2.1 Vrijheid of veiligheid?

• Maatschappijleer
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Casus

2.1 Vrijheid of veiligheid?

2.2 Grondrechten: Beperken of niet?

2.3 Hoe transparant moet de overheid zijn?

2.4 De rechtspraak; (on)afhankelijk?

2.5 Is een staat met recht een rechtsstaat?

2.6 Bestaat de ideale rechtstaat?

H2 Rechtsstaat

• Je kunt uitleggen wat een rechtsstaat is, de vier kenmerken hiervan beschrijven en toelichten waarom deze de rechtsbescherming bevorderen.
• Je kun aan het hand van het dilemma van de rechtsstaat uitleggen waarom de overheid (binnen de gestelde rechtsregels) geweld mag gebruiken
• Je kun in concrete maatschappelijke vraagstukken het dilemma van de rechtsstaat herkennen. 

Leerdoelen 2.1

Bron 1 Criminele ondermijning van het overheidsgezag.

blz. 72

Vrijheid of veiligheid?

Nederlanders hebben veel vrijheid. We hebben bijvoorbeeld  vrijheid van meningsuiting: We mogen zeggen en schrijven wat we willen. Toch?

2.1 Vrijheid of veiligheid?

Wie is de baas op straat?

 Namens de overheid mag alleen politie en leger geweld tegen burgers  gebruiken om de orde te handhaven of criminaliteit op te sporen.

Om de veiligheid van burgers te garanderen in een staat heeft de overheid een geweldsmonopolie 

De politie kan: staande houden, fouilleren, arresteren 

De politie mag niet zomaar haar bevoegdheden inzetten. Deze worden ingeperkt door wetgeving.

Wie is de baas op straat?

 Er zijn wel regels aan de  geweldsmonopolie van de overheid. Nederland is namelijk een rechtsstaat.

We spreken van een staat als een overheid macht en gezag uitoefent over een bepaald volk op een bepaald grondgebied.

De staat is gebonden aan het recht: het geheel van geldende rechtsregels.

Wie is de baas op straat?

• Wetgevende macht -> maakt rechtsregels voor iedereen -> voorkomt conflicten -> zorgt voor orde
• Rechtsregels: niet alleen wat burgers wel of niet mogen of waar ze recht op hebben; bevoegdheden; vergunningen verlenen, belastingen innen, arrestatie

• Leger, politie is "legaal", maar er is ook illegaal geweld, denk aan criminelen.
• Criminelen bevinden zich als het ware in twee werelden.
• Politie en justitie zetten allerlei middelen in; Ze luisteren criminelen af, onderscheppen chatberichten en infiltreren soms zelf in een criminele organisatie.
• Regels

Hoever gaan de bevoegdheden van de overheid?

Hoever gaan de bevoegdheden van de overheid?

Officier van Justitie;

• Geeft leiding bij opsporingen aan politie
• Geeft toestemming voor; huiszoeking, aftappen telefoon
• Vraagt zelf ook toestemming bij een rechter-commissaris 
• Alle officieren van justitie = 

Openbaar ministerie

Politie en justitie zoeken soms naar de grenzen van het toelaatbare om criminelen op te sporen.

•  Niet meer geweld dan nodig is; Hoeveel is dat precies? Wanneer peperspray/taser/wapen?
•  Geen uitlokking; bijvoorbeeld een 15 jarige inzetten

Hoever gaan de bevoegdheden van de overheid?

Lezen 2.1 Vrijheid of veiligheid (Introductie, Wie is de baas op straat? Hoever gaan de bevoegdheden van de overheid?)

Blz. 72 t/m 74!

Opdrachten maken: Introductie 1 t/m 5 + Kennis en begrip 1 tm/4

Opdrachten

Om een rechtsstaat te zijn moet je in ieder geval voldoen aan de 4 kenmerken:

1. De aanwezigheid van grondrechten
2. Het legaliteitsbeginsel
3. Een machtenscheiding
4. Een onafhankelijke rechtspraak

Hoe worden we beschermd tegen machtsmisbruik?

Grondrechten beschermen de burgers tegen machtsmisbruik door de overheid, daarnaast beperkt het de macht van de overheid.

In de Grondwet staan niet alleen grondrechten, maar staat ook het legaliteitsbeginsel. Dit gaat over twee dingen:

1 Alles wat de overheid doet, moet gebaseerd zijn op de wet.

2 Gedrag is legaal als niet in de wet staat dat het strafbaar is.

 De aanwezigheid van grondrechten/legaliteitsbeginsel

In de Grondwet staan ook de bevoegdheden van de overheidsinstanties (ministerie, uwv, politie, provincie)  en het is belangrijk dat de machten gescheiden zijn.

Machtenscheiding

Het idee van een machtenscheiding is in elke rechtsstaat in meer of mindere mate terug te vinden.

Rechters moeten onafhankelijk zijn;

• Niet laten beïnvloeden door de politiek
• Onpartijdig; persoonlijke belangen mogen geen rol spelen

Onafhankelijke rechtspraak

Samengevat:

In een rechtsstaat beschermt de overheid burgers tegen willekeur en machtsmisbruik door de overheid. Dit noemen we rechtsbescherming.

De overheid heeft hiertoe het geweldsmonopolie. Zonder geweldsmonopolie is er geen rechtshandhaving. 

Wat is belangrijker: rechtsbescherming of rechtshandhaving? Mag de overheid inbreuk maken op individuele vrijheden ten behoeve van de veiligheid, of niet?

Vrijheid of veiligheid?

Hoeveel ruimte heeft de overheid om onze vrijheden in te perken?

Wat is waar over een Rechtstaat?

1. In een rechtsstaat wordt mensen nooit hun vrijheid ontnomen door de overheid.
2. In een rechtsstaat staan alle bevoegdheden van de overheid in de wet omschreven.
3. In een rechtstaat beheerst de overheid alle aspecten van het dagelijks leven
4. In een rechtsstaat beschikt de overheid over het geweldsmonopolie.

Wat staat er in de grondwet?

1. Grondrechten
2. Het legaliteitsbeginsel
3. De overheid mag de wet overtreden
4. Wetsovertreders mogen niet worden opgesloten

Hoeveel geweld mag een politieagent gebruiken als een verdachte zich verzet bij zijn arrestatie

1. De politieagent mag na toestemming van de officier van justitie gepast geweld gebruiken.
2. De politieagent mag geen geweld gebruiken.
3. De politieagent mag naar eigen inzicht gepast geweld gebruiken.
4. De politieagent mag altijd vuurwapengeweld gebruiken

Lezen 2.1 Vrijheid of veiligheid (Hoe worden we beschermd tegen machtsmisbruik? Vrijheid of veiligheid)

Blz. 72 t/m 76!

Opdrachten maken: Kennis en begrip 1 tm/ 7 + 1 toepassingsvraag naar keuze

Opdrachten