6.3 Unsere Mütter, Unsere Väter - Historische laag

• Geschiedenis
• Filmeducatie
• Middelbare school
• mavo, havo, vwo
• Leerjaar 4-6

Introduction

Kijken naar de Oorlog In deze lessenreeks worden zes populaire historische speelfilms behandeld. Elke film kent drie sub-lessen voorzien van vragen, filmfragmenten en opdrachten. In deze lessen worden leerlingen getraind in het aannemen van een kritische houding ten aanzien van audiovisuele bronnen – historische speelfilms. Bewegende beelden vormen een eigen ‘taal’, die op verschillende niveaus ‘gelezen’ kan worden. Films zijn een afspiegeling van de keuzes van de makers, verbeelden vaak maar één representatie van het verleden, die bovendien contextueel, selectief en subjectief is. Het is belangrijk dat leerlingen en zich hier bewust van worden want net als teksten, spotprenten, kunstobjecten en archeologische vondsten zijn films (historische)bronnen. Sub-lessen De volgende drie lagen van benadering vormen het uitgangspunt van de sub-lessen en zijn tevens een handreiking voor het didactisch inzetten van een historische speelfilm in de geschiedenisles. 1.1 De filmische laag: In deze laag onderzoeken leerlingen de verschillende filmische elementen die een maker heeft ingezet om zijn verhaal te vertellen. Filmische elementen zijn: cameravoering, montage, geluid, muziek en Art Direction 1.2 De symbolische laag: In deze laag onderzoeken leerlingen de normen en waarden van de film en in hoeverre deze historisch of actueel zijn, reflecteren ze op de ideologische betekenissen achter de film en krijgen ze oog voor mechanismen zoals stereotypering en generalisering 1.3 De historische laag: In deze laag onderzoeken de leerlingen in hoeverre het vertoonde verleden een mogelijke reconstructie of representatie is van deze werkelijkheid

Instructions

Unsere Mütter, Unsere Väter

Unsere Mütter, Unsere Väter is een driedelige tv-film van Nico Hofmann. Deze film gaat over de afzonderlijke oorlogservaringen van vijf Berlijnse vrienden van de zomer van 1941 tot aan de vroege zomer van 1945.

Leerdoelen

• De docent/ student kan enkele historische gebeurtenissen (de achtergronden van de veldtocht in Rusland en de activiteiten van de Einsatzgruppen en de Wehrmacht) beschrijven en kritisch vergelijken met de wijze waarop deze in de film worden weergegeven

Benodigdheden

• Digibord
• Achtergrondinformatie bijlage

Instructions

Unsere Mütter, unsere Väter - synopsis en achtergrondinformatie .pdf

Worksheets

Handout ‘Einsatzgruppen’.pdf

Historische laag

Synopsis

Unsere Mütter, Unsere Väter is een driedelige tv-film van Nico Hofmann. Deze film gaat over de afzonderlijke oorlogservaringen van vijf Berlijnse vrienden van de zomer van 1941 tot aan de vroege zomer van 1945.

Historische laag

Een filmmaker maakt films, geen reconstructies van historische gebeurtenissen. Hij dramatiseert een verhaal en maakt er een aanschouwelijke voorstelling van.

(Historische) films dragen vaak specifieke maatschappelijke of ideologische betekenissen in zich; waarden en normen die kenmerkend zijn voor een bepaalde periode, een cultuur, een bevolkingsgroep, een individu. 

In deze les over de ‘historische laag’ gaan we iets dieper in op de verhouding tussen historische realiteit en de weergave daarvan in speelfilms.

In deze les:

• Leren we enkele historische gebeurtenissen (de achtergronden van de veldtocht in Rusland en de activiteiten van de Einsatzgruppen en de Wehrmacht) beschrijven
• Vergelijken we deze historische gebeurtenissen met de wijze waarop deze in de film worden verbeeld

“Een filmmaker maakt films, geen reconstructies van historische gebeurtenissen. Hij dramatiseert een verhaal en maakt er een aanschouwelijke voorstelling van.” 

(Historische) films dragen vaak specifieke maatschappelijke of ideologische betekenissen in zich; waarden en normen die kenmerkend zijn voor een bepaalde periode, een cultuur, een bevolkingsgroep, een individu. 

In deze les over de ‘historische laag’ gaan we iets dieper in op de verhouding tussen historische realiteit en de weergave daarvan in speelfilms.

Legenda

Bekijk het volgende fragment

Beantwoord de vraag

Bespreken van bekeken fragment 

Lees stuk tekst

Bekijk het volgende fragment

Bekijk het volgende fragment. (zet het geluid aan).

De Slag om Koersk of Operatie Citadel (Duits: Unternehmen Zitadelle) was de grootste tankslag ooit in de geschiedenis en een beslissende slag aan het oostfront in de Tweede Wereldoorlog. Deze slag kende tevens de dag met de grootste verliezen in de geschiedenis van de luchtoorlog.

