14/3 spelling met of zonder -n + herhaling meervoud -en 3h1

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

H2 en H3

Planning

• Korte activiteit
• Instructie/quiz
  
• Werken 
• Afsluiten

Spin eten

Lantaarnpaal knuffelen

ELKE SPIN DIE JE ZIET, MOET JE OPETEN -OF- ELKE LANTAARNPAAL WAAR JE LANGSLOOPT MOET JE INNIG KNUFFELEN

Spin eten of lantaarnpaal knuffelen: leg je keuze uit.

Lesdoel:

Aan het einde van deze les weet je:

• wanneer zelfstandig gebruikte telwoorden en bijvoeglijke naamwoorden op een -n eindigen
• hoe je een verkleinwoord schrijft

Schrijf drie dingen op die je
van de vorige les onthouden hebt.

Hoort een apostrof in de volgende zin?
Wij hebben altijd zin in vakanties.

1. ja
2. nee

Hoe noemen we het accent op het volgende woord: crêpe

1. accent grave
2. accent circonflexe
3. accent aigu

Wat is juist?

1. toegeëigend
2. toegëeigend
3. toegeeïgend
4. toegeeigend

Hoe noemen we het accent op het volgende woord: decolleté

1. accent grave
2. accent circonflexe
3. accent aigu

Hoe noemen we het accent op het volgende woord: première

1. accent grave
2. accent circonflexe
3. accent aigu

Herhaling

Apostrof

Als weglatingsteken: ’s avonds, Lars’ scooter, ’s-Hertogenbosch;

Uitspraakproblemen: kiwi’s, baby’s, Hanna’s fiets

      Niet bij: cadeaus, cowboys, Annes fiets

Afleidingen en meervouden van afkortingen: cc’en, dvd’tje, pc’s;

Verkleinwoorden op -y voorafgegaan door een medeklinker: baby’tje (maar: displaytje).

Accenten

1. Accent aigu: logé, decolleté, soirée (geeft klemtoon aan)

      – Dat is volgens mij dé manier om de zaak aan te pakken. 

      – Jort heeft twéé auto’s en geen drie. 

2. Accent grave: barrière, crèche, fin de siècle

3. Accent circonflexe: crêpe, moment suprême

Let op: Bij een opeenvolging van drie beklemtoonde letters in dezelfde lettergreep krijgen alleen de eerste twee letters een klemtoonteken, bijvoorbeeld: móói, frááie, ééuw.

Meervoud - spelling

• Zet -s achter het woord. Meestal moet de -s aan het woord vast. Bijvoorbeeld: aapje → aapjes, studie → studies, café → cafés.

• Als je het woord met een -s eraan vast verkeerd uitspreekt, moet je een apostrof voor de -s zetten. Bijvoorbeeld: massa → massa’s, duo → duo’s.

• Een afkorting die je als losse letters uitspreekt, krijgt in het meervoud altijd -’s.

Bijvoorbeeld: cd → cd’s, BMW → BMW’s.

Meervoud op s of 's?

Regel: de S moet ALTIJD vast. (behalve als dat de uitspraak verkeerd maakt).

Spray: sprays

Sirene: sirenes

Coupé: coupés (accent aigu/streepje wijst naar de 1, dus uitspreken als ee)

Bureau: bureaus

Stage: stages

Etui: etuis

Accu: accus  accu's 

Auto: autos auto's

Pony : ponys (de y in een gesloten lettergreep klinkt als een i van wit ) pony's

Oma; omas oma's

Er komt een 's als het eindigt op een -Y, -O, -U, -I en -A

Je spreekt de letters uit al y-ie, o-oo, u-uu, i-ie, a-aa

baby baby's babis

risico risico's risicos

paraplu paraplu's paraplus

kiwi kiwi's kiwis

pyjama pyjama's pyjamas

Moeilijke gevallen: s eraan vast als woorden eindigen op twee of drie klinkers die samen uitgesproken worden als een klank 

aieu a-djeu eus

gameboy game-booi gameboys

etui e-twie etuis

niveau ni-voo niveaus

Maar niet bij:

cavia ca-vi-a cavia's

radio ra-di-o radio's 

Klinkers klinken hier niet samen

Moeilijke gevallen: s eraan vast als het eindigt op -e, -é

Je spreekt de letters uit al e- korte e, é-ee.

