4.3 Franse Revolutie

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

De tijd van Pruiken en Revoluties

§4.3 A| Revolutie in Frankrijk

Waar gaat de paragraaf over?

In 1789 begon de Franse Revolutie: burgers kwamen in opstand tegen de koning, de adel en de geestelijkheid. De revolutionairen schaften de standenstaat af en maakten van Frankrijk een constitutionele monarchie en later een republiek. De koning stierf onder de guillotine.

Personen in deze paragraaf

Lodewijk XVI

Koning van Frankrijk

Marie Antoinette

Koningin van Frankrijk

Robbespierre

radicaal revolutionist

Napoleon Bonaparte

Generaal

Belangrijke gebeurtenissen in deze les:

1789: Mei:       Koning Lodewijk XVI roept de Staten-Generaal bijeen

         Juni:       Eed van de Kaatsbaan

         Juli, 14:   Bestorming van de Bastille

         Aug:        Verklaring van de rechten van de mens en burger

1791: Mislukte vluchtpoging van de koning

1792: Eind van de monarchie
          Begin van 'de Terreur'   

1793: Lodewijk XVI wordt geëxecuteerd

1794: Directoire

1798: Opkomst Napoleon

Herhaling §4.1
Geef aan hoe de bevolking in Frankrijk verdeeld was.

Eerste stand

Tweede stand

Derde stand

De geestelijken

De adel

De rest

Betaalde geen belasting

Betaalde weinig belasting

Betaalde veel belasting

Herhaling §4.1
Waren de Verlichters hier voor of tegen?

Verlichters zijn voor

Verlichters zijn tegen

Vrijheid van meningsuiting

Gelijke rechten voor iedereen

Vrijheid van godssdienst

Ongelijkheid

Verdeeldheid en teleurstelling in de Staten-Generaal 

Op 5 mei 1789 werd het Paleis van Versailles de ontmoetingsplaats van de drie standen. Het belangrijkste doel van deze bijeenkomst was om het belastingstelsel in Frankrijk te bespreken. Lodewijk XVI was namelijk in financiële problemen gekomen door de steun aan Amerika tijdens de Amerikaanse Revolutie.

Uit geheel Frankrijk komen 1200 vertegenwoordigers naar Versailles.

De stemming verloopt echter per stand.. 

Als er een hoofdelijke stemming zou zijn dan zou dit volgens de derde stand eerlijker zijn. 

1e stand:         300 vertegenwoordigers

2e stand:        300 vertegenwoordigers

3e stand:       600 vertegenwoordigers

Om welke reden riep koning Lodewijk XVI de Staten-Generaal bijeen in 1789?

De eed van de Kaatsbaan

In juni 1789 besloot de teleurgestelde en boze derde stand een nieuwe bijeenkomst te organiseren, de Nationale Vergadering. De Nationale Vergadering wilde geen absolute macht meer voor de Franse koning en een einde aan het standensysteem. Ze geloofden in gelijkheid voor iedereen. 

Op deze manier vochten zij voor een grondwet gebaseerd op 1. Vrijheid(liberaté), 2. Gelijkheid(Egalité) en 3. Broederschap(Fraternité) en het einde van de standenmaatschappij.

Koning Lodewijk XVI was het niet eens met de Nationale Vergadering en besloot 20.000 soldaten te sturen om de vergadering van de Vergadering te beëindigen.

De volgende dag kwamen de leden van de Vergadering bijeen en beloofde  niet uit elkaar te gaan totdat er een nieuwe grondwet voor Frankrijk was opgesteld.

Waarom noemde de derde stand zich de 'Nationale vergadering'?

Een gewelddadige start van de Franse Revolutie

De ‘arrogantie’ van de adel en de luxueuze levensstijl in Versailles maakten de mensen nog bozer. In juli 1789 kwamen honderden Parijzenaars bijeen om voedsel te plunderen en vernietigde voedsel opslagen, ziekenhuizen en wapenkamers. 

Op 14 juli bestormden ze de Bastille, een staatsgevangenis waar de regering munitie had opgeslagen. De bestorming van de Bastille wordt beschouwd als het begin van de Franse Revolutie.

Bestorming van de Bastille. Aan de rechter-onderzijde is de arrestatie van Bernard de Launay zichtbaar, de gouverneur van de Bastille.

