12.1 Genotype, Fenotype en Milieu

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Hoofdstuk 12 Erfelijkheid en DNA

Erfelijkheid en DNA

Erfelijkheid

• Eigenschappen worden van ouders op kinderen doorgegeven. 
• Erfelijke informatie van 2 ouders wordt 'gemixt' in kinderen. 
• Veroorzaakt variatie in eigenschappen
• Bij geslachtelijke voortplanting vormt zich een unieke combinatie van erfelijke eigenschappen

12.1.1 Geslachtelijke voortplanting

• Bevruchting: de kern van de zaadcel vermengt zich met de kern  van de eicel. 
• Erfelijke eigenschappen van moeder en vader komen samen in een unieke mix

 12.1.1 Bevruchting van de eicel

1 = zaadcel nadert de eicel;

2 = de zaadcel laat enzymen vrij die het membraan van de eicel verteren;

3 en 4 = de kop van de zaadcel dringt binnen in de eicel;

5 = de kern met de vaderlijke erfelijke eigenschappen komt vrij;

6 = er vormt zich een ondoordringbaar bevruchtingsmembraan om de eicel;

7 = de kern van de zaadcel versmelt met de kern van de eicel 

12.1.1 Genen en chromosomen

Hoe zat dat ook alweer?

• Bijna alle cellen in je lichaam hebben een celkern.
  
• In deze celkern zit het DNA stevig opgerold in chromosomen. De mens heeft 46 chromosomen in 23 paren.
  
• Een klein stukje chromosoom dat codeert voor een eigenschap (bv. blauwe ogen of bruin haar of witte veren) is een gen.
  
• Elk gen is dubbel, omdat elk chromosoom dubbel (een paar) is. Een gen krijg je van je vader en een van je moeder. 

Karyogram

De chromosomen kunnen in kaart gebracht worden in een 'karyogram'.

Hierin worden de paren chromosomen naast elkaar afgebeeld. 

Hiernaast zie je 22 paren chromosomen, het 23ste  paar (X,Y) zijn de geslachtschromosomen. Vrouwtjes hebben 2 X chromosomen, mannetjes hebben een X en een Y chromosoom. 

Is het karyogram van een
mannetje of een vrouwtje?

01:06

Van klein naar groot:

1. DNA-Chromosomen-Celkern-Cel
2. Celkern-DNA-Chromosomen-Cel
3. Chromosomen-Celkern-Cel-DNA
4. Cel-Chromosomen-Celkern-DNA

01:51

genotype kan veranderen

1. waar
2. niet waar

02:12

Is het fenotype gelijk gebleven?
Is het genotype gelijk gebleven?

1. 1. Nee 2. Ja
2. 1. Ja 2. Nee
3. 1. Nee 2. Nee
4. 1. Ja 2. Ja

02:12

Mathilde laat een permanentje zetten bij de kapper. Verandert hierdoor haar genotype en haar fenotype?

1. genotype wel fenotype niet
2. genotype niet fenotype wel
3. genotype niet fenotype niet
4. genotype wel fenotype wel

02:12

Hoe ontstaat het fenotype?

1. Door je DNA
2. Door wat je eet
3. Door invloeden uit de omgeving
4. Door het DNA en de invloeden uit de omgeving

02:12

Fenotype

Genotype

00:36

Genotype

1. Is hoe je eruit ziet
2. Zijn de erfelijke eigenschappen
3. Zit in je hersenen
4. Wordt bepaald door wat je eet

12.1.1 Genotype, fenotype en milieu

• Genotype: geheel aan erfelijke eigenschappen. Vastgelegd in het DNA. 
• Omgeving waarin het individu opgroeit: milieu
• Fenotype: verschijningsvorm: hangt af van de interactie tussen genotype en milieu

Flamingo's: gen codeert voor witte veren, hun genotype is wit.  Omdat ze kleurstoffen eten (carotenoiden) die naar hun veren en poten gaan zijn ze roze van kleur. Hun fenotype is roze. 

12.1.1 Genotype, fenotype en milieu

Bij Himalaya konijnen en Siamese katten wordt de vacht donkerder naarmate ze in een koudere omgeving leven. 

00:55

Hoeveel chromosomen heeft de mens?

