HC - De Europese Expansie begint (§2.2)

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

Een nieuwe tijd

1/2 De Europese expansie begint (§2.2)

Herhaling vorige lessen

• In welk jaartal ontdekte Columbus Amerika
• Waar was Columbus naar op zoek?

Voor de docent

Het klinkt allemaal heel romantisch, een ontdekkingsreis. Maar behalve dat het een gevaarlijke expeditie was, is de term ontdekkingsreis wat bijzonder. Want hoe kan je een land ontdekken dat al bewoond was door andere mensen? Voor veel leerlingen is dit een eerste kennismaking met het Europa-centrische wereldbeeld dat er in die tijd, tot zeker het eind van de negentiende eeuw heerste. De ontdekkingsreizen zijn maar zelden vreedzaam van aard geweest: het waren plunder- en moordtochten die in de meeste gevallen goedkeuring van staat en kerk genoten.

Deze les gaat vooral in op de eerste pogingen van Nederlanders om de weg naar Indie te vinden en te consolideren. Zo ver is het aan het eind van de zestiende eeuw nog niet: de handel in specerijen is nog stevig in handen van de Portugezen.

De Eerste Schipvaart onder leiding van Cornelis de Houtman bereikte in 1596 eindbestemming Bantam. Het was economisch wellicht niet het succes waarop De Houtman had gehoopt, maar er was bewezen dat de route via Kaap de Goede Hoop de juiste was.

Leerdoel

Aan het eind van deze presentatie kun je herkennen en uitleggen waarom Europese landen ontdekkingsreizen maakten.

Kenmerkend aspect:

'Het begin van de Europese overzeese expansie'

Europese expansie: uitbreiding van activiteiten van Europeanen buiten Europa vanaf omstreeks 1500.

Belang van dit onderwerp

Door in te zien wat de oorzaken van de Europese expansie zijn geweest kun je vandaag de dag beter de verschillen tussen arm en rijk in de wereld begrijpen.

Dankzij de ontdekkingsreizen leven we vandaag de dag in een geglobaliseerde wereld.

Vraag (klassikaal)

Waarom kwamen indianen niet in hun schepen naar Europa en koloniseerden ze ons?

Oftewel: Kun je 3 factoren bedenken waardoor Europa de wereld is gaan overheersen?

Kun je 5, of minimaal 3, factoren bedenken waardoor Europa de wereld is gaan overheersen?

Kun je 5, of minimaal 3, factoren bedenken waardoor Europa de wereld is gaan overheersen?

Video

TED - Niall Ferguson - The 6 killer apps of prosperity

(3:58)

Waardoor kon het Westen de rest van de wereld domineren?

Video

 WieWatWanneer? - Ontdekkingsreizen en Europese expansie

(3:58)

Vraag:

Noem 3 gevolgen van de komst van de conquistadores voor de indianen.

Noem 3 gevolgen van de komst van de conquistadores voor de indianen

In de zestiende eeuw begint de Europese expansie overzee en een nieuwe wetenschappelijke belangstelling. Beide ontwikkelingen hebben elkaar beïnvloed.

Leg uit met telkens een voorbeeld:
 waardoor de nieuwe wetenschappelijke belangstelling de Europese expansie mogelijk maakte en
 dat de expansie de wetenschappelijke belangstelling bevorderde.

Wat waren redenen om op ontdekkingsreis te gaan?

(volgende 2 slides hoef je nog niet over te nemen in je schrift)

Nieuwe contacten

• Door de handel komen mensen in contact met andere culturen en producten.
• Maar, via oude boeken, óók met de oude kennis van de Grieken en Romeinen
• Europeanen gaan op zoek naar nieuwe landen, maar vooral naar nieuwe rijkdommen

De verschillende handelsroutes vanuit Azië

Specerijen

• Erg interessant, meer smaak, langere houdbaarheid, 'medicijn'.
• Groeit alleen in Indië (=Europese naam voor Zuidoost-Azië).

• Door lange route, met veel tussenhandel zijn specerijen peperduur.

Redenen ontdekkingsreizen Europa

• Economisch: moslims uitschakelen als tussenhandelaren met het Verre Oosten (Azië)

• Religieus: verspreiding christendom.

• Technisch-wetenschappelijk:  kompas, sextant, karveel.

• Onderlinge concurrentie: Spanje en Portugal hielden hun zeeroutes naar andere continenten geheim wat leidde tot 'kolonisatiedrift' bij andere landen. (koloniseren = vestigen van mensen in een ander land)

Europese landen willen zelf winst maken

• De Portugezen ontdekken de route naar Azië
  

• Vasco da Gama (Portugal) maakt als eerste Europeaan de zeereis naar (het land) India (1498)

• Portugezen houden deze Carreira da India strikt geheim

Video

Columbus, de Gama, and Zheng He! 15th Century Mariners. Crash Course

(2:00)

Vasco da Gama

Columbus ontdekt de ‘Nieuwe wereld’. Bewoners ten onrechte ‘Indianen’ genoemd.

Amerigo Vespucci: 

naam ‘Amerika’

Reisverslag ‘Mundus Novus’ (Nieuwe Wereld) van Amerigo Vespucci was de ‘Harry Potter’ van die tijd

Ontdekkingsreizigers leefden rond 1500 tussen hoop en vrees

In Afrika zou een rivier van goud stromen, in Azië zouden er bergen van goud zijn (hoop). In Indië zouden mieren leven zo groot als honden, rond de evenaar zou een dodelijke hittegordel branden (vrees).

‘Cyclopes’ (eenogige reuzen) en eenbenige ‘sciapodes’

En de angstaanjagende ‘Anthropophagi’!

Kannibalen met een mondopening in hun borst

Wereldkaart in de tijd van Columbus

Veranderend wereldbeeld

• Oudheid: aarde = bol (Ptolemaeus)
  

Middeleeuwen: aarde = plat (symbolische kaarten)

Nieuwe Tijd: aarde = bol (geografische kaarten)

Oudheid + Middeleeuwen: geocentrisch wereldbeeld (aarde = middelpunt heelal)

1543 Copernicus: heliocentrisch wereldbeeld

Pas in 1835 wordt verbod van het boek door kerk opgeheven

Middeleeuwse wereldkaart

Een zogenaamde ‘OT-kaart’

Met daarop Europa, Afrika en Azië en als middelpunt: Jeruzalem!

Waldseemüller wereld kaart 1508

True Size wereldkaart

Wat is de ware grootte/landoppervlakte van de continenten?

thetruesize.com

Gall–Peters projectie / True size wereldkaart

Video

Columbus, de Gama, and Zheng He! 15th Century Mariners. Crash Course

(2:00)

Gevolgen reizen Columbus

Huiswerk

Lezen: §2.2 'De Europese expansie begint'

Maken: Werkplaats Online §2.2 'De Europese expansie begint' 

Volgende les:

Bezig met praktische opdracht ontdekkingsreizen

Dat even terzijde, nu weer terug naar Columbus...

Columbus’ beschrijving Taino stammen van Hispaniola 

(nu Haïti)

“Ze zijn zo vriendelijk, gul en inschikkelijk dat ik Uwe Hoogheid kan verzekeren dat er ter wereld onmogelijk een beter volk en een beter land kunnen bestaan. Ze hebben hun naaste lief als zichzelf, wat ze zeggen, maakt een aangename en zachtaardige indruk en ze glimlachen er altijd bij. Ze lopen naakt rond, mannen zowel als vrouwen, precies zoals hun moeder hen ter wereld bracht. Maar gelooft u me, hun zeden zijn goed en de koning treedt zo statig en waardig op dat het een genoegen is om te zien.”