Hiëronymus van Alphen

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Literatuurgeschiedenis van de 18e eeuw

leerdoelen

Je leert: wat de literaire thema's zijn van de 18e eeuwse kinderliteratuur.

Je kunt: een 18e eeuws gedicht begrijpen en overbrengen op anderen.

Hiëronymus van Alphen

(1746- 1803)

welke thema's?

De Pruimenboom-Eene vertelling

Jantje zag eens pruimen hangen,

O! als eijeren zo groot.

‘t Scheen, dat Jantje wou gaan plukken,

Schoon zijn vader ‘t hem verbood.

Hier is, zei hij, noch mijn vader,

Noch de tuinman, die het ziet:

Aan een boom, zo vol geladen,

mist men vijf zes pruimen niet.

Maar ik wil gehoorzaam wezen,

En niet plukken: ik loop heen.

Zou ik, om een hand vol pruimen,

Ongehoorzaam wezen? Neen.

Voord ging Jantje: maar zijn vader,

Die hem stil beluisterd had,

Kwam hem in het loopen tegen,

Voor aan op het middelpad.

Kom mijn Jantje! zei de vader,

Kom mijn kleine hartedief!

Nu zal ik u pruimen plukken;

Nu heeft vader Jantje lief.

Daarop ging Papa aan ‘t schudden

Jantje raapte schielijk op;

Jantje kreeg zijn hoed vol pruimen,

En liep heen op een galop.

Belangrijke thema's Verlichting

~Verlichting, de eeuw van de rede~

vaderlandsliefde

godsbesef

gehoorzaamheid

eerbied voor ouderen

opdracht

*Vorm groepjes

*Beeld het aan jullie toegewezen gedicht uit in een kort toneelstuk

Je bent bekend met:

vaderlandsliefde

godsbesef

gehoorzaamheid

eerbied voor ouderen

DE KINDERLIEFDE

Mijn vader is mijn beste vrind.

Hij noemt mij steeds zijn lieve kind.

'k Ontzie hem, zonder bang te vrezen.

En ga ik hupplend aan zijn zij,

Ook dan vermaakt en leert hij mij;

Er kan geen beter vader wezen!

Ik ben ook somtijds wel eens stout,

Maar als mijn ondeugd mij berouwt,

Dan wordt zijn vaderhart bewogen,

Dan spreekt zijn liefde geen verwijt,

Ja zelfs, wanneer hij mij kastijdt,

Dan zie ik tranen in zijn ogen.

Zou ik door ongehoorzaamheid,

Dan maken, dat mijn vader schreit;

Zou ik hem zuchten doen en klagen;

Neen, als mijn jonkheid iets misdoet,

Dan val ik aanstonds hem te voet,

En zal aan God vergeving vragen.

Lotje:

Zult gij dan mijn voorspraak wezen?

mij geleiden?

Keesje:

Ja gewis

Zou ik niet voor Lotje spreken,

die mijn liefste zusje is.

Maar gij hebt geen voorspraak nodig,

als gij moeder valt te voet,

Zal zij 't zeker u vergeven,

moeder, weet gij, is zo goed,

Gistren las zij voor ons beide,

dat ook God de schuld vergeeft:

'k Weet, zij zal u wis verschonen,

daar zij zulk een voorbeeld heeft.

LOTJE EN KEESJE

Keesje:

Zeg me zoete lieve Lotje!

wat is de oorzaak, dat ge schreit:

Hebt ge uw beugeltas verloren,

of gebroken, lieve meid?

Lotje:

Zou 'k niet schreien, waarde Keesje!

Moeder lief was niet voldaan

Met mijn naaiwerk; o! zij zag mij

met verdriet en droefheid aan.

Ja zij wilde mij niet kussen,

zoals ze anders altijd doet.

Foei mij! ach! dat zulk een moeder

om mijn stoutheid treuren moet.

Keesje:

Wat kan 't baten, dat gij eenzaam

in een hoekje zit, en klaagt.

Ga, zij zal het u vergeven,

als gij om verschoning vraagt.

HET TEDERHARTIGE KIND

Zou ik niet mijn moeder eren,

Ach, wat doet ze niet voor mij?

Wat mij nut is, mag ik leren;

Ben ik vrolijk, zij is blij.

Ben ik ziek, ik hoor haar klagen;

En wanneer zij bij mij zit

Met het oog omhoog geslagen,

Dan geloof ik, dat zij bidt.

Ja, dan bidt zij, dat ik spoedig

Mag bevrijd zijn van mijn smart;

Word ik beter, hoe blijmoedig

En hoe dankbaar is haar hart.

Ik zal altoos haar beminnen,

Altoos doen wat haar behaagt.

Nimmer wil ik iets beginnen,

Daar mijn moeder over klaagt.

'k Zal haar naam met eerbied noemen,

Als zij neerdaalt in het graf.

En Gods goedheid altoos roemen,

Die mij zulk een moeder gaf.

Goede God! ach laat haar leven

Tot mijn voordeel, tot mijn vreugd;

Welk een droefheid zou 't mij geven,

Haar te missen in mijn jeugd.

-Het kinderlijk geluk-

Ik ben een kind,

Van God bemind,

En tot geluk geschapen.

Zijn liefde is groot;

'k Heb speelgoed, kleedren, melk en brood,

 Een wieg om in te slapen.

Ik leef gerust;

Ik leer met lust;

Ik weet nog van geen zorgen.

Van 't speelen moe,

Sluit ik mijn oogjens 's avonds toe,

En slaap tot aan den morgen.

Geloofd zij God

Voor 't ruim genot

Van zo veel gunstbewijzen!

Mijn hart en mond

Zal hem, in elken morgenstond,

En elken avond prijzen.