les 5 thema 4 km2c (ma) vervallen door LD

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 1

Welkom

Mobiel uitzetten en in de tas doen.

Rustig op je eigen plek gaan zitten.

Je schrift en etui op tafel leggen.

Je laptop vast opstarten en je aanmelden bij lessonup.

Daarna je laptop omdraaien met het beeldscherm naar mij toe.
Als de timer op 0 staat start de uitleg en zit je klaar.

Deze les

Terugblik doelen vorige week.   

Uitleg leerdoelen deze week.   

Opdrachten maken.   

Afsluiten; hoe is het deze les gegaan? 

Vorige week

Huiswerk af? (Controle).

B2 vraag  en B7 vraag   waren veel "fout" gemaakt.

Heb je een andere vraag fout gemaakt en heb je daar hulp/uitleg bij nodig? Vraag me dan straks nog even om uitleg.

De leerdoelen voor deze week: 

-Je kunt omschrijven hoe door geslachtelijke voortplanting variatie in genotypen ontstaan.

-Je kunt omschrijven wat een mutatie is.

Voor mavo ook:

-Je kunt enkele DNA-technieken in de biotechnologie beschrijven

-Je kunt uitleggen hoe door geslachtelijke voortplanting variatie in genotypen ontstaat.

Genvariant = allel.

Allelenpaar = 2 allelen op 2 chromosomen met info voor 1 gen (bv oogkleur)

-Je kunt uitleggen hoe door geslachtelijke voortplanting variatie in genotypen ontstaat.

Een gen: dit stukje gaat over oogkleur

Een allel zegt dus welke variant je hebt.

allel: bruin/blauw (groen etc)

allelenpaar: de allelen die allebei over bv. oogkleur gaan

-Je moet kunnen omschrijven wat een mutatie is.

Bij de celdeling kan DNA beschadigd raken. 

De informatie over de erfelijke eigenschappen is dan veranderd.

Dit heet een mutatie, er is of er zijn dan 1 of meerdere genen gemuteerd.

Als deze mutatie te zien is in het fenotype dan noem je het organisme een mutant.

-Je moet kunnen omschrijven wat een mutatie is.

Als een mutatie voorkomt in 1 lichaamscel heeft dat weinig invloed.

Komt een mutatie voor in een geslachtscel heeft dit veel invloed.

Waarom??

Wat kan mutatie veroorzaken?

• mutagene stoffen: asbest, sigaretten rook.
  
  
• mutagene straling:               uv-straling, röntgen straling, radioactieve straling

-Je moet kunnen omschrijven wat een mutatie is.

Sommige mutaties zijn onschadelijk, sommige zijn schadelijk en sommige geven juist een voordeel.

Als de mutatie onschadelijk is of een voordeel geeft word deze vaak doorgegeven aan de nakomelingen. Daardoor krijg je meer variatie in genotypen.

Is de mutatie schadelijk dan zal het zich vaak niet kunnen voortplanten en sterft uit.

-Je moet kunnen omschrijven wat een mutatie is.

Hoe ontstaat kanker?

Soms vinden mutaties plaats in genen die de celdeling regelen.

Hierdoor kunnen cellen zich ongeremd gaan delen, dit zorgt voor een gezwel(tumor).

Als de tumor snel groeit spreek je van kanker.

Mutagene stoffen en straling kunnen kankerverwekkend zijn. 

Kanker

gezwel: cellen die zich snel en ongeremd gaan delen.

goedaardig: verstoord de bouw van andere weefsels niet.

kwaardaardig: verstoord de bouw van andere weefsels wel.

uitzaaiing (metastase): kwaad-aardige cellen verplaatsen zich via bloed of lymfe.

-Je moet kunnen omschrijven wat een mutatie is.

Info over kanker

Kader mag aan het werk

Maar je mag ook meedoen met de mavo uitleg (altijd handig).

Als je aan het werk gaat: maak alles van b1 t/m b3 af en ga daarna oefenen met biologiepagina.nl of bekijk de andere linkjes in de lessonup's

-Je kunt enkele DNA-technieken in de biotechnologie beschrijven.

Klassieke biotechnologie, gebruiken we al eeuwen, denk aan maken van kaas, zuurkool, bier etc. maar ook het fokken/kweken van nieuwe rassen door veredeling en selectie. Hierbij veranderen we het genetisch materiaal niet in een laboratorium. Dus hier gebruiken we geen DNA-technieken.

Bij de moderne biotechnologie passen we het DNA rechtstreeks (in het laboratorium) aan. Dan spreken we over genetische modificatie. Of door een stukje DNA van ander organisme over te brengen (te plakken) in een ander organisme. Hier spreken we van recombinant-DNA-techniek.

We bekijken van de recombinant-DNA-techniek: genetische modificatie, crispr-cas en gentherapie, en als toepassingen de DNA-tests.

-Je kunt enkele DNA-technieken in de biotechnologie beschrijven.

Genetische modificatie = 

Gewenste erfelijke eigenschappen aanbrengen bij een organisme.

Een genetisch gemodificeerd organisme heet een transgeen.

-Je kunt enkele DNA-technieken in de biotechnologie beschrijven.

Recombinant DNA techniek:  technieken waarbij DNA van een ander organisme aangepast wordt (insuline voor diabetespatiënt, gen mens ingebracht bij bacterie).

