Voorbehouden handelingen

• Verpleging en verzorging
• MBO
• Studiejaar 1

Voorbehouden handelingen

Voorbehouden handelingen

Een voorbehouden handeling mag alleen uitgevoerd worden door de beroepsbeoefenaar die daarvoor bevoegd en bekwaam is. Op die manier kun je de veiligheid van de zorgvrager zoveel mogelijk waarborgen. Jouw verzorgend doel, in samenwerking met andere disciplines, is dat de zorgvrager weer zo snel mogelijk voor zichzelf kan zorgen.

Voorbehouden handelingen

Daar komt een aantal verpleegtechnische handelingen bij kijken. Deze handelingen zijn onderverdeeld in risicovolle handelingen, voorbehouden handelingen en overige handelingen. Het is van belang dat je als (aankomend) verzorgende helder kunt uitleggen waarom jij bepaalde keuzes maakt om een handeling wel of niet uit te voeren.

Relatie met wet BIG

Aangezien verpleegtechnische handelingen risicovol kunnen zijn, zijn ze nauwkeurig uitgeschreven in protocollen. Je weet daardoor hoe je moet handelen en kent de mogelijke complicaties van een handeling. Een protocol ondersteunt de zorgverlener in de uitvoering van de handeling en vermindert het risico op foutief handelen door beroepsbeoefenaren in de zorg.

Relatie met wet BIG

In protocollen uitgeschreven handelingen zijn onderdeel van een uitgebreide regelgeving. Elke organisatie moet kunnen aantonen wat zij doet om de deskundigheid en zorgvuldigheid van medewerkers te borgen. Deze regelgeving is vastgelegd in de Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg (Wet BIG). Deze wet geldt niet in de privésfeer en in noodsituaties, maar geldt specifiek voor beroepsbeoefenaren in de zorg.

Relatie met wet BIG

Na het behalen van jouw diploma tot verzorgende val je onder de Wet BIG. Het beroep van verzorgende individuele gezondheidszorg (VIG) is volgens de wet een Artikel 34-beroep. Dit betekent dat je rechtmatig de titel Verzorgende-IG mag voeren. Ook mag je (onder voorwaarden) enkele voorbehouden handelingen uitvoeren. Je kunt je niet registreren in het BIG-register en je valt ook niet onder het tuchtrecht.

Verpleegtechnische handelingen

Handelingen die je binnen je beroepsuitoefening uitvoert, zijn handelingen op het gebied van organisatie, uitvoering en verbetering van de zorg rondom de zorgvrager. Daarnaast kom je handelingen tegen die technisch van aard zijn en specifieke deskundigheid vereisen: de verpleegtechnische handelingen. Deze zijn onderverdeeld in:

• risicovolle handelingen;
  
• voorbehouden handelingen;
  
• overige handelingen.

Aanleren van vpt handelingen

Voor alle handelingen in de zorg geldt dat je ze zorgvuldig moet uitvoeren. Je hebt door jouw handelen een groot aandeel in het herstel en het welzijn van de zorgvrager. Je hebt hierin een grote verantwoordelijkheid.

Aanleren van vpt handelingen

Tijdens de opleiding leer je de handelingen aan van laag complex naar hoog complex. In het eerste jaar van de opleiding start je met het aanleren van een aantal basishandelingen. Door het gebruik van meetapparatuur maak je dan al kennis met techniek en wen je aan het uitvoeren van handelingen bij een zorgvrager. Daarnaast leer je de zorgvrager te vragen hoe hij jouw handelen ervaart.

Aanleren van vpt handelingen

Je oefent daarmee steeds weer in het:

• verwoorden van jouw kennis;
  
• toepassen van de stappen in het protocol;
  
• bedienen van de apparatuur;
  
• contact maken met de zorgvrager;
  
• observeren van de effecten van jouw handelen op de lichamelijke gesteldheid van de zorgvrager.

Aanleren van vpt handelingen

Dit is een leerproces dat tijdens de opleiding wordt uitgebouwd.

Voorbeelden van basishandelingen die jij als verzorgende op eigen initiatief mag uitvoeren zijn:

• meten van de temperatuur;
  
• tellen van de pols;
  
• meten van de saturatie (zuurstofverzadiging).

Risicovolle handelingen

Wanneer is een handeling risicovol? Als er bij de zorgvrager directe schade kan ontstaan bij het foutief uitvoeren van de handeling. Tijdens de opleiding tot verzorgende leer je eerst in theorie wat de voor- en nadelen en de risico's en complicaties van elke handeling zijn. Daarna mag je deze handelingen oefenen in de praktijk. Dat doe je eerst enkele keren onder begeleiding van jouw werkbegeleider. Als dat goed gaat, mag je de handeling zelfstandig oefenen.

