examentraining 8 - erfelijkheid - PLS1337

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

DNA en genen

DNA

- De belangrijkste drager van erfelijke informatie

Chromosomen

- Bestaan uit lange strengen DNA

- Komen in paren voor (1 van vader, 1 van moeder)

Gen

- Stukje chromosoom dat informatie voor een erfelijke eigenschap bevat (bijvoorbeeld haarkleur)

Mutatie

- Verandering in erfelijk materiaal

- Goed, slecht of geen resultaat

Technieken

De mens kan ingrijpen in de erfelijke informatie door gebruik te maken van:

verdelen

Mutatie

Genetische modificatie

Doel: de gewenste eigenschappen te verkrijgen

Chromosomen

Lichaamscellen: paren chromosomen (46 chromosomen)

22 paren chromosomen

1 paar geslachtschromosomen

Vrouw: XX en man XY

Geslachtscellen: enkelvoudige chromosomen (23 chromosomen

Zaadcellen van man, eicellen bij de vrouw

Karyogram

Afbeelding van chromosomen tijdens celdeling

Wordt gebruikt voor:

Onderzoek naar chromosoomafwijkingen bij prenataal onderzoek:

Vlokkentest

Vruchtwaterpunctie

Eventuele afwijking

Afwijkend aantal chromosomen

Chromosomen met een afwijkende vorm

Kruisingen

Kruising: versmelting van twee geslachtscellen (bevruchting)

Belangrijke termen

- Genotype (erfelijke eigenschappen), fenotype (uiterlijke kenmerken)

- Allel: een variant van een gen

- Homozygoot (AA/aa), heterozygoot (Aa)

- Dominant Allel (A), recessief gen (a)

- Intermediair: bij heterozygoot komen beide allelen tot uiting

- Gekoppelde genen (GL, Gl; allelen blijven bij elkaar)

Welke is dit?

(Even tussendoor) Celdeling

Moedercel: de cel die gaat delen (altijd 46 chromosomen)

Dochtercel: de cellen die uit de moedercel ontstaan

Mitose

Vormen de nieuwe lichaamscellen

Belangrijk bij groei en herstel

Dochtercel hetzelfde als moedercel (46 chromosoomparen)

Meiose / reductiedeling

Vormen van nieuwe geslachtscellen

Het aantal chromosomen is gehalveerd, belangrijk bij voortplanting

De dochtercellen zijn verschillend van moedercel

Overzicht

Monohybride Kruisingsschema

Dihybride kruising (ongekoppeld)

Dihybride kruising gekoppeld

X-chromosomale kruising

Co dominantie

Stamboom

Stamboom

Om te onthouden

Bedenk altijd eerst met wat voor type overerving je te maken hebt (hoeveel allelen? X-chromosomaal of autosomaal?)

Maak een kruisingsdiagram en zorg voor de juiste notatie (X-chromosomaal: XA, autosomaal A, Co dominant IA etc.)

Check goed wat wordt gevraagd: Kans op aantal? Bijvoorbeeld kinderen die zoon zijn

Tel de verschillende fenotypen die voorkomen en bereken de percentages.