-Je kunt enkele DNA-technieken in de biotechnologie beschrijven.

Crispr-cas (wijzigingen aanbrengen in bestaande genen van organisme)

• Enzym cas vindt stukje DNA dat gewijzigd moet worden
• Cas knipt het DNA door
• Nieuw stuk DNA wordt ingebouwd
• Dit heet gene editing
• Bij gentherapie wordt dit gebruikt om kapotte genen te repareren

-Je kunt enkele DNA-technieken in de biotechnologie beschrijven.

Gentherapie:

Voor gentherapie worden cellen genetisch aangepast om een ziekte met een genetische oorzaak te genezen.

Ben jij voor of tegen het gebruik van DNA modificatie. Leg uit waarom!

-Je kunt enkele DNA-technieken in de biotechnologie beschrijven.

DNA-test:

-misdaad bestrijding: van wie is het bloed, de haar, de huidschilfers op de plaats delict.

-misdaad bestrijding: is dit vlees wel echt koeienvlees of is het paardenvlees?
-verwantschap: wie is mijn biologische vader?
-erfelijke ziekte opsporen: embryonaal onderzoek, maar ook op latere leeftijd mogelijk.
-verwantschap tussen soorten, hoe heeft het leven zich ontwikkeld (evolutie)

Leerdoelen:

-Je kunt omschrijven hoe door geslachtelijke voortplanting variatie in genotypen ontstaan.

-Je kunt omschrijven wat een mutatie is.

Voor mavo ook:

-Je kunt enkele DNA-technieken in de biotechnologie beschrijven

Kun je bereiken door:

-De tekst van B3 (5.2) en mavo ook die van B8 (5.8) te lezen en te bestuderen. 

-Te maken Basisstof 3 (5.3) en mavo ook Basisstof 8 (5.8).

-De antwoorden van de opdrachten serieus te controleren.

-Je kennis te toetsen met de flitskaarten en de test je zelf.

Eind van de les nog 9 vragen in lessonup.

Afsluiting.

Ver genoeg gekomen met de opdrachten? 

Zo niet; noteer dan in je agenda wat je thuis nog moet doen.  

Wat heb je geleerd deze les, kun je de volgende vragen allemaal goed beantwoorden?

Zo niet: gebruik dan de volgende links om extra te oefenen.

Extra uitleg nodig? Meer weten?

Herhaling/extra uitleg

Biologiepagina: uitleg

Biologiepagina: oefenen

Bio-bits: erfelijkheid

Freek Vonk: evolutie
Darwin evolutietheorie

Schooltv: vorming van geslachtscellen

Schooltv: dna onderzoek embryo

Verwantschap

Meer weten?

Focus op biologie: erfelijke eigenschappen

Clipphanger: Wat is genetische manipulatie?

Clipphanger: Hoe werkt klonen?

Bio-bits: 1) de moord

Bio-bits: 2) de vader

Bio-bits: 3) de broer 

Bio-bits: 4) de familie

Chromosoomafwijkingen

Knippen en plakken in het DNA

Evolutie (mutatie) bacteriën (Engelstalig)

Knutselen met chromosomen

Wat heeft meer invloed? Een mutatie in een geslachtscel of een mutatie in een lichaamscel?

1. Geslachtscel
2. Lichaamscel
3. Beide evenveel

Wat is geen mutatie?

1. albinisme
2. obesitas
3. dwerggroei
4. pigmentvlekken

Hoe heet een kankergezwel ook wel

1. tumor
2. mutatie
3. uitzaaiing
4. mutant

iedere mutatie leidt tot kanker

1. Ja
2. Nee

Welk bewering over kanker en mutaties is juist?

1. Kanker veroorzaakt mutaties zodat de regeling van de celdeling niet goed verloopt
2. Er is geen verband tussen mutaties en kanker want kanker wordt veroorzaakt door kankerverwekkende stoffen.
3. Door kanker neemt het aantal mutaties toe zodat er een grotere kans is op een tumor.
4. Door mutaties kan kanker ontstaan

Welke beschrijving hoort bij welk begrip?

Bevat informatie over één erfelijke eigenschap

Bestaat uit DNA en eiwitten

Is een variant van een gen

De stof die de code bevat over erfelijke eigenschappen

Chromosoom

Allel

DNA

Gen

Bij een mutatie in welk type cellen zijn de gevolgen het grootst?

1. Bij een mutatie in bloedcellen.
2. Bij een mutatie in geslachtscellen.
3. Bij een mutatie in huidcellen.

Bij een moordzaak is een haar gevonden. Er zijn twee verdachten die allebei blond krullend haar hebben. Heeft het zin om een DNA test te doen?

1. Ja, want in haarcellen zitten ook genen over andere kenmerken van een persoon
2. Nee, want de haar die gevonden is, is dood
3. Nee, want in haarcellen zie je alleen genen met informatie over haar
4. Nee, want haar bevat geen DNA

Biotechnologie is al eeuwen oud

1. waar
2. niet waar

Dit is het einde van deze les.

In je agenda gezet wat je gaat of moet doen?

Pak dan je tas in en wacht nog even rustig op je eigen plek tot het tijd is.

Laat je plek netjes achter, schuif je stoel aan en vergeet je mobiel niet en zet je mondkapje op.