De grote angst

De uitbarsting van geweld bereikte niet alleen de straten van Parijs. Tussen 17 juli en 3 augustus 1789 kwamen boeren op het platteland in opstand tegen hun landheren. 

De boeren vernielden de villa's en kastelen van de gehate adel één voor één. Honderden mensen kwamen om bij gewelddadige confrontaties tussen arm en rijk.

De opstandige boeren en stadswerkers werden wel eens de Sans Culottes ('zonder kniebroek') genoemd. Ze kregen deze bijnaam omdat ze een broek droegen, terwijl de adel te herkennen was aan hun kniebroek.

Zet de woorden op de juiste plek

1. In 1789 kwamen de vertegenwoordigers van de drie standen bijeen bij de koning in [..........1..........].

2. Na een ruzie met de [..........2..........] en [..........3..........] stand hielden de burgers van de [..........4..........] stand een aparte vergadering die ze de Nationale Vergadering noemden.

3. De Nationale Vergadering wilde een [..........5..........] en wilde de [..........6..........] van de koning inperken.

4. De Nationale Vergadering schafte de [..........7..........] van de eerste en tweede stand af.

Versailles

eerste

tweede

derde

grondwet

macht

privileges

Verklaring van de rechten van de mens en de burger 

Twee weken later stelde de Nationale Vergadering de Verklaring van de rechten van de mens en de burger op. 

Zijn motto klinkt nog steeds door in Frankrijk en over de hele wereld: liberté (‘vrijheid’), egalité (‘gelijkheid’) en fraternité (‘broederschap’). Volgens de Verklaring wordt iedereen vrij geboren en gelijk in de ogen van de wet. Bovendien is er vrijheid van meningsuiting en moeten alle religies worden getolereerd.

De ideeën van verlichte filosofen als Montesquieu en John Locke vormden de basis van deze verklaring. Ze verklaarden dat alle mensen natuurlijke rechten hebben die hen niet kunnen worden ontnomen. De overheid moet deze rechten beschermen, anders mogen de mensen in opstand komen.

Het motto 'Egalité, Fraternité, liberté' als eerst gebruikt door Maximilien Robespierre in 1790, een symbolische tekening.

Maken, daarna gezamenlijk nakijken:

Atheneum:

- Opdrachten maken §4.3: 2 (A&B), 3 & 4

Havo:

- Opdrachten maken §4.3: 2 (A&B) en 3 

- Werken aan periode opdracht

Opdracht 2-A

Noem twee oorzaken van de hoge schuldenlast van de Franse overheid.

Opdracht 2-B

Wat wilde Lodewijk bereiken bij de Staten-Generaal?

Opdracht 3-A

Leg uit waarover ruzie ontstond in de Staten-Generaal.

Opdracht 3-B

De mannen op afbeelding 18 riepen zichzelf
uit tot Nationale Vergadering.
Wat wilde ze bereiken?

Opdracht 3-C

Waar, wanneer en met welke gebeurtenis begon de Franse Revolutie?

Opdracht 3-D

Wat is te zien op afbeelding 19?

1. Opstandelingen bestormen de Bastille
2. Opstandelingen beschieten de Bastille
3. Soldaten in de Bastille geven zich over

De tijd van Pruiken en Revoluties

§4.3 B| Revolutie in Frankrijk

Herhaling

17 juni 1789: 3de Stand verlaat SG en roept Nationale Vergadering uit.

• 20 juni: Eed op de Kaatsbaan --> moet een nieuwe grondwet komen

Uit angst dat koning leger inzet grijpt men in Parijs naar de wapens: 

• 14 juli 1789: Bestorming van de Bastille

Lodewijk XVI legt zich neer bij verlies

• Nationale Vergadering schaft privileges af + Verklaring voor rechten van mens en burger

Mars op Versailles 

De Fransen waren erg wantrouwend tegenover hun koning. Ze vreesden dat de vorst de oude politieke situatie wilde herstellen. Door wantrouwen en honger escaleerde de politieke situatie in Frankrijk opnieuw. In oktober 1789 vond de Mars op Versailles plaats. 

