2.1 Handel en nijverheid in de Republiek

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

Leerdoelen

• Je kunt uitleggen hoe de economie in Holland in de late middeleeuwen veranderde en waarom dat belangrijk was.
• Je kunt een beschrijving geven van de economie van de Republiek.
• Je kunt uitleggen hoe de economie van de Republiek onderdeel werd van de wereldeconomie en welke rol de VOC en de WIC daarbij hadden.
• Je kunt een verband leggen tussen de driehoekshandel, de slavenhandel en de plantageslavernij.

16e eeuw: De markt wordt belangrijker

• Rond 1400: Vlaamse steden in het zuiden van de Nederlanden (huidige België) zoals Brugge en Antwerpen werden zeer welvarend!
• In Oost-Nederland werden steden ook rijk omdat ze waren aangesloten bij de Hanze en de Oostzeevaart
• Hollandse steden als Amsterdam en Hoorn liepen achter, maar maakte een inhaalslag vanaf 1450 en namen de Oostzeevaart over van de Hanzesteden in het Oosten.
• Hollandse steden importeerden graan uit Polen en konden zich zo specialiseren in veeteelt en zuivel (bracht meer op voor de markt). Zo ontstond commerciële landbouw. 
• Hollandse vissers werkten ook voor de markt en exporteerden vis
• De Oostzeevaart werd zeer winstgevend in de 16e eeuw en werd de belangrijkste handel (moedernegotie)

0

Antwerpen verliest haar positie aan Amsterdam

• Toch was Antwerpen tot 1585 in de Nederlanden nog de belangrijkste handelsplaats. Hier kwamen verschillende handelsroutes bij elkaar: uit het Oostzeegebied, het Middellandse Zeegebied en zelfs Azië.
• Holland nam echter de positie van Antwerpen over door 2 belangrijke oorzaken: 

1.  De 'val van Antwerpen': In 1585 werd Antwerpen heroverd door de Spanjaarden en werd de haven geblokkeerd door opstandelingen uit het noorden. Daardoor stortte de handel in en vertrokken veel handelaren met hun kennis en kapitaal naar het Noorden (Amsterdam)

2. In Holland werden belangrijke uitvindingen gedaan zoals het fluitschip (smal dek met groot ruim) en de houtzaagmolen

Handelskapitalisme

• Goederen werden opgeslagen in pakhuizen om daarna (in tijd van schaarste) verkocht te worden (stapelmarkt)
• We noemen dat een stapelmarkt. Producten gaan dan niet rechtstreeks van maker naar gebruiker, maar worden eerst ‘opgestapeld’.
• Amsterdam als centrum van het kapitalisme.  Kooplieden kochten producten in en verkochten die met winst. Deze winst investeerden ze weer in nieuwe producten.

De VOC (1602-1799)

• 1596: eerste reis De Houtman naar Oost-Indie
• Na 1596: de zeeroute lag nu open en er ontstond veel concurrentie tussen Hollandse (voor)compagnieën
• Oplossing in 1602 door de Staten Generaal: oprichting Verenigde Oost-Indische Compagnie
• De VOC kreeg het monopolie op de handel in Azië ----> geen concurrentie -----> meer winst!
  

Bevoegdheden VOC

• Verdragen sluiten (met

       inheemse vorsten)

• Forten en    

       handelsposten bouwen

• Oorlog voeren

VOC geweld door J.P. Coen

• 1619: Jacatra op Java werd verwoest en hij stichtte het nieuwe hoofdkwartier van de VOC: Batavia
• 1621: Molukse eiland Banda werd uitgemoord (ontvolkt) waarna slaven moesten werken op specerijplantages

0

West Indische Compagnie (1621-1792)

• Opgericht in 1621 voor de handel met Amerika en W-Afrika
• Ook de WIC kreeg een handelsmonopolie
• Problemen:

- Spanje  en Portugal heersten vooral over Amerika

- G.B. en Frankrijk stichtte kolonies in Caraïbisch gebied

• Kaapvaart: De WIC moest in de 80 jarige oorlog ook meevechten tegen Spanje op zee (1628 zilvervloot veroverd door Piet Hein)

• De WIC deed ook mee aan de slavenhandel binnen de driehoekshandel. Van de 11 miljoen slaven die totaal werden verscheept door de Europeanen heeft de VOC ongeveer 550.000 slaven vervoerd!

Begrippen

• Oostzeevaart: handel tussen Nederland en het Oostzeegebied.
• commerciële landbouw: landbouw waarin boeren produceren voor de markt.
• moedernergotie: de handel in hout en graan uit het Oostzeegebied, die het begin was van alle andere Nederlandse handelsactiviteiten en -successen.
• handelskapitalisme: een vorm van economie waarin het meeste geld wordt verdiend in de handel.
• Stapelmarkt: plaats waar ingekochte producten worden opgeslagen om vandaaruit weer te worden verhandeld.
• wereldeconomie: een economie die zich over de hele wereld uitstrekt, doordat producten uit landen van de hele wereld worden verhandeld.

Begrippen

• voorcompagnieën: handelsbedrijf dat vóór het ontstaan van de VOC in 1602 schepen naar Azië stuurde om specerijen te halen.
• Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC): handelsmaatschappij die in de Republiek als enige met Azië mocht handelen.
• handelsmonopolie: het recht om als enige handel te mogen drijven met een bepaald gebied.
• West-Indische Compagnie (WIC): handelsmaatschappij die in de Republiek als enige met Amerika en West-Afrika mocht handelen.
• driehoekshandel: de handel tussen Europa, West-Afrika en Amerika (op de kaart te zien als een driehoek).
• plantageslavernii: gedwongen arbeid door slaven op tropische landbouwbedrijven waar één product werd verbouwd.