er is dus geen probleem met de uitspraak/klankverandering

etage etages

paté patés

Er komt een 's na afkortingen

wc wc's

tv tv's

Trema

Uitspraak: 

     Wel: kopiëren, beëindigen, Azië, ideeën

     Niet: gekopieerd, video, buiig

Leenwoorden: fröbelen, conciërge

Let op: in samenstellingen gebruik je geen trema, maar een koppelteken: radio-interview, mee-eten, opera-achtig, cd-speler.

Woorden die eindigen op -ee

krijgen in het meervoud 

 

+  ën

zee > zeeën 

Woorden die eindigen op -ie

Bij woorden die eindigen op ie krijgen in het meervoud:  -ën   of  -¨n

Hoe kun je weten wat erachter komt? --> Kijk naar de klemtoon!

Waar ligt de klemtoon? --> Roep het woord alsof je je hond in de verte roept.

Olie --> OOOOOOOlie = klemtoon op de O

Trofee --> TrofEEEEEEEEE = klemtoon op de E

Waar ligt de klemtoon?

+¨n 

tralie -->  klemtoon niet op de ie = trema op de laatste e+n -- >  traliën

kolonie --> klemtoon niet op de ie = trema op de laatste e+n -->   koloniën

+ën

fobie  --> klemtoon WEL op de ie = +ën  -- >  fobieën                

-ën of op de laatste klinker twee puntjes +n?

Veel woorden met -ie achteraan, krijgen in het meervoud -ën  of -¨n .
Hoe kun je weten wat erachter komt?        -->       Kijk naar de klemtoon!

Optie 1:

De klemtoon ligt op de laatste lettergreep --> extra e + puntjes erop.
                                    me-lo-DIE                                --> melodieën

                                   

-ën of op de laatste klinker twee puntjes +n?

Veel woorden met -ie achteraan, krijgen in het meervoud -ën  of -¨n .
Hoe kun je weten wat erachter komt?        -->       Kijk naar de klemtoon!

Optie 1:

De klemtoon ligt op de laatste lettergreep --> extra e + puntjes erop (+ën)

                                                  me-lo-DIE --> melodieën

Optie 2:

De klemtoon ligt niet op de laatste lettergreep --> puntjes op de laatste +n

                                   ME-lo-die of me-LO-die --> melodiën                                   

Wanneer is iets zelfstandig gebruikt?

Er moet GEEN zelfstandig naamwoord zijn dat je achter de telwoorden kan plakken. 

Kan je WEL een zelfstandig naamwoord eraan plakken, dan is het bijvoeglijk gebruikt.

Velen houden van 'Wie is de mol?', maar enkelen kijken er nooit naar.

Enkelen van die spelers behoren tot de beste van het team.

Achter 'beste' kan je nu het zelfstandig naamwoord 'spelers' plakken, daarom schrijf je 'beste' zonder -n.

Zelfstandig gebruikte woorden

Zelfstandig gebruikte woorden krijgen een -n als ze op mensen slaan die niet in de dezelfde zin genoemd worden.

Hoeveel verslaafden kunnen ze in Rotterdam nog opvangen?

Zelfstandig gebruikte woorden krijgen geen -n als ze op mensen slaan die wel in dezelfde zin genoemd worden.

Veel supporters in Brugge kwamen met de trein en slechts enkele met de eigen auto.

Zelfstandig gebruikte woorden krijgen geen -n als ze op dieren, planten of dingen slaan.

Van alle clubs was Ajax een van de eerste.

Met -n / zonder -n

Met -n:
- als het personen aanduidt.
- als het zelfstandig gebruikt wordt

Zonder -n:
- als het geen personen aanduidt (dus dingen/dieren etc.)
- als het niet zelfstandig gebruikt wordt (dus bijvoeglijk)

Met of zonder -n?
De helft van de boeken is uitgeleend. Enkele(n) daarvan aan leerlingen uit deze klas.