Uiteindelijk gingen duizenden boze mensen naar het paleis van Versailles voor een dramatische confrontatie. Mensen braken het paleis binnen en sloegen de koninklijke bezittingen aan stukken. De demonstranten eisten meer brood en wilden dat koning Lodewijk XVI de Verklaring van de Rechten van de Mens en de Burger aanvaardde. Hij moest naar Parijs reizen om dit nieuwe document over mensenrechten en burgerrechten te accepteren. Samen met zijn vrouw, koningin Marie-Antoinette, werd de koning een gevangene van de derde stand.

De Mars op Versailles, beginnend als een vrouwenprotest. Anoniem werk (1789)

Direct na de Mars op Versailles:

1. Was de koning een gevangene.
2. Werd Frankrijk een Republiek.
3. Werd de koning ter dood veroordeeld.
4. Werd de standensamenleving afgeschaft.

Aankomst van de Franse koninklijke familie in Parijs na de vluchtpoging en gevangenschap bij Varennes, 25 juni 1791 - Anoniem werk (1791)

De Franse koninklijke familie probeerde te ontsnappen uit Parijs. Met loyale troepen wilden ze een tegen-revolutie beginnen. Het koningshuis werd echter betrapt nadat ze waren herkend. Ze leken te zijn vergeten dat het gezicht van de koning op elke munt in Frankrijk stond. De Nationale Vergadering beschuldigde Lodewijk XVI van ‘verraad’ en classificeerde hem als een vijand van de natie. Ondanks zijn pleidooi voor onschuld, stemden 387 leden voor de doodstraf. De koning was bijna gered, want 334 mensen stemden tegen zijn veroordeling. Uiteindelijk werd 'burger Capet' (de officiële naam van Lodewijk XVI) in 1793 op de Place de la Revolution geëxecuteerd.

De executie van 'burger Capet' (Koning Lodewijk XVI)

De Terreur

In 1792 beëindigde de Nationale Vergadering officieel de monarchie, die werd vervangen door de Franse Republiek met een nieuwe regering. Zo begon een gewelddadige tijd, bekend als 'de Terreur'. De leider van deze beweging was Maxime Robespierre. 

Robespierre was van mening dat iedereen die het niet eens was met de idealen van de revolutie, geëxecuteerd moest worden. Zijn fanatisme maakte hem niet erg populair. Sommige mensen dachten dat hij te extreem was, en uiteindelijk bleken ze gelijk te hebben. Robespierre werd gesteund door een politieke groep genaamd de Jakobijnen. Al snel domineerden ze de Nationale Vergadering en begonnen ze aan hun schrikbewind. Dit leidde tot de dood van duizenden mensen.

Maxime Robespierre

de Guillotine

De Marseillaise - het officiële volkslied van Frankrijk

Robespierre vond dat iedereen die het niet eens was met de idealen van de revolutie, geëxecuteerd moest worden. Leg uit waarom zijn opvatting in tegenspraak is met de ideeën van de Verklaring van de Rechten van de Mens en de Burger.

Slachtoffers van de guillotine

Tijdens de Terreur zijn duizenden mensen omgekomen door deze machine. Vooral de geestelijkheid en de aristocratie werden vervolgd. Er wordt geschat dat in totaal ongeveer 40.000 mensen werden gedood door de guillotine tijdens de Franse Revolutie.

Wat is de mening van de maker ten opzichte van de Franse Revolutie?

'The Radical's Arm's' (1819) - George Cruikshank.

In de driekleurige lint staat geschreven 'Geen God! Geen Religie! Geen Koning! Geen Consitutie!'

Spotprent in het eind van de 18e eeuw waarop Robespierre, nadat alle Franse zijn geëxecuteerd, de valbijl (guillotine) laat vallen voor de beul.

Een nieuwe grondwet voor Frankrijk 

Het schrikbewind eindigde in 1794 omdat de mensen klaar waren met al het bloedvergieten en een vreedzamer Frankrijk eisten. De Franse Revolutie eindigde echter niet vreedzaam. Maxime Robespierre werd in 1794 op de guillotine geëxecuteerd vanwege zijn ‘dictatoriaal gedrag’.

Met de dood van Robespierre verloren de Jakobijnen hun leider. 