Risicovolle handeling

Je krijgt een opdracht tot uitvoering van een risicovolle handeling meestal van een arts. In de kraamzorg kun je een opdracht ook van een verloskundige krijgen. Als je de handeling hebt uitgevoerd, moet je de zorgvrager daarna goed observeren. Je kijkt of er ongewenste effecten en complicaties optreden.

Risicovolle handeling

Risicovolle handelingen zijn bijvoorbeeld:

• toedienen van sondevoeding;
  
• spoelen van de blaas;
  
• verzorgen van een stoma;
  
• verrichten van complexe wondzorg;
  
• hanteren van domotica.
  

Hoe vaker je een handeling uitvoert, hoe beter je de handeling beheerst. Als je een handeling niet zo vaak uitvoert, maakt dat een handeling juist meer risicovol.

Voorbehouden handelingen

Risicovolle handelingen zijn voorbehouden handelingen als er onaanvaardbare risico's bestaan bij ondeskundige uitvoering. Alle voorbehouden handelingen zijn dus risicovol. Niet alle risicovolle handelingen zijn voorbehouden.

Voorbehouden handelingen

Het inbrengen van een katheter is een risicovolle handeling en een voorbehouden handeling. Je brengt namelijk een vreemd voorwerp in (voorbehouden), waarmee je de urinebuis zou kunnen beschadigen (risicovol).

Het geven van een morfinepleister is een risicovolle handeling, omdat je een opiaat toedient dat invloed heeft op het bewustzijn. Het is geen voorbehouden handeling, omdat je geen vreemd voorwerp in het lichaam brengt waarmee je iets weghaalt of inspuit.

Voorbehouden handeling

Er zijn veertien groepen van voorbehouden handelingen in de wet opgenomen. Binnen drie groepen daarvan mag jij als verzorgende handelingen uitvoeren. Deze drie groepen zijn:

Voorbehouden handeling

1. Inbrengen van een buis in een lichaamsholte, zoals het katheteriseren van de blaas en inbrengen van een maagsonde.
   
2. Inspuiten van een middel via een holle naald in lichaamsweefsel of bloedvat, zoals bij de toediening van medicijnen of oplossingen per injectie of per infuus.
   
3. Verwijderen van vocht of weefsel uit een orgaan met behulp van een naald, zoals bij bloedafname (venapunctie) en de hielprik bij de pasgeborene.

Voorbehouden handeling

Jij mag als verzorgende niet binnen elke groep 'alles' uitvoeren. Jij mag alleen handelingen zelfstandig uitvoeren die behoren tot jouw deskundigheidsgebied.

Een verpleegkundige mag een man en een vrouw katheteriseren, een verzorgende-IG mag alleen een vrouw katheteriseren.

Daarnaast moet je voldoen aan de voorwaarden van 'handelen in opdracht' en 'bekwaam is bevoegd'.

Overige handelingen

Naast risicovolle en voorbehouden handelingen zijn er ook nog overige handelingen. Bij deze handelingen is er niet direct een risico van schade voor de zorgvrager.

Het is wel van belang om bij elke handeling het protocol te volgen en deskundig en zorgvuldig te werk te gaan.

Daarnaast moet je zelf na blijven denken tijdens de uitvoering. Er kan altijd een situatie ontstaan waarbij een handeling verkeerd uitpakt of toch risicovol wordt. Je moet dan weten wat je moet doen om de nadelige gevolgen zo klein mogelijk te houden.

Overig handelingen

• Het geven van een opgewarmde kruik is op zich geen risicovolle handeling. Maar als je de kruik niet in een handdoek wikkelt, kan er wel een pijnlijke situatie ontstaan.
  
• Het zwachtelen van een been is op zich geen risicovolle handeling, maar als je de zwachtel te strak aantrekt kan een onwenselijke situatie ontstaan.
  
• Het opvangen van urine is op zich geen risicovolle handeling. Maar als je per ongeluk de sticker van een andere zorgvrager op het buisje plakt, is dit erg vervelend voor de zorgvrager.

Bevoegd en bekwaam

Als verzorgende moet je bevoegd en bekwaam zijn om voorbehouden handelingen te mogen uitvoeren. Bevoegd zijn wil zeggen: je bent gekwalificeerd om als verzorgende te werken omdat je een diploma hebt behaald. Om bevoegd te blijven moet je wel jouw bekwaamheid op peil houden.

