§1: vrijheid of veiligheid? 2023

§1: vrijheid of veiligheid?

succescriteria

Je kunt uitleggen wat een rechtsstaat is, de vier kenmerken hiervan beschrijven en toelichten waarom deze de rechtsbescherming bevorderen.

Je kunt aan de hand van het dilemma van de rechtsstaat uitleggen waarom de overheid (binnen de gestelde rechtsregels) geweld mag gebruiken.

Je kunt in concrete maatschappelijke vraagstukken het dilemma van de rechtsstaat herkennen.

Rechtsstaat

Geweldsmonopolie

Alleenrecht van de overheid op het legitiem gebruik van geweld. Natuurlijk moet het geweld wel gepast zijn en een agent moet zich achteraf altijd kunnen verantwoorden.

Rechtsstaat

Een staat waarin de machten gescheiden zijn, het legaliteitsbeginsel geldt, er een onafhankelijke rechtspraak is en waar grondrechten (in theorie en in de praktijk) burgers beschermen tegen willekeurig overheidsoptreden. De staat is, kortom, gebonden aan het recht om willekeur te voorkomen.

Ondermijning van de rechtsstaat

definitie

vermenging van de criminele onderwereld met de bovenwereld

De strijd aangaan

Opsporingsmethoden

De politie zet verschillende methoden in om criminelen op te sporen. Telefoons afluisteren, huiszoekingen, data aftappen, schaduwen. Maar dit mag allemaal alleen met toestemming van de Officier van Justitie / rechter commissaris.

Rechtsregels

Het is voor de overheid soms knap lastig om de criminaliteit aan te pakken. Er zijn strenge regels waar de overheid zich aan moet houden: we zijn namelijk een rechtsstaat.

Noem een nadeel en een voordeel van rechtsregels waar de overheid zich aan moet houden

Thomas Hobbes (1588-1679)

waarom accepteren we rechtsregels?

Zonder regels zou het een wanorde zijn. Het recht van de sterkste zou gelden. Hobbes had het over 'een oorlog van allen tegen allen'

hogere macht noodzakelijk

Een overheid is noodzakelijk om de egoïstische mens in toom te houden. Burgers staan individuele vrijheden af aan de soevereine macht en krijgen orde en veiligheid terug: deze uitruil wordt 'sociaal contract' genoemd.

Kenmerken rechtsstaat

De aanwezigheid van grondrechten.
Grondrechten zijn niet absoluut. Beperking hiervan is dus mogelijk

De machtenscheiding of Trias Politica.
De macht is verdeeld in drie verschillende machten die elkaar controleren. In Nederland is van volledige machtenscheiding echter geen sprake.

Het legaliteitsbeginsel.
1) de overheid moet zich aan de rechtsregels houden
2) je kunt alleen gestraft worden voor iets dat in de wet strafbaar gesteld is ten tijde van de overtreding

Onafhankelijke rechtspraak. Rechters worden voor het leven benoemt. Ze baseren hun uitspraak onder andere op de vier rechtsbronnen (zie volgende slide).

Wat is ons belangrijkste mechanisme om machtsmisbruik te voorkomen?

Belangrijke rechten

Klassieke grondrechten
Gelijkheidsrecht
Vrijheidsrechten
Politieke rechten

Sociale grondrechten 

    grondwet chili

Belangrijke data grondwetsherzieningen

Eerste grondwet Nederland 1814
Belangrijke wijziging 1848
1917/1919
1983

In 1983 werd de Grondwet ingrijpend herzien. De hoofdstukindeling werd gewijzigd, teksten werden gemoderniseerd, overbodig geachte artikelen werden geschrapt, en er kwamen bepalingen over sociale grondrechten en een algemene antidiscriminatiebepaling.

Het passieve vrouwenkiesrecht werd in 1919 gevolgd door een wetsvoorstel van Henri Marchant om algemeen vrouwenkiesrecht in te voeren. Dit wetsvoorstel werd door de Tweede Kamer geaccepteerd en op 18 september ondertekende koningin Wilhelmina een wet die vrouwen volledig kiesrecht gaf. Bij de eerste verkiezingen die volgden, in 1922, kwamen zeven vrouwen in de Tweede Kamer.

Op 29 maart 1814 vervaardigde Nederland een nieuwe grondwet. Voor het eerst kreeg Nederland een monarchie, geleid door de familie van Oranje-Nassau. Deze familie had jarenlang belangrijke stadhouders geleverd voor de Franse bezetting. Een dag na de optekening van de grondwet, werd Willem Frederik van Oranje ingehuldigd als koning Willem I van Nederland. België behoorde toen tot hetzelfde land: het Soeverein Vorstendom der Verenigde Nederlanden.

Het belangrijkste van deze wijziging is de ministeriële verantwoordelijkheid. Hiermee werden ministers verantwoordelijk en niet de Koning. Daarmee leverde de Koning ook veel van zijn macht in. Alle politieke uitingen moesten daarom verantwoord worden door een minister.

Dilemma van de rechtsstaat

Rechtshandhaving versus Rechtsbescherming

De overheid handhaaft het recht door criminelen aan te pakken en sommige vrijheden (tijdelijk) af te nemen (geweldsmonopolie).

in een rechtsstaat beschermt de overheid burgers tegen willekeur en machtsmisbruik door de overheid: dankzij onze grondwet worden grondrechten, machtenscheiding en onafhankelijke rechtspraak geborgd

Hoeveel privacy mag de overheid ons afnemen zodat we veiliger worden?