De slag vond plaats in juli en augustus 1943 tussen nazi-Duitsland en de Sovjet-Unie bij de stad Koersk in Rusland. Bij de slag werden aan Duitse zijde 900.000 man infanterie, 2.700 tanks en 2.000 vliegtuigen ingezet en aan de Sovjetzijde 1.300.000 man infanterie, 3.600 tanks en 2.400 vliegtuigen.

De grootste tankslag uit de geschiedenis vond plaats op de velden rond Prochorovka. De Russen gingen op 12 juli massaal in de aanval met honderden tanks. Over deze tankslag is veel geschreven en pas recentelijk is aan het licht gekomen wat er werkelijk is gebeurd. Veel van de artikelen zijn doorspekt met onjuiste informatie gebaseerd op Russische propaganda, die in de loop der jaren voor waarheid is aangenomen. Het werd voorgespiegeld dat Duitsland zeker 400 tanks, waaronder meer dan 200 Tigers zou hebben verloren, terwijl er niet eens zoveel Tigers in de hele slag om Koersk waren ingezet. De Duitse verliezen waren in werkelijkheid verhoudingsgewijs veel lager, terwijl de Russen die dag 235 tanks hebben verloren tegen 3 voor de Duitsers. Hogere schattingen gaan zelfs uit van een verlies van 822 tanks aan Russische zijde. Stalin was razend over het enorme verlies van het Rode Leger, en eiste uitleg. Politiek commissaris Nikita Chroesjtsjov (die later Sovjet-leider zou worden) zou hierop besloten hebben zijn carrière en wellicht zijn leven te redden door de mythe van de 'heroïsche veldslag' de wereld in te helpen. Hoe het ook zij: de Russische verliezen overtroffen de Duitse veelvoudig.

De Slag om Koersk of Operatie Citadel (Duits: Unternehmen Zitadelle) was de grootste tankslag ooit in de geschiedenis en een beslissende slag aan het oostfront in de Tweede Wereldoorlog. Deze slag kende tevens de dag met de grootste verliezen in de geschiedenis van de luchtoorlog.

De slag vond plaats in juli en augustus 1943 tussen nazi-Duitsland en de Sovjet-Unie bij de stad Koersk in Rusland. Bij de slag werden aan Duitse zijde 900.000 man infanterie, 2.700 tanks en 2.000 vliegtuigen ingezet en aan de Sovjetzijde 1.300.000 man infanterie, 3.600 tanks en 2.400 vliegtuigen.

De grootste tankslag uit de geschiedenis vond plaats op de velden rond Prochorovka. De Russen gingen op 12 juli massaal in de aanval met honderden tanks. 

Over deze tankslag is veel geschreven en pas recentelijk is aan het licht gekomen wat er werkelijk is gebeurd. Veel van de artikelen zijn doorspekt met onjuiste informatie gebaseerd op Russische propaganda, die in de loop der jaren voor waarheid is aangenomen. Het werd voorgespiegeld dat Duitsland zeker 400 tanks, waaronder meer dan 200 Tigers zou hebben verloren, terwijl er niet eens zoveel Tigers in de hele slag om Koersk waren ingezet. De Duitse verliezen waren in werkelijkheid verhoudingsgewijs veel lager, terwijl de Russen die dag 235 tanks hebben verloren tegen 3 voor de Duitsers. Hogere schattingen gaan zelfs uit van een verlies van 822 tanks aan Russische zijde. Stalin was razend over het enorme verlies van het Rode Leger, en eiste uitleg. Politiek commissaris Nikita Chroesjtsjov (die later Sovjet-leider zou worden) zou hierop besloten hebben zijn carrière en wellicht zijn leven te redden door de mythe van de 'heroïsche veldslag' de wereld in te helpen. Hoe het ook zij: de Russische verliezen overtroffen de Duitse veelvoudig.

1.  Waarom hebben de Duitsers in de film onschuldige mensen uit het dorp opgepakt en doodgeschoten?
   
   
2. Denk je dat dit echt gebeurd kan zijn? Waarom denk je dat?

Eerste luitenant Wilhelm is niet gelukkig met de aankondiging van Operatie Citadel. Waarom niet?

Wilhelm had beschuldigd kunnen worden van defaitisme. Wat betekent dit en wat waren de straffen daarvoor in het Duitse leger?

Antwoorden

• De Duitse legers stonden al voor de stad Moskou, 500 kilometer oostwaarts. Door de mislukking bij Slag bij Stalingrad hadden ze veel terrein verloren. Wilhelm meende dat dit nieuwe offensief kansloos zou zijn of althans veel mensenlevens zou kosten.
• Gevangenisstraffen en in sommige gevallen de doodstraf. Vooral officieren, die het goede voorbeeld moesten geven, werden hiervoor geëxecuteerd.

