TH9 (H5) - DNA - BS5

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Thema 9 (H5) DNA

BS5 Mutaties

Leerdoelen BS5

Na deze les kan je:

Begrippen BS5

mutatie

puntmutatie

genoommutatie

mutagene straling

mutagene stoffen

tumorsuppressorgen 

proto-oncogenen

oncogen

tumor

goedaardige tumor

kwaadaardige tumor

metastase 

het DNA

ons genetisch materiaal 

sequentie van ATCG met onze erfelijke eigenschappen

deze wordt voor elke cel gerepliceerd = gekopieerd

hier ontstaan dus wel eens foutjes in... 

Voorbeeld

doorfluisteren 

hoe is het dan mogelijk dat DNA zo weinig fouten maakt? 

hoe is het dan mogelijk dat DNA zo weinig fouten maakt? 

• proofreading door DNA-polymerase (checkt tijdens replicatie of het goed gaat)
  
• checks in  celcyclus
  

maar wat als er dan toch fouten in komen?

maar wat als er dan toch fouten in komen?

• reparatie van het DNA
  
• cel wordt verwijderd
  
• ongecontroleerde celgroei = tumor die ontstaat

mutaties 

• puntmutatie
• genoommutatie

puntmutatie 

op het niveau van de DNA sequentie 

• verandering van 1 nucleotide
• wordt doorgegeven na 

       replicatie aan de volgende cel

verschillende

puntmutaties

genoommutatie 

op het niveau van het chromosoom 

• dus meerdere genen bij betrokken
  
• tijdens de meiose (celdeling voor eicel/spermacel)
• stukken maar ook hele delen van het chromosoom kunnen vermenigvuldigd worden of verdwijen

genoommutatie

genoommutaties

kennen jullie oorzaken van mutaties?
denk aan kankerverwerkende stoffen

oorzaken van mutaties

• spontaan / foutje van de natuur
  
• straling (radioactief , röntgen, UV)
  
• mutagene stoffen (sigaretten rook, asbest, alcohol)
  
• virussen (humaan papiloma virus HPV)
  

stralingsschade 

Clarance Madison Dally (1865-1904)

maakte rond 1900 röntgenbuizen 

waarschijnlijk eerste Amerikaan

die stierf aan stralingsexperimenten

Wat kan de natuur er aan doen?

Wat aan DNA fouten te doen? 

DNA-reparatie 

• mutaties die tijdens replicatie ontdekt worden worden gerepareerd
• tumorsupressorgenen zorgen ervoor dat de cel niet door de check komt en niet verder deelt 
• bij onherstelbare schade gaat de cel dood

Let op! 

Mutaties hoeven niet altijd slecht te zijn!

• draagt bij aan de (bio)diversiteit!
• kan leiden tot betere eigenschappen!

27a)Wat is een oorzaken waardoor een opgetreden mutatie meestal wel merkbare gevolgen heeft.

1. In de meeste lichaamscellen blijft het gevolg van de mutatie beperkt tot de cellen zelf.
2. De meeste mutaties treden op in een van de chromosomen van een chromosomenpaar.
3. De mutatie veroorzaakt geen wijzigingen in de aminozuurvolgorde van het eiwitmolecuul of in de werking van het eiwitmolecuul.
4. Een mutatie in een tumorsupressorgen, waardoor de check niet meer goed verloopt.

27B) Hoe komt het dat gemuteerde alleen meestal recessief zijn?

1. Omdat het andere chromosoom nog intact is.
2. Omdat drie mutaties nodig hebt voor een aminozuur verandering.
3. Omdat het andere chromosoom ook direct mee veranderd.

Soms ontstaat door een mutatie een allel dat zorgt voor de synthese van een eiwit dat een werkzaam enzym blokkeert.

c) Is zo’n mutatie ook recessief? want...

1. Zo’n mutatie is niet recessief, want de mutatie komt tot uiting in het fenotype.
2. Zo’n mutatie is wel recessief, want de mutatie komt tot uiting in het fenotype.
3. Zo’n mutatie is niet recessief, want de mutatie komt niet tot uiting in het fenotype.

Gevolgen van mutaties

Als:

• DNA-replicatie-checks niet goed gaan
• celdeling checks niets opmerken

of

• de mutatie in een gen zit betrokken bij de celdeling 
• de mutatie in een gen zit betrokken bij de differentiatie 

dan kunnen er tumoren ontstaan.

Het ontstaan van kanker

regulatie van celgroei en differentiatie door:

• proto-oncogenen

mutatie in Proto-oncogen kan leiden tot:

• oncogen
  
• ontstaan van een gezwel (tumor)

Het ontstaan van kanker

2 soorten tumoren

• goedaardig
  
• kwaadaardig
  

Het ontstaan

van kanker

uitzaaiingen = metastasen

losgeraakte cellen die

zich verspreiden via 

bloedvaten of 

lymfevaten 

De behandeling

goedaardig

• verwijdering 

kwaadaardig

• verwijdering + 

omliggend weefsel

• bestraling
  

metastasen:

• chemo

De behandeling

chemotherapie 

• cytostatica
• celgroei remmende  

       medicatie

bestraling:

• stralen doden de cellen

goedaardige tumor? 

