Hermeneutiek & Wetenschapsfilosofie

• Levensbeschouwing
• HBO
• Studiejaar 1

Hermeneutiek & Wetenschapsfilosofie

Vakinhoudelijke Bekwaamheid

• Proloog                                       
• Aanleiding                                              
• Stress?                                              
• De prestatie-cultuur                                      
• Traditie (Gadamer)                                
• Benedictijnse spiritualiteit                                  

           - Uitleg                                     
           - Benedictijnse spiritualiteit als oplossing                
           - Thomas Quartier over tijd                                     
           - Salvador Dalí over tijd                           

• Conclusie                                                 
• Geraadpleegde literatuur                                                 

Aaleiding

“Meer dan een kwart van de VO-medewerkers kampte in 2021 met burn-out klachten” (Algemene Onderwijsbond, 2023).

Werkdruk kan leiden tot stress en ziekteverzuim en uiteindelijk tot langdurige uitval en mogelijk zelfs arbeidsongeschiktheid (Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, 2023).

Oplossingen vooral in de pragmatische hoek.

De AOb wil zestig uur vrijspelen voor het personeel. Er moet dus ‘meer tijd’ vrijkomen. 

Maar kunnen we de tijd die we hebben niet anders benutten? Kan de manier waarop we met tijd omgaan een oplossing bieden voor de (te) hoge werkdruk?

Mijn hoofdvraag is daarom dan ook: kan de Benedictijnse spiritualiteit een oplossing bieden voor de (te) hoge werkdruk?

Stress?

Verschillende definities.

De (ingeschatte) draaglast is groter dan de (ingeschatte) draagkracht (Vingerhoets, 2000).

Stress kan er ook voor zorgen dat je alert bent, dat je jezelf in veiligheid kan brengen als dat nodig is. Maar als je een langere periode een grotere draaglast dan draagkracht ervaart, zal stress zich uiten op lichamelijk en emotioneel niveau.

De prestatie-cultuur

Wat zijn de redenen waarom mensen opgebrand raken? Grofweg kan de oorzaak van stress herleid worden tot verschillende maatschappelijke, economische en technische ontwikkelingen.

Voor mijn essay sta ik stil bij de concurrentiemaatschappij en sociale verwachtingen.

Meten van succes a.d.h.v. (professionele) prestaties en materiële rijkdom.

De cultuur van stress komt voort uit een maatschappij die prestaties boven welzijn stelt en waarbij mensen constant worden aangemoedigd om meer te bereiken. 

Sociale verwachtingen: die zijn hoog op het gebied van schoonheid, geluk, relaties en succes.

Je kan jezelf dan afvragen: wanneer is iets genoeg?

• Ik noem deze cultuur de “prestatie-cultuur”.

• Eigen ervaring.

Voor alles geldt: het moet gemanaged worden in een bepaald tijdsbestek. Dat de stress en werkdruk van de “prestatie-cultuur” weer leidt tot te weinig plezier, waardering, medemenselijkheid en zingeving in het werk, zien we ook terug in andere sectoren (Heleen, 2023).

Hoe dan met druk en stress om te gaan? Opmerkelijk genoeg worden er vanuit de psychologie zelf pseudo-wetenschappelijke oplossingen zoals meditatie aangedragen.

Als vanuit de psychologie mediatie als oplossing wordt aangedragen, waarom dan niet kijken naar een eeuwenoude spiritualiteit als oplossing?

Traditie (Gadamer)

Volgens Gadamer is het van belang dat we een tekst of kunstwerk ervaren: het gaat om de impact van een tekst of kunstwerk op de lezer of toeschouwer (Zwiep, 2009, p. 175). Dit wordt door Gadamer de ‘hermeneutische ervaring’ genoemd. Er is dan sprake van een ervaring van waarheid – niet om waarheid die bewezen kan worden, maar om waarheid die zich aandient.

Dat betekent dus dat als de Regel iemand aanzet om bijvoorbeeld het ritme van de dag anders te benaderen, er al sprake is van een waarheidsclaim rondom de effectiviteit van de Benedictijnse spiritualiteit.

Maar: nog een stap verder. Praktische wijsheid wordt uit de traditie aangereikt, wat inhoudt dat kennis en wijsheid van generatie op generatie zijn doorgegeven en waar men op kan vertrouwen, zolang het tegendeel niet blijkt (Zwiep, 2009, p. 179).

