H1 - IJs: Soorten en eigenschappen NLT IJs en Klimaat

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

NLT Module

IJs en Klimaat 

Hoofdstuk 1 - IJs: soorten en eigenschappen

Hoofdstuk 1 - IJs: soorten en eigenschappen

Na deze les weet je:

- Welke fysische en chemische eigenschappen ijs heeft.

- Welke soorten ijs er op aarde zijn + hoe deze ontstaan. 

• Ijs is bevroren water
• Ijs is de vaste vorm van water.
• Ijs is gestold water

Waar komt iets op aarde voor --> verschillende sferen ?

In welke sfeer/sferen zit ijs?

Cryosfeer

Naast atmosfeer, lithosfeer, biosfeer, hydrosfeer…. 

Al het ijs op de wereld = cryosfeer 

1. Zeeijs 
   
2. IJskappen op land (landijs)
   
3. IJs in de bodem (permafrost)
4. IJs in de atmosfeer

Let op

Dit zijn hoofdgroepen van ijs. Onder elke groep zitten nog enkele subcategorieën.

Voor deze module is het van belang dat je enkel deze soorten ijs kan onderscheiden van elkaar en kan omschrijven (welke eigenschappen hebben ze, waar komen ze voor, hoe worden ze gevormd). 

Zee-ijs

• Zee-ijs = Bevroren zeewater
• Omstandigheden: Hele jaar minder dan 0 graden
  

Is dit ijs zoet of zout?

ZOET.

Net na de vorming heeft het zeeijs een zoutgehalte van ongeveer 20 promille (een promille is 0.1%) terwijl zeewater ongeveer 35 promille zout bevat.

Pancake ice
begin stadium van zee-ijs

kan op twee manieren gevormd worden: 

1. ofwel op water dat bedekt is met een zekere mate aan vergruisd ijs; dan wel, 

2. door het breken van pakijs in bewegende omstandigheden.

Pakijs = Aan elkaar gevroren ijsschotsen

Drijfijs = los drijvende stukken ijs (door wind, golven losgeslagen pakijs)

Landijs

Landijs en zee-ijs

LANDIJS

• Laag eeuwige sneeuw op land die tot ijs is samen-geperst.
• Sneeuw/ijs die in de winter is gevallen en de zomer overleeft

ZEE-IJS

• Bevroren zeewater.

Wist je dat?

69% van al het zoetwater op aarde in het landijs & gletsjers zit.

Ontstaan landijs

• Sneeuw bestaat voor 90% uit lucht! --> isolerende werking
• Als sneeuw niet wegsmelt (op hoge breedte en grote hoogte) --> Inklinking --> wegdrukken lucht
• Bij meerjarig sneeuw die is ingedrukt --> Firn
• Verdere druk --> luchtbellen worden afgesloten (en ingesloten in het ijs) --> gletsjerijs

door INKLINKING

Landijs en drijfijs 

• Landijs

• Zee-ijs

• Drijfijs

En wat is dit?

Welke soorten ijs zie je hier?

Kies uit: zee-ijs, landijs, drijfijs

Landijs en zeeijs

LANDIJS

ZEE-IJS

gletsjerpoort

gletsjerrivier

Gletsjers - IJs"rivieren"

Gletsjers - IJs"rivieren"

Buer glacier in Noorwegen

gletsjerpoort

gletsjerrivier

Ijs op Antartica

Ijsstroomsnelheid op Antartica

Waar is de stroomsnelheid het snelste? Waarom daar?

Aan de randen is de stroomsnelheid het snelst. Deze randen zijn minder koud dan het binnenland, waardoor het ijs hier sneller stroomt. Hier stroomt relatief 'warm' zeewater langs.

Vroeger ...

... en nu!

Zoek de verschillen!

landijs                             zee-ijs

Zee-ijs

Landijs

Smelten van ijs: 

Verschil effect zeespiegelstijging tussen landijs en zee-ijs

We maken bij het smelten van ijs onderscheid tussen smeltend zee-ijs en landijs.
Waarom maken we dit onderscheid?

