4V Cultuuruur Periode 2 onderwerp 1: Griekse bouwkunst + Delphi

• KCV
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Cultuuruur periode 2: Bouwkunst en Rome

Onderwerpen

• Griekse bouwkunst, Romeinse bouwkunst en de onderlinge
    verschillen
• Bouwwerken van keizer Augustus, zuil van Traianus,
    Circus Maximus
• Presentaties over  Colosseum, Pantheon, thermen van Caracalla, fresco's en/of beelden (PTD)

Griekse bouwkunst

Segesta, Sicilië

In deze lessonup...

• leer je de functie van tempels
  
• leer je de onderdelen van tempels
• leer je de belangrijkste bouwordes van tempels
• maak je kennis met de best bewaarde gebouwen uit Athene  
   en Delphi 
• leer je over theaters 

Wat weet je al over Griekse tempels?

Functie

• Grieken gebruikten de tempel om
   in contact te komen met de
   godheid. 
• Dit gebeurde vóór de tempel, niet
   erin!
  
• Voor de tempel stond een altaar.
• In de tempel stond het beeld van
   de god(in): dat was heilig, daar
   mocht je niet komen.
  

Opbouw (voorzijde)

tympanon 

   fronton

fries

   triglief

   metoop

architraaf

kapiteel

zuil

triflief: 3 inkervingen (denk ook aan hiërogliefen: heilige inkervingen)

Wat weet je nog? Sleep de namen van de onderdelen op de juiste plaats.

Timpanon

Zuilen

Kapiteel 

Fries

Architraaf

Fries

kapiteel

architraaf

zuil

Opbouw (plattegrond)

Termen: 

cella

portaal / pronaos

opisthodomos (= achterkamer)

peristylium 

stylobaat

Wat zal het Griekse woord στύλος betekenen?

De cella is de binnenste ruimte waar het godenbeeld in stond. De gewone mensen mochten daar niet komen.

De priester betreedt de cella via het portaal / pronaos.

Rondom heb je het peristylium. 

Achter de tempel bevindt zich vaak nog een achterkamer / opisthodomos.

Dit staat op het stylobaat.

               Zuilen

Termen: 

Dorisch

Ionisch

Corinthisch

zuil

kapiteel

basement

Trigliefen en metopen zie je alleen bij een Dorisch fries, bij de andere zie je een doorlopend fries.

Dorische

 zuil

Ionische zuil

Korintische zuil

Sleep de afbeeldingen naar de juiste bouwstijl

Dorisch

Ionisch

Korintisch

• Delisch-Attische Zeebond
• 454 v. Chr.   Schatkist 'in veiligheid gebracht'
• 450 v. Chr.   Pericles' bouwprogramma

Na de Perzische Oorlogen voelde men zich onveilig en werd een militaire bond opgericht, de Delisch-Attische Zeebond.

Delisch, naar het eiland Delos, waar de schatkist stond, Attisch, naar het gebied waarin Athene lag, de belangrijkste stad in de bond.

Iedere stad moest contributie betalen en verzet werd bestraft als verraad...

De Delisch-Attische Zeebond is een moderne benaming. Het heette in de oudheid Athene en zijn bondgenoten, οἱ Ἀθηναῖοι καὶ οἱ σύμμαχοι.

Propylaïen (προ = ..., πυλη = ...)

Beschrijf zelf wat je ziet met termen v/d architectuur.

πύλη = deel v/e dubbele poort, πύλαι = poorten / ingang

Nikè-tempeltje

Doorlopend fries:

strijd tussen de Grieken en Perzen

Uitzonderlijk, want ...?

want normaalgesproken werden er alleen mythische taferelen afgebeeld.

Nikè-tempeltje

Doorlopend fries:

strijd tussen de Grieken en Perzen

Uitzonderlijk, want normaalgesproken alleen mythologische taferelen.

want normaalgesproken werden er alleen mythische taferelen afgebeeld.

Erechtheion

Waar komt de naam Erechteion vandaan?

Hephaistos probeerde Athena te verleiden. Zij was daar niet van gediend, maar de god was zo opgewonden, dat er wat van zijn zaad op haar dijbeen kwam. De godin veegde het vol walging weg met een dotje wot en gooide het op de grond. Hieruit is Erechtheus geboren, half mens, half slang, die later koning van Athene werd.

Erechtheus won een oorlog tegen Eleusis; Eleusis werd bijgestaan door een zoon van Poseidon (Eumolpos), die in de strijd werd gedood. Poseidon nam wraak op Erechtheus met zijn drietand. / Zeus met zijn bliksem.

Erechteion: Kariatiden (mannenzuilen heten Atlantiden - waarom?)

Tempel voor Athena, Erechtheus, Poseidon en Zeus

Wat valt op aan de vorm van dit heiligdom? 

(Vitruvius: inwoners van Kariai kozen de kant van de Perzen => Karyanen gestraft: mannen gedood, vrouwen tot slavin gemaakt).

Het gebouw heeft een zeer on-klassieke vorm. Dit is omdat het gebouwd is om meerdere kleinere heiligdommen te verenigen in één gebouw. het laatste deel ligt ook 3 (!) m lager dan het hoogste deel.