Om aan te tonen dat de Benedictijnse spiritualiteit een traditie is, presenteer ik het volgende syllogisme: 

 

    P1: Traditie houdt in dat kennis en wijsheid van generatie op generatie zijn doorgegeven.
    P2: Benedictijnse spiritualiteit omvat kennis en wijsheid.
    P3: Benedictijnse spiritualiteit wordt al generaties lang doorgegeven.
    C: Benedictijnse spiritualiteit is een traditie.

Benedictijnse spiritualiteit

In de kern komt het er op neer om hetzelfde op een andere manier te doen. Het komt er in de Regel op neer, dat je aandacht schenkt aan alles wat je doet.  Vanuit de alledaagse achtergrond kan de B.S. ook inspirerend en vruchtbaar zijn in andere contexten dan het abdijleven.

Een leefregel voor beginners, Wil Derkse (2003).

Benedictijnse spiritualiteit als oplossing

Er zijn vier vaardigheden te oefenen: de kunst van het beginnen, de kunst van het ophouden, de kunst van de juiste houding tussen het beginnen en het ophouden, en de kunst respectvol rekening houden met de ‘seizoenen’ van de dag. Ik werk deze vaardigheden kort uit in het essay.

• Samengevat en toegepast op werkdrukvermindering, gaat het vooral dus om de omgang met de tijd. Dat wil vooral zeggen dat je voor jezelf tijdsblokken afspreekt waarin je bepaalde taken doet. Is de tijd voorbij, dan stop je ook acuut met die taak. Een mail van een collega, kan ook op een later moment worden beantwoord. 
• Of zoals Herman van Veen zegt: “Een andere keer misschien!”
• Juiste werkhouding + seizoenen van de dag.

Thomas Quartier over tijd

Quartier was in 2021 Theoloog des Vaderlands, is hoogleraar aan de Radboud Universiteit Nijmegen en Benedictijns monnik.

Vertaalslag naar kloosterleven.

Vertaalslag naar leven als docent.

Salvador Dalí over tijd

We weten nu dat de “prestatie-cultuur” ervoor zorgt dat de sociale verwachtingen op het gebied van schoonheid, geluk, relaties en succes hoog zijn. We meten ons constant aan anderen en genoeg is nooit genoeg. Dit veroorzaakt een burn-out. De Benedictijnse spiritualiteit geeft hier een antwoord op, door anders met de tijd om te gaan. Kunnen we hier ook vanuit de kunst naar kijken? 

• Paul Tillich
• Salvador Dali

Subjectieve karakter van tijd. Tijd is door mensen bedacht.

Waar de Benedictijnen de tijd eigenlijk aangrijpen om rust en orde te creëren, zal Dalí mogelijk de vraag stellen waarom we überhaupt zo op tijd gefixeerd zijn.

Conclusie

Mijn hoofdvraag is: kan de Benedictijnse spiritualiteit een oplossing bieden voor de “prestatie-cultuur” c.q. een (te) hoge werkdruk. Het volmondige antwoord op die vraag luidt ‘ja!’. En wel vanwege de volgende drie argumenten:

Mijn eerste argument heeft de vorm van een vraagstelling. Ik gaf aan dat de psychologie meditatie aandraagt als oplossing voor het verminderen van stress. Als meditatie als serieuze oplossing wordt gezien, waarom zouden we dan niet kunnen kijken naar Benedictijnse spiritualiteit?

Mijn tweede argument komt vanuit de hermeneutiek. 

• Sprake van succes als er sprake is van een hermeneutische ervaring rondom Benedictijnse spiritualiteit. M.a.w.: als iemand de Regel leest en er voor zichzelf wijsheid uithaalt, is er al sprake van een ervaren of impact en dus van een waarheid die zich aandient. 
• De Benedictijnse spiritualiteit is een traditie: kennis en wijsheid worden van generatie op generatie doorgegeven en daar kunnen we op vertrouwen.

Mijn derde en laatste argument komt vanuit de wetenschapsfilosofie.

Een argument geldt als bewijs wanneer het geldig, steekhoudend en op een bepaalde manier dwingend en overtuigend is. Bewijzen zijn bovendien subjectief; wat voor de een bewijs is, hoeft dat voor een ander niet te zijn. Met dit in ons achterhoofd, is het legitiem om te stellen dat de Regel wetenschappelijk gezien een stevige set vaardigheden aanbiedt die een oplossing vormt voor het probleem ‘stress’. Zie syllogisme:

   P1: Timemanagement is een manier om werkdruk te kaderen en stress te verminderen.
    P2: Benedictijnse spiritualiteit is een vorm van timemanagement, die bestaat uit het toepassen van vier vaardigheden.

    C: Benedictijnse spiritualiteit is een manier om werkdruk te kaderen en stress te verminderen.

Geraadpleegde literatuur: zie essay.