De macht kwam bij een andere groep te liggen. Deze nieuwe groep bestond uit goed opgeleide mensen zoals doktoren en advocaten. Samen richtten ze een nieuwe regering op, de Directoire. Voor het eerst in zijn geschiedenis had Frankrijk een parlement. Het Parlement had twee kamers: de Raad van Vijfhonderd en de Raad van Ouden (250 leden). Deze twee raden vormden de wetgevende macht, waar nieuwe wetten voor Frankrijk werden opgesteld. De 750 leden hebben vijf bestuurders benoemd: de uitvoerende macht.

De executie van Robbespierre

Een nieuwe leider

Ondanks de oprichting van de Directoire kampten de gewone mensen nog steeds met hoge broodprijzen en hongersnood. Frankrijk leek aan de vooravond van een nieuwe revolutie te staan. Toch werd escalatie voorkomen door de komst van een nieuwe Franse leider: Napoleon Bonaparte. Hij was een generaal die in 1798 terugkeerde naar Frankrijk nadat hij veldslagen had gewonnen tegen Italië en Egypte, tijdens de Eerste Coalitieoorlog (1792-1797). Deze oorlog was een militair conflict tussen Frankrijk en Europese landen dat het niet eens was met de Franse Revolutie. Landen als Oostenrijk, Pruisen, Groot-Brittannië, Spanje en de Nederlandse Republiek vreesden dat de revolutionaire ideeën ook hen zouden raken. De bevolking van Frankrijk zag generaal Napoleon als een held. Het bleek dat hij grote plannen had die Frankrijk de komende decennia zouden raken.

Franse revolutionaire soldaten tijdens een veldslag ten tijden van de Eerste Coalitie oorlog - Horace Vernet (1792)

De jonge generaal: Napoleon Bonaparte

Zet de gebeurtenissen in de juiste volgorde

De Terreur onder Robbespierre en de Jakobijnen

Het Directoire 

Napoleon neemt de macht over

De Nationale Vergadering

Absolutie Monarchie onder Lodewijk XVI

Maken, daarna gezamenlijk nakijken:

Atheneum:

 - Opdrachten maken §4.3: 6 en 7

Havo:

- Opdrachten maken §4.3: 5 en 7 (B&C) 

- Werken aan periode opdracht

Opdracht 5-A

Vul de juiste woorden in.

1. In 1791 stelde de derde stand een [...............1...............]

grondwet op.

2. Frankrijk werd een  [...............2...............] monarchie.

3. Het parlement kreeg de  [...............3...............] macht.

4. De koning kreeg de   [...............4...............] macht.

democratische

communistisch

constitutionele

parlementaire

wetgevende

uitvoerende

rechterlijke

Opdracht 5-B
Wat hoort bij wat?

1- gematigden

2- radicalen

A- bezit beschermen

B- de monarchie afschaffen

C- het gewone volk meer invloed geven

D- vasthouden aan de constitutionele monarchie

Opdracht 5-C
Wat is de juiste tijdsvolgorde?

A- de koning wordt gevangen genomen.

B- de nieuwe volksvertegen-woordiging schaft de monarchie af en roept de republiek uit.

C- De volksvertegenwoordiging veroordeelt Lodewijk ter dood.

D- Frankrijk raakt in oorlog met Oostenrijk, dat hulp krijgt van Pruisen en andere landen.

Opdracht 7-B

Over welke vijandelijke soldaten gaat het lied?

Opdracht 7-C

Leg uit wat bedoeld wordt met "tegen ons
is het bloedige vaandel van de tirannie gehesen"
Gebruik het begrip 'standenstaat'

Oorzaken Franse Revolutie

1) Hoge kosten en schulden van de regering (Lodewijk XVI)

2) Sociale ongelijkheid: standenmaatschappij

3) Armoede onder de bevolking (hoge belastingen)

Aanleiding:

1789 Staten-Generaal bij elkaar roepen:
mislukte vergadering

14 juli 1789

Bestorming Bastille

}

4) Hongersnoden door misoogsten

Indirecte oorzaken

Aanleiding | laatste oorzaak

Het verloop van de Franse revolutie

- Einde standenmaatschappij

- Einde macht van de koning

-> Regering van de Nationale Vergadering

- Mislukte vluchtpoging van Lodewijk XVI

- Grondwet op basis van de Verklaring van de rechten van mens en burger

-> Frankrijk wordt een Republiek, Radicalen (Jakobijnen) aan de macht

- Onthoofding van koning Lodewijk XVI

- Schrikbewind (Terreur) onder de Radicalen

1793 - 1797 Terreur

1791 - 1793 Grondwet

1789 - 1791 Beginfase

Samenvatting lesstof:

Het is herfst 1788 als koning Lodewijk XVI de Staten-Generaal bijeen roept, die al sinds 175 jaar niet meer bij elkaar was gekomen. Daar werd er gesproken over belastinghervormingen en om de kritiek uit de drie standen op de huidige situatie in kaart te brengen. De volgende bijeenkomst in mei 1789 bleek voor de derde stand een mislukking te zijn. Uit woede benoemde de derde stand zichzelf tot de Nationale Vergadering (1789) en vochten op deze wijze voor een Grondwet dat is gebaseerd op 1. Vrijheid(liberaté), 2. Gelijkheid(Egalité) en 3. Broederschap(Fraternité) en het einde van de standenmaatschappij.

Lodewijk XIV was bang voor een opstand en gaf toe door de drie standen samen te voegen. Maar de situatie liep uit de hand toen Lodewijk XVI Parijs liet omsingelen om de Nationale Vergadering te stoppen. Dit had tot gevolg dat op 14 juli 1789 de Bastille werd bestormd door een boze menigte Parijzenaars. Ook op het platteland kwamen de Fransen in opstand. Het begin van van de Franse Revolutie.

 

14 juli 1789: Bestorming van de Bastille 

De Franse Revolutie

Er was ook veel kritiek op Lodewijk XVI en zijn vrouw Marie-Antoinette.  Ze werden namelijk bekritiseerd wegens de onaangepaste levensstijl die ze hadden(veel dure feesten, dure kleding/sieraden, paleizen etc.). Frankrijk had een torenhoge staatsschuld en was daardoor bijna failliet. Wegens vele roddels zou Marie-Antoinette later het symbool worden van alles wat mis ging in Frankrijk.

Er heerste grote honger in Frankrijk. De koning en koningin deden daar niets aan. Na de uitbraak van de Franse Revolutie, ging een menigte boze hongerige vrouwen naar het paleis Versailles. Ze bestormde het paleis en eisten dat de koning weer in Parijs ging wonen. Om met eigen ogen te zien hoe ellendig de Parijzenaars het hadden. Dat deden de koning en koningin onder dwang dan ook.

Marie-Antoinette was kwaad en schreef haar broer, de koning van Oostenrijk, een brief om een einde te maken aan de Revolutie. 

 

Marie-Antionette en Lodewijk XVI

Het koninklijk gezin probeerde, omdat het te gevaarlijk werd, te ontsnappen. Dit mislukte vlak voor de grens. Daar werden ze herkend. Ze werden de  volgende dag weer naar het paleis in Frankrijk gebracht. De Parijzenaars kwamen in opstand en wouden de koning dood hebben. 

     De koning was ten einde raad. Hij ging dus maar mee met de mensen van de derde stand. De standen werden afgeschaft.  Er kwamen dus gelijke rechten die stonden geschreven in een nieuwe Grondwet. 

     Het is 1792 als Oostenrijkse en Duitse legers Frankrijk binnenvallen om de macht weer aan de koning te geven. Maar dit mislukte. De bevolking dacht dat de koning erachter zat dus pakten ze hem en zijn vrouw op om Lodewijk XVI vervolgens onder de guillotine te veroordelen tot de dood.  Marie-Antoinette overkwam hetzelfde, maar een haf-jaar later. 

Terug sturen koninklijke familie naar Parijs

Onthoofding Lodewijk XVI

Onthoofding Marie-Antionette

De ellende was hiermee nog niet voorbij. De spanningen en de verdeeldheid namen toe. De radicale voorstanders vertrouwden namelijk de gematigde groepen niet, omdat zij ontevreden waren over de grondwet. De radicale voorstanders rekenen daarom op bloedige wijze af met de gematigde groepen. Ze komen grotendeels allemaal onder de guillotine terecht. 

Deze periode heet daarom ook wel de periode van "de Terreur".

De leider van de Radicale voorstanders, Robespierre, komt uiteindelijk in juli 1794 ook onder de guillotine, omdat de Franse bevolking genoeg hadden van al dat moorden en zo er een einde aan de vele moorden wilden maken.

Maximilien de Robespierre

Onthoofding van Robespierre