1. 46 paren dus 92 in totaal
2. 23 chromosomen, 46 paren
3. 23 paren dus 46 in totaal
4. 44 paren, 22 chromosomen

12.1.2 Celdeling- Mitose

• "Normale" cellen delen zich door mitose. 
• De cel verdubbelt het DNA (tijdelijk zijn er 92 chromosomen) en deelt zich in 2.
• Er ontstaan 2 identieke dochtercellen met 46 chromosomen (23 paar)
• Zo groeit een organisme

Celdeling- Meiose

• Vind plaats in geslachtcellen (eicel en zaadcel)
• De cellen delen zich zodat elke nieuwe cel een enkele set chromosomen krijgt (dus 23 totaal).
• Als zaadcel (23 chr.) en eicel (23 chr.) weer bij elkaar komen heeft de bevruchte cel weer 46 chromosomen

 Meiose van een cel met vier (2 paar) chromosomen

1 t/m 5: Er zijn twee cellen ontstaan met de helft van het aantal chromosomen.

6 t/m 10: Dit is een vast onderdeel van de meiose dat altijd na 1 t/m 5 plaatsvindt. Het ziet er uit als

een 'gewone' celdeling. Na afloop zijn er nu vier cellen met de helft van het aantal chromosomen.

Nog even oefenen

Een jongen met de erfelijke informatie voor zwart haar verft zijn haar blond. Het fenotype van de jongen verandert.

1. Waar
2. Niet waar

Is dit een normaal karyogram? Verklaar je antwoord

Dit is Thomas. Thomas is een jockey. Wat kan mee bepaald worden door het milieu waarin Thomas zich bevindt?

1. Thomas weegt 54 kilo
2. Thomas heeft een blanke huid
3. Thomas lijdt niet aan albinisme
4. Thomas heeft bloedgroep A

Hoeveel chromosomen hebben de dochtercellen na gewone celdeling (mitose)?

1. De helft van de chromosomen van de moedercel
2. Er zitten geen chromosomen in gewone cellen
3. Het dubbele van de chromosomen van de moedercel
4. Evenveel chromosomen als de moedercel

Bij de bevruchting versmelten

1. 2 lichaamscellen
2. 2 voortplantingscellen
3. De celkernen van 2 lichaamscellen
4. De celkernen van 2 voortplantingscellen

Krijgen de nakomelingen bij geslachtelijke voortplanting hetzelfde genotype
als de ouders of krijgen ze andere genotypen? Leg je antwoord uit.

Bij ratten bevatten lichaamscellen 12 paar chromosomen.
Hoeveel chromosomen bevatten
de eicellen van ratten?

1. 12 chromosomen
2. 24 chromosomen
3. 6 chromosomen
4. 3 chromosomen

Elke gewone lichaamscel bevat

1. 23 Chromosomen
2. 34 Chromosomen
3. 46 Chromosomen
4. 92 Chromosomen

Als een bevruchte eicel uitgroeit tot een kind, vinden daarbij veel celdelingen
plaats. Verandert bij deze celdelingen het genotype van de cellen?

1. Ja
2. Nee

Een meisje van 15 jaar krijgt een ongeluk met haar fiets.
Ze valt hard op de grond en uiteindelijk blijft er een litteken zichtbaar op haar
huid. Ze is bang dat als ze later kinderen krijgt haar kinderen ook dit litteken
hebben.
Leg uit dat dit niet waar is

Hij heeft kort haar

1. genotype
2. fenotype

Welke van de twee kan je in je leven zelf veranderen?

1. Genotype
2. Fenotype

Waar of niet waar?
In geslachtscellen (eicellen en zaadcellen) bevat de celkern 23 paar chromosomen

1. Waar
2. Niet waar

Hiernaast zie je de metamorfose van een vlinder. Verandert tijdens deze metamorfose het genotype van dit organisme? En het fenotype?

1. Genotype wel Fenotype wel
2. Genotype niet Fenotype wel
3. Genotype niet Fenotype niet
4. Genotype wel Fenotype niet

Welke stelling is juist?

1. Fenotype = genotype + milieu
2. Milieu = genotype + fenotype
3. Genotype = fenotype + milieu

Aan het (huis) werk

Quayn 12.1 

Lezen? 10 voor Bio. 12.1