wk 48 vaste les wie is de baas in de republiek

• Geschiedenis
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 2

Vandaag

1) korte herhaling vorige les dmv chronologievraag

2)Wie was de baas in de Republiek?

 -> Maak aantekeningen. Deze lesstof staat NIET in je boek, maar komt wel terug in de summatoets. Ik zet deze LessonUp in de studiewijzer.
3) Afsluiting

Zet in chronologische volgorde van vroeger naar later

1. Moord Willem van Oranje
2. Unie van Atrecht
3. Pacificatie van Gent
4. Akte van Verlating
5. Spaanse Furie
6. Unie van Utrecht
7. Vogelvrij verklaring Willem van Oranje

Tijdvak 6 Regenten 

en vorsten:

Het bestuur in de Republiek: wie was de baas?

Leerdoel

Aan het eind van deze les kun je herkennen en uitleggen op welke manier de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden werd bestuurd

Kenmerkende aspecten Tijdvak 6

1.  Het ontstaan van handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie.
2. Burgelijk bestuur en stedelijk bestuur in Nederland
3. De wetenschappelijke revolutie

Alleen verder...

• De Noordelijke Nederlanden hebben eerst nog geprobeerd een koning te vinden. Dat lukte niet. Daarom wordt besloten verder te gaan zónder koning, als de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
• Dit was uniek in de wereld: "Geen koning?! Wie beschermt je dan?!"

De Staten-Generaal

• Elk van de zeven gewesten had een eigen bestuur: de gewestelijke staten. 
• Zij namen vooral beslissingen die hun eigen gewest aangingen.
• Beslissingen die voor de hele Republiek belangrijk waren, werden genomen in de Staten-Generaal: de vergadering van alle gewestelijke staten bij elkaar
• De voorzitter van de Staten-Generaal was de raadspensionaris

Een andere belangrijke functie in de Republiek was de stadhouder. Dit waren sinds Willem van Oranje altijd de Prinsen van Oranje. In de Republiek werd dan ook zijn zoon Maurits de eerste stadhouder.

De stadhouder had hoge militaire functies: hij was kapitein-generaal van het leger en admiraal-generaal van de vloot.

Officieel was de stadhouder in dienst van de Staten-Generaal, maar wie de baas was, was niet altijd even duidelijk....

Regenten

• In tegenstelling tot andere landen hadden de (rijke) burgers in de Republiek veel meer macht en invloed dan de adel.
• Veel van deze burgers waren enorm rijk geworden door de handel (in de steden)
• Deze groep rijke burgers noem je regenten.
• Bijna alle belangrijke banen waren in handen van de regenten.

Van vader op zoon

• Veel regentenfamilies probeerden de mooie banen in hun eigen of bevriende families te houden.
• Zo erfden kinderen al op jonge leeftijd titels of kregen ze voorrang bij banen op basis van hun achternaam.

Gerard Bicker was een zoon van Andries Bicker, een van de machtigste koopmannen uit Amsterdam. Gerard had een goed leven. Hij hoefde dankzij de macht en rijkdom van zijn vader niet echt heel hard te werken. Hij zou zo'n 220 kilo hebben gewogen en werd in de volksmond ook wel "de dikke Bicker" genoemd.

Stadhouder

• De stadhouder was de baas over het leger en de vloot.
• Als er geen oorlog was had de stadhouder weinig te doen 
• De afstammelingen van Willem van Oranje werden Stadhouder

De Raadspensionaris

• De Raadspensionaris of landsadvocaat was de belangrijkste vertegenwoordiger van het gewest Holland.
• De Raadspensionaris was de voorzitter van de Staten-Generaal
• De beroemdste raadspensionarissen waren Johan van Oldenbarnevelt (1568 tot 1619) en Johan de Witt ( 1653 tot 1672).
• Eigenlijk was de Raadspensionaris de machtigste politicus in de Republiek.

Johan van 

Oldenbarnevelt

Johan 

de Witt

Stadhouder

Raadspensionaris

Oldenbarnevelt

Raadspensionaris

Gewest Holland

Aanhanger Arminius: Vrijzinnige/gematigde dominee. De mens kon een beetje invloed hebben op zijn lot na de dood. 

Maurits

Stadhouder/legerleider

Aanhanger van Gomarus: Orthodoxe dominee (= streng in de leer), vond dat je moest vasthouden aan het oorspronkelijke idee van Calvijn. 

Ruzie tussen machtige mannen

• Raadspensionaris Johan van Oldenbarnevelt wilde bezuinigen op het leger. Prins Maurits wilde dat niet. 
• De ruzie loopt volledig uit de hand en in 1618 pleegde Maurits een staatsgreep en liet de raadspensionaris gevangen zetten.
• Een jaar later liet Maurits de raadspensionaris onthoofden.

De onthoofding van Johan van Oldenbarnevelt in Den Haag.

Hoe ging het bestuur na de berechting van Van Oldenbarnevelt? 