In het plafond zie je het gat waardoor Zeus' bliksem Erechtheus heeft getroffen. Ook zie je in het heiligdom de rots die Poseidon met zijn rots heeft getroffen om water te geven. (zout... hij verloor de strijd tegen Athena met haar olijfboom)

Parthenon

Dorische orde:

•  Dorische zuilen, triglyfen en metopen

•  Metopen: strijd tussen Lapithen (mensen)    en Centauren

Binnenin: Ionisch: 

• doorlopend fries met processie van de
   Panathenaeën
• 4 Ionische zuilen in de opisthodomos 
   (achterkamer)
  
  

Alma-Tadema: Phidias en het fries van de Parthenon

in situ

In de cella:

• stond het beeld van de god
  
• dit was vaak gemaakt van     goud en ivoor
• chryselefantien
  (χρυσός= goud,
   ἐλεφάντινος= ivoor)

Elgin marbles: wat zijn dat?

Lord Elgin verscheepte reliëfs en 1 kariatide van de acropolis als 'studiemateriaal' naar Engeland; 

verkocht aan de overheid, sinds 1816 in het British Museum.

Engelsen: conservering: zonder ons zouden de stukken in bar slechte conditie zijn (smog e.d. in Athene)

Grieken: vandalisme en roofkunst

Ongoing dispute...

Reconstructie tympanon: 

geboorte Athena (oostkant) 

strijd tussen Poseidon en Athena (westkant)

Sleep de namen naar de juiste plek.

Erechteion

Nikè-tempel

Parthenon

Propylaeën

Welk gebouw op de Akropolis is dit?

1. Propylaeën
2. Parthenon
3. Nikè-tempel
4. Erechteion

Naam 'Parthenon' hoogstwaarschijnlijk niet correct!

Nieuw onderzoek uit 2020 - Janric van Rookhuizen

2500 jaar oude inventarissen:

• Hekatompedon: schatkamer met gouden bezittingen en standbeeld van Athena
• Parthenon: andere schatkamer met o.a. meubels en muziekinstrumenten

Pausanias' reisgids (2e eeuw na Chr.) noemt schatten uit het 'Erechteion' die in de Parthenon-inventaris staan.

Aanname was: Parthenon was ergens in de grote tempel.

Incorrect: Parthenon was in het 'Erechteion'  => de kariatiden ondersteunen deze theorie. Waarom?

Hekatompedon: ἑκατον (100) + πούς (voet): beschrijft de lengte van de tempel

Odeion

(ῳδειον)

Zang- en muziek-theater

2e eeuw na Chr.

5000 man

Stoa van Eumenes

2e eeuw v. Chr.

Aslaag met resten van een cypressenhouten dak gevonden.

Theater van Epidaurus

Wat zijn de verschillen tussen een Grieks en Romeins theater?

Tempel van Zeus

Welk type zuilen?

Welke locatie?

Delphi

Delphi

Tholos: rond gebouw met koepeldak

Links: reconstructie v/d Tholos in Athene:

Rechts: resten van de tempel van Athena in Delphi

Navel v/d aarde: Zeus liet twee adelaars vliegen van beide uiteinden van de aarde.  Ze ontmoetten elkaar in Delphi => navel/centrum van de aarde = omphalos.

Linksonder: schatkamer van Athene

Delphi is genoemd naar de dolfijn waarin Apollo zich veranderde om vervolgens de matrozen die hij tegenkwam te dwingen priesters te worden in zijn tempel.

Het orakel v/d Pythia voor Aegeus:

Maak de uitstekende tuit van de wijnzak niet open, allerbeste der manschappen, voordat je in de stad Athene aankomt.

Pittheus, koning van Troizen

Dochter Aithra

De leerdoelen waren het (her)kennen van: 

- de functie van tempels

- de onderdelen van tempels

- de belangrijkste bouwordes van tempels

- de gebouwen op de Acropolis

- theaters en het heiligdom van Delphi

Op de volgende slides kun je je kennis hiervan checken.

Wat was waar?

In de tempel

Vóór de tempel

altaar

godenbeeld

eredienst

Sleep de afbeeldingen naar de juiste bouwstijl

Dorisch

Ionisch

Korintisch

Waar bevindt zich ieder onderdeel?

cella

peristylium

opisthodomos

portaal

Het heiligdom van Apollo in Delphi was een

1. heiligdom van de polis Delphi.
2. een pan-helleens heiligdom.
3. een heiligdom gefinancieerd door Athene.
4. een heiligdom gefinancieerd door Sparta.

Wat is een acropolis?

1. Een heuvel in een polis
2. De plek waar alle tempels staan
3. De plek waar een burcht stond
4. De hoogte in een polis met de belangrijkste tempels

Welk gebouw in Athene zie je hier?

1. het Parthenon
2. het Erechteion
3. het Niké-tempeltje
4. het Odeion

Welke tempelonderdelen ken je nog? Sleep de namen van de onderdelen op de juiste plaats.

Timpanon

Zuilen

Kapiteel 

Fries

Architraaf

Stylobaat 

Sleep de namen naar de juiste plek.

Erechteion

Nikè-tempel

Parthenon

Propylaeën

Wat zie je NIET op deze afbeelding?

1. de omphalos
2. de navel van de aarde
3. het middelpunt van de aarde
4. de kolossos

Waar was Delphi het meest bekend om?

1. De tempel van Apollo
2. De schatkamer van de verschillende poleis
3. Het orakel
4. Het stadion