsedeerd door het idee om een nachtelijk landschap te schilderen vanuit zijn geheugen. Er wordt ook wel gezegd dat het schilderij het uitzicht laat zien vanuit de inrichting. Maar het is opmerkelijk dat het kerkje onderin het centrum van het doek meer overeenkomsten vertoont met de architectuur van een Nederlands kerkgebouw dan met een Franse kerk. De enorme afgesneden cipres linksvoor lijkt in beweging, net als de turbulente sterrenhemel, waarin de maan en de sterren haast lijken te exploderen en rond te tollen. Het beeld wordt versterkt door het golvende en draaiende patroon van koortsachtig ritmisch geplaatste penseelstreken.

Kunsthistorici hebben geprobeerd de opmerkelijke inhoud van het schilderij te verklaren op basis van bestaande literaire verhalen, astronomie en religie. Gebieden, die allemaal de interesse van Van Gogh hadden. Maar er is nooit een eenduidige verklaring uitgekomen. Er wordt ook wel een psychologische uitleg aan het schilderij gegeven. Het zou de geestelijke hypergevoelige staat waarin Van Gogh verkeerde illustreren. In dit type interpretatie zou het schilderij een spirituele meditatie van de kunstenaar kunnen zijn op leven, dood en de oneindigheid van het heelal. De herhaalde golfbeweging in het schilderij zou de leven gevende oerkracht van de natuur verbeelden. Een kracht die door sommigen God wordt genoemd. Aan zijn broer Theo had Van Gogh eens geschreven, dat hij dacht dat sterren de laatste bestemming waren voor een mens na zijn dood. Het moet gezegd dat het heel aantrekkelijk is om in deze intrigerende uitleg mee te gaan.

van top tot teen in de sterrennacht anno 2022. Waarom  zou dit werk zo beroemd geworden zijn?

Postimpressionisme (verzamelnaam),

late 19e eeuw

• Van Gogh (emotie door kleurgebruik, lichte vervorming, expressieve penseelstreken --> voorloper expressionisme)
  
• Gaugain (primitivisme)
  
• Seurat (pointillisme)
  
• Cézanne  (vorm --> voorloper  kubisme)

Impressionisme breekt met de 'gladde' weergave.

Post-impressionisme breekt ook met de realistische weergave.

Post-impressionisme

1884 - 1905

Op zoek naar nieuwe uitbeeldingsvormen zoals het pointillisme

Invloed op expressionisme & latere moderisme.

Het Pointillisme

Ontwikkelde schilderstijl door Georges Seurat. 

Schilderen met puntjes, niet gemengde, verf. 

De ogen mengen de kleuren op afstand: optische kleurmenging. 

Doel: geen grauwe kleuren. 

Van Gogh

Cézanne

  Gauguin

Seurat