In principe bleef de basis hetzelfde. Er zijn echter ook twee perioden geweest zonder stadhouder. Dit worden de twee stadhouderloze tijdperken genoemd. Dit gebeurde wanneer er geen geschikte opvolger was. In 1650 stierf de Stadhouder Willem II van Oranje op 24 jarige leeftijd. Zijn zoon was 8 dagen oud en kon hem niet opvolgen. 

In deze periode had de Raadspensionaris de meeste invloed. Vooral Johan de Witt had in deze periode veel invloed. Hij was Raadspensionaris van 1653 tot 1672. 

Zonder stadhouder verder

1650-1672

• De stadhouder (Prins van Oranje) is de hoogste militaire baas in de Republiek
• Als stadhouder Willem II in 1650 plotseling overlijdt is zijn zoon nog niet eens geboren (pas acht dagen later)
• Sommige regenten zijn van mening dat er geen nieuwe stadhouder hoeft te komen: ze kunnen het wel alleen!

Johan de Witt werd in 1653 de nieuwe raadspensionaris. Tijdens een oorlog met Engeland liet hij een sterke vloot bouwen waarmee Michiel de Ruijter in 1667 de Engelsen versloeg.

De Witt was fel anti-stadhouder: "Vertrouw nooit een Oranje", had zijn vader ooit tegen hem gezegd.

Het Rampjaar

1672

• In 1672 vielen de Engelsen, Fransen en Duitsers tegelijkertijd Nederland aan.
• Op zee wist De Ruijter de Engelsen tegen te houden, maar het landleger is te zwak. 
• Sommigen gaven De Witt de schuld: hij had ook het leger moeten versterken
• Samen met zijn broer Cornelis werd hij afgeslacht en opgehangen

Aan het einde van de middag drongen opgehitste, dronken en woedende schutters de gevangenis binnen en sleurden de broers naar buiten. Cornelis bezweek onder de slagen van geweerkolven. Johan werd door notaris Van Soenen met een piek in zijn gezicht gestoken. Daarna schoot luitenant-ter-zee Maerten van Valen hem van achteren met een pistool in zijn hoofd.

De lijken werden geheel ontkleed, op het Groene Zoodje aan de wipgalg ondersteboven opgehangen, opengereten en gecastreerd. Tenen, vingers, oren, neuzen, lippen en tongen werden afgesneden. De ingewanden werden uit de lichamen gehaald en volgens de ooggetuige en dichter-industrieel Joachim Oudaan deels door de omstanders opgegeten of aan honden te eten gegeven. Hendrick Verhoeff ging er prat op dat hij de harten uit de lichamen had gesneden, iets dat hij de magistraat – de ochtend van de moord – beloofd had te doen. Ze zijn nog jaren tentoongesteld geweest.

Toch weer een stadhouder

1672

• Pas toen de gebieden rond Holland onder water werden gezet, gaven de Franse legers het op. De Duitsers hadden zich al teruggetrokken.
• De Republiek was gered, maar voor veel mensen was duidelijk geworden dat ze niet zonder stadhouder konden: Willem III volgde na 25 jaar zijn vader op

Behalve stadhouder en Prins van Oranje, werd Willem III in 1688 ook Koning van Engeland! Daar heeft hij nog steeds de bijnaam King Billy.

Begrippen uit deze les

• Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
  
• Gewestelijke staten
• Staten-Generaal
• Raadspensionaris
• Stadhouder
• Regenten

Personen uit deze les

• Johan van Oldenbarnevelt
• Prins Maurits van Oranje

Jaartallen uit deze les

• 1568-1648: Tachtigjarige Oorlog
  
• 1588: begin van de Republiek
• 1609-1621: Twaalfjarig bestand
• 1619: Maurits pleegt een staatsgreep 1619: Van Oldenbarnevelt wordt onthoofd
• 1625: Maurits overlijdt
• 1648: Vrede van Münster
• 1650-1672: eerste Stadhouderloze periode
• 1672: Rampjaar

Welke tijd gaat over regenten en vorsten?

1. 1200-1500
2. 1600-1700
3. 1700-1800
4. 1500-1600

Om verschillende redenen was Filips II niet populair in de Nederlanden.
Welke reden hoort er niet bij?

1. Filips II verminderde de politieke invloed van de Nederlandse edelen.
2. Filips II sprak alleen Frans, terwijl de Nederlandse edelen alleen Spaans spraken.
3. Filips II voerde vele oorlogen, waardoor er steeds meer belasting moest worden betaald.
4. Filips II vervolgde de calvinisten heel streng.

Wie wordt er afgezet als landsheer door de Akte van Verlating?

1. Filips II
2. Karel V
3. Karel II
4. Lodewijk XIV

Prins Maurits was tegen het twaalfjarig bestand, dat had te maken met zijn functie van stadhouder, wat hield dit in?

1. hij was legerleider
2. hij was politiek leider
3. hij was een soort burgemeester.

De onthoofding van Oldenbarnevelt

1. vond plaats tijdens militaire conflicten met de Spanjaarden
2. had met godsdienstige problemen te maken
3. betekende het einde van de strijd met de Spanjaarden
4. was het gevolg van de machtsstrijd met Willem van Oranje