1.  Waarom hebben de Duitsers in de film onschuldige mensen uit het dorp opgepakt en doodgeschoten?
   
   
2. Denk je dat dit echt gebeurd kan zijn? Waarom denk je dat?

Wat zou jij antwoorden op Wilhelms vraag: ‘hoe bereid je soldaten voor op een militaire slag die weinigen zullen overleven’?

Antwoord

• Laat leerlingen in gesprek gaan: kun je een mens voorbereiden op zoiets gruwelijks?

Lees de handout 'Einsatzgruppen'. 

Wat is het verschil tussen de Einsatzgruppen en de Wehrmacht?

Antwoorden

• De Werhmacht was het leger (land, zee en lucht en de Einzatzgruppen waren de eenheden die achter de Wehrmacht als moordbrigades opereerden.

Bekijk het volgende fragment

Bekijk het volgende fragment. (zet het geluid aan)

1.  Waarom hebben de Duitsers in de film onschuldige mensen uit het dorp opgepakt en doodgeschoten?
   
   
2. Denk je dat dit echt gebeurd kan zijn? Waarom denk je dat?

Welk gevoel roept deze scène bij je op?

Hier worden drie dadergroepen getoond; welke drie? 

Antwoorden

• Alle antwoorden zijn goed. Bijvoorbeeld: verontwaardigd, boos, angstig
• Wehrmacht, SS, Oekraïners
  

1.  Waarom hebben de Duitsers in de film onschuldige mensen uit het dorp opgepakt en doodgeschoten?
   
   
2. Denk je dat dit echt gebeurd kan zijn? Waarom denk je dat?

Waarom hielpen Oekraïense hulptroepen het Duitse leger in het gevecht tegen de Sovjet Unie? 

Waarom werden de Joodse burgers opgepakt (en vermoord)?

Antwoord

• West-Oekraïne, met als belangrijkste stad Lviv, werd op 1 november 1939 bij de Sovjetrepubliek Oekraïne gevoegd. Op deze ‘hereniging’ volgde gelijkschakeling met het Sovjet-systeem, inclusief collectivisatie van de landbouw, antireligieuze propaganda en repressie. Sommige Oekraïners hadden sympathie voor het nationaalsocialisme, inclusief leiderscultus, eenpartijstelsel, bewondering voor Hitlers nieuwe Europese orde, en antisemitisme. Deze nationalisten streefden naar een homogene Oekraïense staat, zonder rechten of zelfs plaats voor etnische minderheden zoals Joden en Polen. De meerderheid van de Oekraïners waren antifascistisch, en streden ook tegen de Russische overheersing.
• Dit is onderdeel van de Endlösung. 

1.  Waarom hebben de Duitsers in de film onschuldige mensen uit het dorp opgepakt en doodgeschoten?
   
   
2. Denk je dat dit echt gebeurd kan zijn? Waarom denk je dat?

Waarom groet de Wehrmachtofficier met een militaire groet en de SS’er met de Hitlergroet?

Wat is er met het Joodse meisje gebeurd denk je? 

Antwoord

• De Hitlergroet was de groet van de SS; ze hadden een eed van trouw aan de Führer gezworen. De regisseur brengt zo de ideologische verschillen tussen SS en Wehrmacht in beeld.
• In de serie wordt het meisje doodgeschoten door de SS’er (niet op beeld).

Bekijk het volgende fragment

Bekijk het volgende fragment. (zet het geluid aan)

En beantwoord daarna de vraag op de slide erna

Wordt het Duitse leger als dader of als slachtoffer getoond?

Voor welke dadergroep krijg je sympathie in dit fragment? Hoe komt dat?

Antwoord

• Eerder als slachtoffer van de brute en ongeorganiseerd kracht en macht van de SS.
• Eigen antwoorden leerlingen. Valt er iets goed te doen wanneer je in een leger zit dat landen binnenvalt?

In deze les:

• Leerden we enkele historische gebeurtenissen (de achtergronden van de veldtocht in Rusland en de activiteiten van de Einsatzgruppen en de Wehrmacht) beschrijven
• Vergeleken we deze historische gebeurtenissen met de wijze waarop deze in de film worden verbeeld

“Een filmmaker maakt films, geen reconstructies van historische gebeurtenissen. Hij dramatiseert een verhaal en maakt er een aanschouwelijke voorstelling van.” 

(Historische) films dragen vaak specifieke maatschappelijke of ideologische betekenissen in zich; waarden en normen die kenmerkend zijn voor een bepaalde periode, een cultuur, een bevolkingsgroep, een individu. 

In deze les over de ‘historische laag’ gaan we iets dieper in op de verhouding tussen historische realiteit en de weergave daarvan in speelfilms.