1. met
2. zonder

Met of zonder -n?
Alle leerlingen hebben een laptop. Sommige(n) hebben de laptop die school adviseerde en andere(n) een andere.

1. eerste met, tweede zonder
2. eerste zonder, tweede met
3. allebei met
4. allebei zonder

Zelfstandig gebruikte telwoorden een -n

Het is bij woorden als bijvoorbeeld 'sommige' en 'enkele' niet altijd meteen duidelijk of er een -n achter moet. 

Je stelt jezelf de volgende twee vragen:

1. Gaat het om personen?

2. Is het telwoord zelfstandig gebruikt?

Als het antwoord op beide vragen 'ja' is, zetten we er een -n achter

Voorbeelden

Zelfstandig gebruikt telwoord:

Sommigen van die leerlingen ken ik heel goed.

Niet zelfstandig (wel bijvoeglijk) gebruikt en betreft wel persoon:

Sommige leerlingen ken ik heel goed.

Een voorbeeld van wel zelfstandig gebruikt, maar geen persoon:

Enkele van de tijgers ken ik heel goed.

Uitzondering

Telwoorden als tientallen, honderden, (tien)duizenden en miljoenen hebben ALTIJD een -n

Zelfstandig gebruikte bijvoeglijke naamwoorden

Voor zelfstandig gebruikte bijvoeglijke naamwoorden gelden dezelfde regels als bij telwoorden:

1. Is het zelfstandig gebruikt?
2. Worden er personen aangeduid?
3. Is het meervoud?

Ja? --> eindigt op -n (In Madrid kwamen ze een paar bekenden tegen)

Nee? --> eindigt het op e

Verkleinwoorden

Van de meeste zelfstandige naamwoorden kun je een verkleinwoord maken.

Meestal           =              -je of -tje achter het woord.

vakantie - vakantietje  
schaar - schaartje
dans - dansje

Soort woord met voorbeeld

1. Woorden met een -m               boom
2. Woorden met een -ng            koning
3. Achteraan -a, -o of -u                  opa, auto, paraplu
4. Achteraan -y                                   baby
5. Woorden met cijfers of afkorting     dvd, A4

Regel met voorbeeld

• -pje
  

boompje

• -kje en de -g laat je weg

koninkje

• extra klinker
  

opaatje, autootje, parapluutje

• -'tje

baby'tje

• -'je of -'tje
  

dvd'tje, A4'tje

Tip 

Twijfel je over een verkleinwoord?
Neem een voorbeeldwoord in je hoofd met dezelfde laatste letter of klank!

Verkleinwoord van cranberry??
Baby eindigt ook met y en dat wordt baby'tje. 

Dus: cranberry'tje!

Menu
a: menutje b: menuutje c: menu'tje
d: menuu'tje

1. Menutje
2. Menuutje
3. Menu'tje
4. Menuu'tje

Instructie
a: instructietje b: instructieetje
c: instructie'tje

1. Instructietje
2. Instructieetje
3. Instructie'tje

Verder werken aan + huiswerk

Blz. 66 t/m 68, opdracht 1, 2, 3, 7 en 9  

+ opdracht 10 en een deel van de paragraaf werkwoordspelling voor de leerlingen die werkwoordspelling onvoldoende gemaakt hebben of extra willen oefenen --> komt ook in de toets voor!

Blz. 99, opdracht 4

+ opdracht 9 (blz. 101) en een deel van de paragraaf werkwoordspelling voor de leerlingen die werkwoordspelling onvoldoende gemaakt hebben of extra willen oefenen --> komt ook in de toets voor!

+ nakijken en verbeteren met een andere kleur! 

Wat niet af is = huiswerk

Stel de volgende les vragen over fouten die je niet begreep!

Ik weet wanneer ik telwoorden, bijvoeglijk naamwoorden met of zonder een -n en verkleinwoorden schrijf.

😒🙁😐🙂😃

Reflectie:
Wat ging bij jou goed tijdens deze les?
Wat kan nog iets beter?

Feedback:
Wat vond je fijn/goed aan deze les?
Wat zou je liever anders willen zien?