Het meeste landijs vinden we vooral bij de

1. Noordpool
2. Zuidpool

Het meeste zee-ijs vinden we vooral bij de

1. Noordpool
2. Zuidpool

Zee-ijs

Bij smelten = Geen directe gevolgen voor zeespiegelstijging

Land-ijs

Bij smelten = Zeespiegel stijgt

Zee-ijs Noordpool

Oppervlak: 

Zomer 6.000.000 km2, 

winter 15.000.000 km2

Elk decennium 3,8% minder zee-ijs qua oppervlak, op het eind van de zomer zelfs een daling van 11% per decennium!

1,8 meter dunner in de winter, tussen 1978 en 2008

Zee-ijs Zuidpool

Oppervlak: 

Zomer 3.000.000 km2, 

winter 18.000.000 km2: Weinig ijs dat meerdere jaren bestaat

 

(let op: Anders dan ijsplateau, waar landijs de zee in glijdt; dat kan erg dik zijn (tot 1 km!)

Oppervlak gemiddeld gegroeid met 1,5%, maar grote regionale verschillen!

Kortom: jonger, dunner, zouter en meer beweeglijk.

Nog niet goed bestudeerd door wetenschappers

Landijs Antarctica

Antarctica: Tegenover Arctis (Noordpool)

• Koudste gebied op aarde: -90 graden Celcius
  
• Circa 90% van al het landijs ligt hier opgeslagen 
  
• Circa 60% van het zoetwater op aarde
  
• Bij volledig afsmelten; zeespiegelstijging van 58 meter
  
  
  
  

Bron: https://www.knmi.nl/over-het-knmi/nieuws/hoeveel-dragen-gletsjers-bij-aan-zeespiegelstijging 

Landijs Groenland

Samen met Antarctica 99% van het landijs (90% Antartica + 9% Groenland)

Bij volledige afsmelting van Groenland: zeespiegel 7,5 meter hoger

Al het ijs/gletsjers/permanente sneeuw over hele aarde = 69% zoetwater.

Wist je dat?

Water kan wel 3000 jaar in de oceaan blijven, maar blijft meestal maar kort (9 dagen) in de atmosfeer. 

Het meeste water blijft honderden tot duizenden jaren in de grote ijskappen, maar het oudste ijs is 2,7 miljoen jaar oud.

Het meeste water in de bodem blijft daar 1-2 maanden.

Water kan wel 3000 jaar in de oceaan blijven, maar blijft meestal maar kort (9 dagen) in de atmosfeer. 
Het meeste water blijft honderden tot duizenden jaren in de grote ijskappen, maar het oudste ijs is 2,7 miljoen jaar oud.
Het meeste water in de bodem blijft daar 1-2 maanden.

Dan nu - 

wat bonus info

Water op Mars?

De scheefstelling van de aarde schommelt tussen de 22,1 tot 24,5 graden.

De gale crater heeft een diameter van 154 km en werd gevormd toen een meteoriet insloeg op Mars, ongeveer 3,5 tot 3,8 miljard jaar geleden.

Perseverance, nieuwe rover die in 2021 begonnen is met onderzoek in de Jezero-krater 

Vraagje. 

Waarom kan er op dit moment geen vloeibaar water op Mars zijn?

Geef twee redenen.

Waarom kan er op dit moment geen vloeibaar water op Mars zijn? Geef twee redenen.

1. de lage atmosferische druk en 2. de lage temperatuur

Temperaturen op Mars kunnen variëren van:

+27°C overdag

-133°C tijdens de nacht

Vraagje. 

Hoe komt Mars dan aan de volgende afzettingen van sedimenten? 

Selenga delta

Conclusie over water op Mars

- In het verleden heeft er vloeibaar water op Mars gestroomd.

- Op dit moment is er geen vloeibaar water

- Sumblimatie van CO2 ijs zorgt nu voor transport van sedimenten op Mars

Volgende hoofdstukken:

H. 2: De invloed van ijs op het klimaat 

H. 3: IJs als klimaatarchief 

H. 4: IJs en klimaatverandering, de huidige situatie  

H. 5: IJs en klimaatverandering, de toekomst 

Volgende les

Hoofdstuk 2

- Kijken naar het ontstaan van ijstijden

  - Albedo-effect

Rest van deze les:

1. Heb je al een groepje + onderwerp gemaild/ingeleverd in Classroom voor de eindopdracht (artikel)? (zie Classroom), deadline is morgen 23:59
   
2. Bekijk de theorie en:
   - maak een samenvatting
   - maak de opdrachten van Hoofdstuk 1 (antwoorden volgen de week voor de kerstvakantie)