Bevoegd en bekwaam

Bekwaam zijn houdt in dat je de handeling volgens de afgesproken regels en procedures uitvoert. Dat betekent dat je:

• het doel en de gevolgen van de handeling kent;
  
• de technische uitvoering kunt verrichten;
  
• alle zorgvuldigheidseisen in acht neemt;
  
• weet wat je moet doen als er complicaties optreden;
  
• bij voorkeur de handeling recent hebt uitgevoerd.

Bevoegd en bekwaam

Je bent zelf verantwoordelijk voor het bepalen of jij jezelf voldoende bekwaam vindt om de handeling te verrichten. Voel je je niet bekwaam, dan moet je je inschrijven voor het volgen van theorielessen en vaardigheidstrainingen om je de handelingen weer eigen te maken. De zorgorganisatie biedt voorwaarden om de bekwaamheid op peil te houden door het aanbieden van bijscholing.

Bevoegd en bekwaam

Hoe verkrijg je bekwaamheid om verpleegkundige handelingen te verrichten?

Opleiding tot verzorgende IG legt de 1e basis.

Bijscholing volgen of onder toezicht van een collega de handeling uitvoeren.

Toetsing van vaardigheid mbv beoordelingsformulier

Kritisch blijven op je handelen

Richtlijnen

De beroepsvereniging Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland (V&VN) overlegt met het ministerie namens de verpleegkundigen en verzorgenden. Zo ontstaan er landelijke richtlijnen voor zorgorganisaties om de kwaliteit van zorg te organiseren. Een richtlijn heeft als doel deze kwaliteit te bewaken.

Een voorbeeld van zo'n richtlijn is: Een verzorgende-IG verricht geen voorbehouden en risicovolle handelingen zonder opdracht van een arts.

Protocollen voor verzorgende

Een protocol is een afgesproken en erkende werkwijze voor het uitvoeren van een bepaalde handeling. Bij het maken van een protocol is goed nagedacht over de volgorde en het hoe en waarom van de stappen. Er wordt regelmatig gecontroleerd of de stappen nog actueel zijn. Daardoor behoudt een protocol een goede kwaliteit van zorg.

Afspraken voor jou als student

Als student ben je bezig met jouw beroepsvorming en ontwikkeling. Dit doe je volgens de geldende afspraken tussen jouw zorgorganisatie en het opleidingsinstituut. Deze afspraken moeten passen binnen de wettelijke kaders.

Als je stage gaat lopen in een zorgorganisatie, is het van belang dat je de regels kent over aanleren van verpleegtechnische handelingen. Je voert een handeling eerst uit onder begeleiding van een gediplomeerd verzorgende. Vervolgens oefen je enkele keren de handeling onder toezicht. Ten slotte mag je de handeling zelfstandig uitvoeren.

Incidenten en klachten

Een van die procedures is het melden van incidenten of bijna-incidenten. Aan zorgverleners op de werkvloer wordt dringend verzocht om een incident of bijna-incident te melden op het formulier Veilig Incidenten Melden (VIM), of Melding Incidenten Cliënten (MIC). Doel van deze melding is om in de toekomst herhaling van het (bijna-)incident te voorkomen. Meldingen gaan over de directe werkomgeving van de melder, zoals een zorgvrager die een zorgverlener slaat, een valincident en een medicijnopdracht die niet is uitgevoerd.

Incidenten en klachten

Daarnaast heeft iedere zorgorganisatie, of professionele zelfstandige beroepsbeoefenaar in de zorg, een onafhankelijke klachtenfunctionaris. Dit is verplicht. Deze functionaris geeft de zorgvrager advies bij het formuleren van een klacht. Ook bemiddelt deze functionaris in het contact tussen zorgvrager en zorgverlener. Doel van een klachtenregeling is dat zorgverleners alert blijven in hun werk en hun handelen bespreekbaar maken. Dit verbetert de zorg.

Borgen van kwaliteit

Veel zorgorganisaties hebben een systeem opgezet om verzorgenden te scholen en te toetsen. Je kunt bijvoorbeeld theoretische lessen digitaal volgen, of je inschrijven voor een vaardigheidstraining. Je bent als verzorgende zelf verantwoordelijk om een vaardigheidstraining te volgen als je twijfelt over je eigen bekwaamheid voor een handeling.

Een vaardigheidstraining wordt begeleid door daarvoor speciaal opgeleide collega's op de werkvloer. Soms verzorgen trainers van de afdeling Opleidingen deze trainingen.

Aansprakelijkheid

Als je als verzorgende aan anderen schade toebrengt, kun je aansprakelijk worden gesteld. Dat betekent dat wordt onderzocht of je fouten hebt gemaakt in de zorg. Ook wordt bekeken of je de schade had kunnen voorkomen. Dit kan juridische consequenties hebben.