Domein E4 Erfelijkheid - PLS1337

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo lwoo, havo
• Leerjaar 5

Overzicht

Overzicht

Erfelijkheid

Erfelijkheid is: het doorgeven van erfelijke eigenschappen van generatie op generatie

In alle cellen van een kind zit de helft van de erfelijke eigenschappen van de vader en de helft van de moeder

Erfelijkheidsonderzoek

Erfelijkheidsonderzoek is het bestuderen van DNA, de genen en/of de chromosomen

Ook wordt er gekeken naar erfelijke aandoeningen

- Prenataal onderzoek

- Hielprik (na de geboorte)

DNA en genen

DNA

De belangrijkste drager van erfelijke informatie

Chromosomen

Bestaan uit lange strengen DNA

Komen in paren voor (1 van vader, 1 van moeder)

Gen

Stukje chromosoom dat informatie voor een erfelijke eigenschap bevat (bijvoorbeeld haarkleur)

Mutatie

Verandering in erfelijk materiaal

Goed, slecht of geen resultaat

Technieken

De mens kan ingrijpen in de erfelijke informatie door gebruik te maken van:

- Recombinant DNA

- Kloneren

- Cris-cas

Doel: de gewenste eigenschappen te verkrijgen

Karyogram

Lichaamscellen: paren chromosomen (46 chromosomen)

22 paren chromosomen

1 paar geslachtschromosomen

Vrouw: XX en man XY

Geslachtscellen: enkelvoudige chromosomen (23 chromosomen

Zaadcellen van man, eicellen bij de vrouw

Karyogram

Afbeelding van chromosomen tijdens celdeling

Wordt gebruikt voor:

Onderzoek naar chromosoomafwijkingen bij prenataal onderzoek:

Vlokkentest

Vruchtwaterpunctie

Eventuele afwijking

Afwijkend aantal chromosomen

Chromosomen met een afwijkende vorm

Technieken

De mens kan ingrijpen in de erfelijke informatie door gebruik te maken van:

- Recombinant DNA

- Kloneren

- Cris-cas

Doel: de gewenste eigenschappen te verkrijgen

Welke is dit?

(Even tussendoor) Celdeling

Moedercel: de cel die gaat delen (altijd 46 chromosomen)

Dochtercel: de cellen die uit de moedercel ontstaan

Mitose

Vormen de nieuwe lichaamscellen

Belangrijk bij groei en herstel

Dochtercel hetzelfde als moedercel (46 chromosomen)

Meiose / reductiedeling

Vormen van nieuwe geslachtscellen

Het aantal chromosomen is gehalveerd, belangrijk bij voortplanting

De dochtercellen zijn verschillend van moedercel

Monohybride Kruisingsschema

X-chromosomale kruising

Co dominantie

ABO-bloedgroepensysteem

Drie Allelen:

- IA voor de aanmaak van factor A

- IB voor de aanmaak van factor A

- i- of i voor de aanmaak van factor A

IA en IB zijn co-dominant en beide dominant ten opzichte van i

I is recessief

Genotype van bloedgroepen:

- Bloedgroep A: IA IA of IAi

- Bloedgroep B: IB IB of IBi

- Bloedgroep AB: IA IB

- Bloedgroep O: ii

Multiple allelen

Vraag

9 jongen.

Fenotype

6 Grijs

3 Bruin

Welk percentages zou je verwachten bij deze allelen?

Lethale factoren

9 jongen.

Fenotype

6 Grijs

3 Bruin

Welk percentages zou je verwachten bij deze allelen?

Gekoppelde genen

Stamboom

X-chromosomaal? 

Om te onthouden

Bedenk altijd eerst met wat voor type overerving je te maken hebt (hoeveel allelen? X-chromosomaal of autosomaal?)

Maak een kruisingsdiagram en zorg voor de juiste notatie (X-chromosomaal: XA, autosomaal A, Co dominant IA etc.)

Check goed wat wordt gevraagd: Kans op aantal? Bijvoorbeeld kinderen die zoon zijn

Tel de verschillende fenotypen die voorkomen en bereken de percentages.