29a) Waarom is het belangrijk een tumor in een vroeg stadium op te sporen? Omdat:

1. de kans bestaat dat een tumor kwaadaardig is en zich gaat uitzaaien
2. de kans bestaat het een goedaardige tumor is en gaat uitzaaien.
3. de kans bestaat dat een tumor kwaadaardig is en zich gaat inkapselen
4. de kans bestaat dat een tumor goedaardig is en zich gaat licht geven

29b) Waarom komt kanker meer voor bij oudere mensen dan bij jongere mensen?

1. de kans bij oudere mensen groter is dat de cellen zich repareren
2. de kans bij oudere mensen groter is dat er kankerverwekkende mutaties zijn ontstaan
3. jonge mensen kunnen geen kanker krijgen
4. omdat oudere mensen minder snel nieuwe cellen krijgen.

29c) Waardoor brengt een operatie bij kanker gewoonlijk geen genezing als er metastase opgetreden is?

1. de tumor zit op 1 plek in het lichaam
2. radiotherapie / bestraling is minder heftig.
3. het weefsel zit verweefd in de andere cellen
4. door de uitzaaiingen kunnen er secundaire tumoren verspreidt zitten in het lichaam

29d) Welke therapie wordt het vaakst toegepast wanneer er bij een patiënt al metastase is opgetreden: radiotherapie of chemotherapie?

1. chemoterapie, want dit werkt lokaler in het lichaam
2. radiotherapie, want dit werkt lokaler in het lichaam
3. chemoterapie, want zo wordt ook de celdeling van kleine tumoren verstoord
4. radiotherapie, want zo wordt ook de celdeling van kleine tumoren verstoord

Er worden medicijnen ontwikkeld om de groei van bloedvaatjes naar een tumor tegen te gaan.
e) Wat is het effect van deze medicijnen op de ontwikkeling van de tumor?

1. een tumor wordt zo minder voorzien van zuurstof en voedingsstoffen en zal de groei van de tumor remmen.
2. een tumor wordt zo meer voorzien van zuurstof en voedingsstoffen en zal de groei van de tumor remmen.
3. dit heeft geen effect
4. een tumor wordt zo meer voorzien van zuurstof en voedingsstoffen en zal de groei van de tumor laten toenemen.

DNA bevat als suikergroep:

1. ribose
2. desoxyribose
3. fosfaat
4. adenine

DNA polymerase

DNA ligase

replicatierichting

volgende streng

leidende streng

Bij transcriptie wordt er een kopie gemaakt van het genetisch DNA

1. juist
2. onjuist

Als DNA-polymerase een complementaire streng maakt van TTGCAACC is het resultaat UUCGTTGG

1. juist
2. onjuist

Als RNA-polymerase een complementaire streng maakt van CCAAGCAT is het resultaat GGUUCGUA

1. juist
2. onjuist

Translatie is het vertalen van het RNA in aminozuren.

1. juist
2. onjuist

Translatie vindt plaatst in:

1. celkern
2. Golgi apparaat
3. ribosoom
4. endoplasmatisch reticulum

Replicatie vindt plaatst in:

1. celkern
2. Golgi apparaat
3. ribosoom
4. endoplasmatisch reticulum

Een repressor is:

1. een eiwitmolecuul wat de expressie van een gen activeert
2. een eiwitmolecuul wat de replicatie van een gen activeert
3. een eiwitmolecuul wat de expressie van een gen remt
4. een eiwitmolecuul wat de replicatie van een gen activeert

Een activator zorgt ervoor dat er na binding aan het DNA minder eiwit wordt geproduceerd na de translatie.

1. juist
2. onjuist

Bij eukaryotische cellen zorgt ontvouwen (open) DNA voor dat:

1. het DNA toegankelijk is voor RNA-polymerase en er WEL genexpressie kan plaatsvinden.
2. het DNA toegankelijk is voor DNA-polymerase en er WEL genexpressie kan plaatsvinden
3. het DNA toegankelijk is voor RNA-polymerase en er GEEN genexpressie kan plaatsvinden

Bij epigenetica wordt er gekeken naar de methyleren van de DNA bouwstenen.

1. juist
2. onjuist

Bij epigentica is er een extra .... gebonden aan het aminozuur.

1. H2O (water)
2. O (zuurstof)
3. CH3 (methyl)
4. CH3OOH3

Te zien is in het plaatje:

1. puntmutatie
2. genoommutatie
3. straling
4. oncogen

welke is de kwaadaardige tumor en de goedaardige?

1. Links: kwaadaardig Rechts: goedaardig
2. Links: goedaardig Rechts: kwaadaardig

Tumoren moeten vroeg worden ontdekt, omdat:

1. de replicatie dan beter plaats kan vinden.
2. ter voorkoming van metastasen

nog vragen?? 

nog vragen? 

aan de slag met de opdrachten: 

42 t/m 49

extra verdieping: opdracht 50